Tom 9 • Numer 1 • Czerwiec 2022

KOMITET REDAKCYJNY

Redaktor naczelny:
Redaktor naczelny:dr hab. n. med., prof. nadzw. PUM Małgorzata Piasecka, Szczecin
Zastępca redaktora naczelnego: prof. dr hab. n. med. Jolanta Słowikowska-Hilczer, Łódź
Redaktor pomocniczy: dr n. med. Kamil Gill, Szczecin
Sekretarz redakcji:dr hab. n. med. Agnieszka Kolasa-Wołosiuk, Szczecin
Skarbnik redakcji:dr hab. n. med. Renata Walczak-Jędrzejowska, Łódź
Członkowie komitetu redakcyjnego:
dr n. med. Szymon Bakalczuk, Lublin
dr n. med. Leszek Bergier, Kraków
prof. dr hab. n. biol. Barbara Bilińska, Kraków
prof. dr hab. n. med. Barbara Darewicz, Białystok
Prof., MD, PhD Aleksander Giwercman, Malmö, Sweden
PhD Yvonne Lundberg Giwercman, Malmö, Sweden
Prof., PhD (UPE/NMMU) and PhD (US) Gerhard Van der Horst, Republika Południowej Afryki (Bellville, Republic of South Africa)
prof. dr hab. n. med. Grzegorz Jakiel, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Piotr Jędrzejczak, Poznań
dr hab. n. med., prof. UMK Roman Kotzbach, Bydgoszcz
prof. dr hab. n. med. Krzysztof Kula, Łódź
lek. med. Robert Kulik, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Maria Laszczyńska, Szczecin
dr hab. n. med. Grzegorz Ludwikowski, Bydgoszcz
prof. dr hab. n. med. Marek Mędraś, Wrocław
MD, PhD, DMSc Ewa Rajpert-De Meyts, Kopenhaga, Dania (Copenhagen, Denmark)
dr n. med. Aleksandra Robacha, Łódź
dr n. med. Maria Szarras-Czapnik, Warszawa
Adres redakcji:
Zakład Histologii i Biologii Rozwoju Wydział Nauk o Zdrowiu Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie 71-210 Szczecin ul. Żołnierska 48 tel. 91 48 00 917, 91 48 00 908 e-mail: mpiasecka@ipartner.com.pl
Projekt graficzny:
Waldemar Jachimczak
Małgorzata Piasecka
Kamil Gill
Korekta języka polskiego: Małgorzata Piasecka
Kamil Gill

Korekta języka angielskiego:Joanna Ingielewicz
Małgorzata Piasecka
Kamil Gill Skład i łamanie:
Waldemar Jachimczak

SPIS TREŚCI

O czasopiśmie / About Journal 4
Artykuły poglądowe / Review
Renata Walczak-Jędrzejowska
Nowe, szóste wydanie rekomendacji WHO z 2021 roku dotyczące badania
nasienia – jakie zmiany i nowości dla laboratoriów seminologicznych?
The new, sixth edition of the WHO recommendation from 2021 on semen
examination – what changes and novelties for the seminology laboratories? 6
Artykuły oryginalne / Original papers
Ewa Dudek-Kuźmicka, Mariusz Łukaszuk, Iwona Wasilewko, Mikołaj Majkowicz,
Wojciech Leppert, Anna Jarmołowska, Jolanta Słowikowska-Hilczer
Ocena własności psychometrycznych polskiej wersji kwestionariusza
FertiQoL International
Assessment of the psychometric properties of the Polish version of the FertiQoL
International questionnaire 26
Instrukcje dla autorów / Instructions for authors 40

O CZASOPIŚMIE

Wersja elektroniczna czasopisma jest wersją pierwotną. Informacje zawarte w czasopiśmie są udostępniane na zasadzie Open Access – dostęp do informacji naukowej jest bezpłatny i nieograniczony. The electronic version of the journal is a original version. Access to scientific information published in the journal is free and unlimited (Open Access). O CZASOPIŚMIE

Zaburzenia męskiego układu płciowego dotyczą osób w różnym wieku i w większości przypadków prowadzą do niepłodności, która nabrała już rangi choroby cywilizacyjnej. Najczęściej identyfikowanymi nieprawidłowościami są hipogonadyzm, zaburzenia seksualne, wady rozwojowe narządów płciowych, nowotwory jąder i prostaty. Ze względu na specyficzne i coraz bardziej zanieczyszczone środowisko antropogeniczne dotyczą one głównie społeczeństw rozwiniętych, w tym również Polski, i stanowią istotny oraz narastający problem medyczny, społeczny, demograficzny, a także zdrowia publicznego. Nauka, która zajmuje się fizjologią i zaburzeniami męskiego układu płciowego w aspekcie nauk podstawowych i klinicznych, to andrologia. Ponieważ jest to młoda dziedzina nauki, jeszcze do niedawna niezadowalający stan wiedzy ograniczał możliwości diagnostyki oraz leczenia zaburzeń męskiego układu płciowego. Jednak w ostatnich latach obserwuje się niezwykle dynamiczny rozwój andrologii, szczególnie molekularnej, spowodowany wprowadzeniem nowych metod badawczych z zakresu biochemii, biologii i genetyki molekularnej. Andrologia staje się dziedziną interdyscyplinarną integrującą wiedzę z różnych dyscyplin medycznych i naukowych. Informacje związane z tymi zagadnieniami z trudem docierają do lekarzy i osób zainteresowanych w naszym kraju, ponieważ jest niewiele literatury w języku polskim, a wykłady wygłaszane podczas konferencji nie zawsze wyczerpująco wyjaśniają wątpliwości dotyczące m.in. postępowania diagnostycznego, terapeutycznego, rekomendacji czy też proponowanych algorytmów. Stąd też potrzeba stworzenia czasopisma prezentującego wiedzę andrologiczną lekarzom różnych specjalności, diagnostom laboratoryjnym i przedstawicielom nauk podstawowych. Czasopismo „Postępy Andrologii Online” powstało z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Andrologicznego, które zainteresowane jest integracją środowiska osób zajmujących się różnymi aspektami męskiego układu płciowego, uzupełnieniem i poszerzeniem ich wiedzy, a także poprawą opieki zdrowotnej nad mężczyznami w naszym kraju. Celem czasopisma jest: 1) dostarczenie istotnych informacji na temat fizjologii i patologii męskiego układu płciowego, 2) propagowanie praktycznej wiedzy andrologicznej kierowanej do szerokich kręgów odbiorców, 3) wymiana poglądów i opinii na temat zagadnień klinicznych oraz wyników badań doświadczalnych oraz 4) przekazywanie informacji dotyczących konferencji i kursów o tematyce andrologicznej. Proponowana tematyka czasopisma to: 1) andrologia kliniczna z uwzględnieniem etiopatogenezy, diagnostyki i leczenia m.in. zaburzeń rozwojowych, niepłodności i procesów starzenia mężczyzn, 2) nowatorskie metody diagnostyczne, 3) andrologia doświadczalna rozwijająca się w oparciu o nauki podstawowe oraz 4) inne interdyscyplinarne tematy związane z dziedziną andrologii. Czasopismo kierowane jest do lekarzy specjalności bezpośrednio lub pośrednio związanych z andrologią, m.in. urologów, endokrynologów, ginekologów, pediatrów, ale także do lekarzy rodzinnych spotykających się z coraz częstszym problemem niepłodności partnerskiej i problemami starzejących się mężczyzn. Ponadto naszą intencją jest zdobycie zainteresowania diagnostów laboratoryjnych odgrywających istotną rolę w prawidłowym postępowaniu terapeutycznym opartym na szerokim panelu testów i badań, których wdrożenie wciąż wymaga odpowiednich i wyczerpujących szkoleń z diagnostyki andrologicznej, w tym seminologicznej. Mamy nadzieję, że nasze czasopismo wzbudzi również zainteresowanie biologów zajmujących się czynnością męskiego układu płciowego w ramach nauk podstawowych, a także lekarzy weterynarii oraz innych osób, które znajdą informacje poszerzające ich wiedzę i kształtujące opinię z zakresu szeroko pojętych nauk andrologicznych. Zachęcamy Państwa do publikowania prac oryginalnych, kazuistycznych i krótkich komunikatów, jak również prac poglądowych, opracowanych w kondensacyjnej, dydaktycznej i przystępnej formie. W pracach tych autorzy powinni przedstawiać aktualny stan wiedzy światowej oraz swoje opinie. Chcemy, aby czasopismo spełniało rolę informatora i przewodnika w dziedzinie andrologii oraz stanowiło forum dyskusyjne. Ponadto, zapraszamy do publikowania artykułów będących tłumaczeniem publikacji ukazujących się w języku angielskim, które przedstawiają istotne postępy w andrologii.

http://www.postepyandrologii.pl
Małgorzata Piasecka
redaktor naczelny
Jolanta Słowikowska-Hilczer
wiceprzewodnicząca
Polskiego Towarzystwa Andrologicznego

NOWE, SZÓSTE WYDANIE REKOMENDACJI WHO Z 2021 ROKU DOTYCZĄCE BADANIA NASIENIA – JAKIE ZMIANY I NOWOŚCI DLA LABORATORIÓW SEMINOLOGICZNYCH?

Renata Walczak-Jędrzejowska
Zakład Endokrynologii Płodności, Katedra Andrologii i Endokrynologii Płodności, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Autor do korespondencji/corresponding author: Renata Walczak-Jędrzejowska, Zakład Endokrynologii Płodności,
Katedra Andrologii i Endokrynologii Płodności, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, ul. Pomorska 251, 92-213 Łódź
tel.: +48 42 272 53 91, e-mail: renata.walczak-jedrzejowska@umed.lodz.pl
Otrzymano/received: 29.07.2022 r. • Zaakceptowano/accepted: 05.09.2022 r.
DOI: 10.26404/PAO_2353-8791.2022.01


Renata Walczak-Jędrzejowska – dr hab. n. med., absolwentka Uniwersytetu Łódzkiego oraz
Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, biolog, specjalność biologia molekularna, diagnosta laboratoryjny. Nauczyciel
akademicki w Zakładzie Endokrynologii Płodności Katedry Andrologii
i Endokrynologii Płodności Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Współwykonawca polskich i europejskich projektów
badawczych. Pierwszy autor i współautor 93 publikacji naukowych. Członek Zarządu
Głównego Polskiego Towarzystwa Andrologicznego, członek Międzynarodowego Towarzystwa
Andrologicznego. Praca zawodowa i naukowa autorki związana jest z badaniami nad czynnością
męskiego układu płciowego i jego zaburzeniami, diagnostyką andrologiczną oraz wpływem czynników środowiskowych na męską płodność.
Renata Walczak-Jędrzejowska – PhD, DSc, graduate of the University of Lodz and Medical University of Lublin, biologist, specializing in molecular biology and laboratory diagnostician. Academic teacher at the Division of Reproductive Endocrinology, Department of Andrology and Reproductive Endocrinology, Medical University of Lodz. Researcher of Polish and European research projects. The first author and co-author of 93 scientific publications. Member of the Main Board of the Polish Society of Andrology, member of the International Society of Andrology. The author’s research interest is focused on the function of the male reproductive system and its disorders, andrological diagnostics as well as on the effect of environmental factors on male fertility.


STRESZCZENIE


Skróty / Abbreviations CASA – analiza nasienia wspomagana komputerowo (ang. computer assisted sperm analysis); ELISA – enzymatyczny test immunosorbentowy (ang. enzyme-linked immunosorbent assay); EQC – zewnętrzna kontrola jakości (ang. external quality control); FISH – fluorescencyjna hybrydyzacja in situ (ang. fluorescent in situ hybridization); IQC – wewnętrzna kontrola jakości (ang. internal quality control); ISO – Międzynarodowa Organizacja Normalizacji (ang. International Organization for Standardization); MACS – magnetycznie aktywowane sortowanie plemników (ang. magnetic activating cell storting); MiOXSYS – system do oceny potencjału oksydacyjno-redukcyjnego w nasieniu (ang. male infertility oxidative system); SCD – test dyspersji chromatyny plemnika (ang. sperm chromatin dispersion test); TEAC – ocena całkowitej zdolności antyoksydacyjnej nasienia w oparciu ekwiwalent potencjału przeciwutleniajcego troloksu w reakcji z rodnikiem ABTS+ (ang. trolox eqiuvalent antioxidant capacity); TMPC – całkowita liczba plemników o ruchu postępowym (ang. total progressive motile sperm count); TUNEL – znakowanie końców nacięć nici DNA za pośrednictwem terminalnej transferazy deoksynukleotydowej (ang. terminal deoxynucleotidyl transferase-mediated dUTP nick end-labeling); TZI – wskaźnik teratozoospermii (ang. teratozoospermia index); WHO – Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization)


Wstęp


Niepłodność wg definicji Światowej Organizacji zdrowia (WHO, ang. World Health Organization) to niemożność uzyskania ciąży przez okres 12. miesięcy, mimo regularnych stosunków płciowych (2–4-krotnie/tydzień), bez stosowania metod antykoncepcyjnych (Zegers-Hochschild i wsp., 2017). (Zegers-Hochschild i wsp., 2017). Szacuje się, że dotyka ona obecnie od 8 nawet do 16% par w wieku rozrodczym na całym świecie (Inhorn i Patrizio, 2015;). (Vander Borght i Wyns,2018,). (Agarwal i wsp., 2020; ). ( Minhas i wsp., 2021). (Inhorn i Patrizio, 2015; Vander Borght i Wyns,2018, Agarwal i wsp., 2020; Minhas i wsp., 2021). Według raportu Sekcji Płodności i Niepłodności Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w Polsce boryka się z nią około miliona par, z czego większość nie pozostaje pod opieką specjalistycznych ośrodków zajmujących się kompleksową diagnostyką i leczeniem zaburzeń płodności (Janicka i wsp., 2015). (Janicka i wsp., 2015). Jednak warto zaznaczyć, że ze względu na brak rzetelnych rejestrów i statystyk dotyczących niepłodności, skala problemu może być w naszym kraju niedoszacowana. Według danych międzynarodowego projektu Global Burden of Diseasew latach 1990–2017 częstość występowania niepłodności wzrastała rocznie o 0,291% wśród mężczyzn i o 0,370% wśródkobiet (Sun i wsp., 2017) (Sun i wsp., 2017). Czynnik męski, jako jedyna przyczyna niepłodności lub w połączeniu z czynnikiem żeńskim, odpowiedzialny jest za około 50% przypadków zaburzeń płodności pary (Thonneau i wsp., 1991; ). (Anderson i wsp., 2009;). (Agarwal i wsp., 2021). (Thonneau i wsp., 1991; Anderson i wsp., 2009; Agarwal i wsp., 2021).Szacuje się, że co najmniej 30 milionów mężczyzn na całym świecie boryka się z problemem niepłodności, przy czym wyższy odsetek zaburzeń występuje w Europie Wschodniej (8–12%) w porównaniu na przykład z Australią (8–9%) czy Ameryką Północną (4,5–6%) (Agarwal i wsp., 2015). (Agarwal i wsp., 2015). Pierwszym etapem diagnostyki zaburzeń męskiej płodności jest badanie nasienia. Jego wynik ukierunkowuje dalsze działania diagnostyczne w celu wyjaśnienia przyczyn niepłodności pary i ewentualnego podjęcia leczenia przyczynowego. Od przeszło 40 już lat ocena parametrów nasienia opiera się na standardach zawartych w podręczniku WHO, którego pierwsza edycja opublikowana była w roku 1980 (WHO, 1980). W ciągu kolejnych 30 lat pojawiły się jego cztery zaktualizowane wersje– w roku 1987 (WHO, 1987),1992 (WHO, 1992), 1999 (WHO, 1999) i 2010 (WHO, 2010). (WHO, 2010). W lipcu 2021 roku, po prawie 11 latach od ostatniego 5. wydania podręcznika, ukazała się jego ostatnia, 6. edycja (WHO, 2021). (WHO, 2021). W poniższym artykule omówione zostaną najistotniejsze zmiany dotyczące procedur podstawowego badania nasienia jakie zostały wprowadzone w 6. wydaniu podręcznika w porównaniu z jego poprzednią wersją z roku 2010. Przedstawione zostaną także dodatkowe testy seminologiczne, które zostały zamieszczone w dwóch oddzielnych rozdziałach jako testy stanowiące rozszerzoną lub zaawansowaną ocenę nasienia, głównie dotyczące oceny czynności i jakości plemników. Omówione zostaną także zalecenia i zmiany dotyczące interpretacji wyniku badania nasienia z wykorzystaniem tzw. „wartości referencyjnych”.


Podręcznik WHO 2021 – jakie zmiany i nowości?


Podobnie jak w poprzedniej, 5. edycji podręcznika z roku 2010 także w aktualnym wydaniu, w rozdziale dotyczącym podstawowej analizy nasienia, przedstawione są w sposób szczegółowy, krok po kroku, wszystkie procedury wykorzystywane przy ocenie poszczególnych parametrów. Niektóre z nich uległy modyfikacji związanej z wykonywaniem samej procedury i prezentacją wyników (ocena koncentracji, ruchliwości, morfologii). W przeciwieństwie do wcześniejszych wydań podręcznika, obecnie WHO rekomenduje wykorzystywanie tylko jednej metody do oceny danego parametru nasienia np. metody barwienia próbek do oceny żywotności czy morfologii plemników, lub metody pomiarowej do oceny objętości próbki. Autorzy podkreślają wagę zliczania odpowiedniej liczby plemników przy wykonywaniu oceny poszczególnych parametrów nasienia – co najmniej po 200 plemników w dwóch powtórzeniach (razem co najmniej 400). Wszystko powyższe ma na celu uzyskanie jak najwyższego stopnia standaryzacji wykonywanych procedur oraz poprawę dokładności i precyzji a tym samym wiarygodności wyniku. Niewątpliwie ścisłe stosowanie rekomendowanych procedur przez diagnostów skutkować będzie możliwością porównywania wyników uzyskanych z różnych laboratoriów czy to w celach diagnostycznych czy naukowych. Możliwe jest używanie innych metod, niż rekomendowane, w danym laboratorium (inna komora zliczeniowa, inna metoda barwienia), jednakże, w takich sytuacjach należałoby dokonać wewnętrznej walidacji pod względem spójności wyników z wynikami uzyskiwanymi z wykorzystaniem metody rekomendowanej. Najważniejszą zmianą i nowością przedstawioną w 6. wydaniu podręcznika jest rezygnacja z pojęcia tzw. „wartości referencyjnych”, które były do tej pory zawsze prezentowane w poprzednich jego edycjach. Kolejną istotną aktualizacją jest dodanie dwóch rozdziałów dotyczących uzupełniających testów seminologicznych mających na celu m.in. ocenę jakości i czynności plemników, ocenę innych komórek znajdujących się w nasieniu, czy też ocenę markerów stanów zapalnych w męskim układzie płciowym. Wśród testów tych znalazły się zarówno niektóre testy prezentowane już w poprzedniej, 5. edycji podręcznika jako tzw. „testy opcjonalne” lub „procedury naukowe”, jak i zupełnie nowe testy, które zostały wprowadzone do aktualnego podręcznika po raz pierwszy. W rozdziałach tych, podobnie jak w rozdziale dotyczącym podstawowego badania nasienia, przedstawiono krok po kroku procedury wykonywania większości zaprezentowanych testów oraz interpretację ich wyników. Usunięte zostały przestarzałe testy takie jak testy penetracji plemników do śluzu szyjkowego czy też testy interakcji plemnika z komórką jajową. Rozdziały dotyczące przygotowywania plemników do procedur wspomaganego rozrodu lub krioprezerwacji zostały uaktualnione o bardziej szczegółowy opis stosowanych protokołów oraz wprowadzenie po raz pierwszy opisu procedury magnetycznego aktywowanego sortowania plemników (MACS, ang. magnetic activating cell storting)1 czy też procedury witryfikacji. Rozdziały dotyczące kontroli jakości w laboratorium seminologicznym zostały wzbogacone o praktyczne przykłady i bardziej szczegółowe wyjaśnienia, jak zminimalizować błędy przy wykonywaniu badania.


Zmiany w procedurze podstawowego badania nasienia


Ocena makroskopowa Ocena makroskopowa obejmuje szereg obserwacji związanych z cechami fizyko-chemicznymi ejakulatu (plazmy nasienia) i nie ulega wątpliwości, że nieprawidłowości obserwowane w analizowanych parametrach, tj.: objętość ejakulatu, lepkość, czas upłynnienia, pH czy barwa, dostarczają istotnych klinicznie informacji, przede wszystkim o czynności dodatkowych gruczołów płciowych. Ocena tych parametrów nie ulegała istotnym zmianom w nowej edycji podręcznika. Nowością w ocenie makroskopowej próbki jest dodanie oceny zapachu nasienia i odnotowywanie na wyniku stanu, kiedy wyczuwalny jest silny zapach moczu lub gnicia co może mieć znaczenie kliniczne (np. wskazywać na infekcje bakteryjne i stany zapalne). Należy jednak wziąć pod uwagę, że ocena zapachu jest oceną wysoce subiektywną, tym samym standaryzacja tego parametru jest utrudniona. Jedyną rekomendowana obecnie metodą oceny objętości nasienia jest metoda wagowa, dająca najwyższą dokładność pomiaru (Cooper i wsp., 2007). (Cooper i wsp., 2007). Metoda bezpośrednia – oddanie próbki do specjalnego wykalibrowanego cylindra o szerokim ujściu – przedstawiana jako metoda alternatywna w 5. wydaniu podręcznika została usunięta. Precyzyjna ocena objętości ejakulatu jest bardzo istotna, gdyż odzwierciedla ona aktywność wydzielniczą gruczołów dodatkowych męskiego układu płciowego (najądrzy, pęcherzyków nasiennych, gruczołu krokowego, gruczołów Cowpera) oraz wydajność skurczową mięśni gładkich. Wykorzystywana jest ona także do wyliczania całkowitej liczby plemników, czy też innych komórek oraz całkowitej ilości markerów biochemicznych w ejakulacie. Ocena mikroskopowa Ruchliwość plemników Jedna z najbardziej znaczących zmian w ocenie mikroskopowej ejakulatu dotyczy ruchliwości plemników. Przywrócony został podział na 4 kategorie ruchu: 1) ruch postępowy szybki, 2) ruch postępowy wolny, 3) ruch w miejscu oraz 4) brak ruchu. Podział ten obowiązywał w 3. i 4. wydaniu, a został pominięty w wydaniu 5. podręcznika, w którym wyróżniono tylko jeden typ ruchu postępowego, bez względu na szybkość z jaką plemnik się poruszał. Autorzy 5. wydania podręcznika argumentowali wprowadzenie tej zmiany faktem, że dokładna ocena szybkości ruchu plemników może stanowić problem dla pracowników laboratoriów, co z kolei będzie prowadzić do błędnej klasyfikacji plemników do danej kategorii ruchu postępowego, i tym samym uzyskiwania niewiarygodnych wyników przeprowadzonej analizy (Cooper i Yeung, 2006). (Cooper i Yeung, 2006). Jednakże, decyzja ta spotkała się z falą krytyki skierowaną do Autorów podręcznika, głównie przez środowisko klinicystów, którzy wskazywali na istnienie badań, z których jednoznacznie wynika, że identyfikacja plemników wykazujących szybki ruch postępowy jest istotna klinicznie (Aitken i wsp., 1985;). (Irvine i Aitken, 1986;). (Mortimer i wsp., 1986;). (Comhaire i wsp., 1988;). (Barratt i wsp., 1992;). (Bollendorf i wsp., 1996;). (Van den Bergh i wsp., 1998;). (Sifer i wsp., 2005;). (Björndahl, 2010;). (Eliasson, 2010;). (Barratt i wsp., 2011). (Aitken i wsp., 1985; Irvine i Aitken, 1986; Mortimer i wsp., 1986; Comhaire i wsp., 1988; Barratt i wsp., 1992; Bollendorf i wsp., 1996; Van den Bergh i wsp., 1998; Sifer i wsp., 2005; Björndahl, 2010; Eliasson, 2010; Barratt i wsp., 2011). Tak więc, powyższa krytyka została uwzględniona w aktualnym wydaniu podręcznika, a kwalifikacja plemników do danej kategorii ruchu opiera się o następujące kryteria: 1) ruch postępowy szybki (≥25 µm/s) – plemnik poruszający się ruchem postępowym zarówno liniowo, jak i po dużym okręgu, pokonujący w ciągu sekundy dystans co najmniej 25 µm – czyli odległość odpowiadającą co najmniej 1/2 długości witki; 2) ruch postępowy wolny (od 5 do <25µm/s) – plemnik poruszający się ruchem postępowym zarówno liniowo, jak i po dużym okręgu, pokonujący w ciągu sekundy dystans od 5 do <25 µm– czyli odległość odpowiadającą zakresowi od co najmniej jednej długości główki do mniej niż 1/2 długości witki; 3) ruch w miejscu (<5 µm/s) – wszystkie inne typy ruchu plemnika, bez oznak ruchu postępowego, np. poruszanie się plemnika po małym okręgu, przy czym dystans pokonany w ciągu sekundy przez główkę plemnika wynosi <5 µm – czyli odległość mniejszą od długości główki; 4) brak ruchu – brak jakiegokolwiek aktywnego ruchu witki plemnika. Ponieważ szybkość z jaką plemniki poruszają się jest w dużym stopniu zależna od temperatury, to rekomenduje się aby analiza ta była wykonywana w warunkach wystandaryzowanej temperatury, najlepiej w 37°C, co uzyskuje się poprzez pre-inkubację samej próbki jak i szkiełek podstawowych i nakrywkowych w cieplarce, a następnie ocenę ruchu w mikroskopie zaopatrzonym w podgrzewany stolik z regulacją temperatury. Wykonywanie oceny ruchliwości plemników w temperaturze pokojowej jest bardziej problematyczne. Według definicji zakres temperatury pokojowej jest dość szeroki (15–25°C), tym samym temperatura ta może różnić się znacznie w poszczególnych laboratoriach, co utrudnia jej standaryzację. Podobnie jak w poprzednich wydaniach, w celu ułatwienia analizy, WHO rekomenduje użycie okularu z siatką, w szczególności przy próbkach z dużą liczba plemników. Autorzy podręcznika podkreślają biologiczne znaczenie wyliczonej całkowitej liczby plemników o ruchu postępowym (TMPC, ang. total progressive motile sperm count). Rzeczywiście, wiele badań wskazuje, że TMPC wydaje się być lepszym predyktorem uzyskania ciąży (w sposób naturalny lub z wykorzystaniem metod rozrodu wspomaganego medycznie), czy też oszacowania czasu do uzyskania ciąży, niż pojedyncze parametry nasienia (Hamilton i wsp., 2015;). (Borges i wsp., 2016a,). (Borges, 2016b,). (Keihani i wsp., 2021,). (Madbouly i wsp., 2017). (Hamilton i wsp., 2015; Borges i wsp., 2016a, Borges, 2016b, Keihani i wsp., 2021, Madbouly i wsp., 2017). Pojawiły się już głosy krytyczne odnośnie powrotu do rozróżniania w badaniu manualnym dwóch kategorii ruchu postępowego w zależności od szybkości poruszania się plemników. Uważa się, że mniej podatnym na błędy w analizie, i bardziej przydatnym w ocenie potencjału płodności mężczyzny mogłoby być jakościowe zróżnicowanie ruchu postępowego na: liniowy i nieliniowy (Paoli i wsp., 2011;). (Paoli i wsp., 2021). (Paoli i wsp., 2011; Paoli i wsp., 2021). Żywotność plemników Obecnie testem rekomendowanym do oceny żywotności plemników jest test eozyna-nigrozyna, który ocenia integralność błony komórkowej plemnika. W aktualnej edycji podręcznika poprawiono kryteria klasyfikacji plemników jako martwych i żywych w oparciu o powyższy test. I tak, do żywych zaliczamy tylko plemniki o główkach niezabarwionych eozyną, natomiast plemniki o główkach czerwonych, różowych lub bladoróżowych klasyfikowane są jako nieżywe. Dodatkowo, do żywych zaliczane są także plemniki wykazujące tylko nieznaczne podbarwienie eozyną w regionie szyjki (tzw. nieszczelna, przeciekająca błona szyjki), podczas gdy reszta główki pozostaje niezabarwiona. W 5. edycji podręcznika plemniki o główkach bladoróżowych były mylnie zaliczane do plemników żywych Björndahl i wsp., 2003). (Björndahl i wsp., 2003). Choć ocena żywotności może być wykonywana rutynowo dla każdej próbki, to nie jest ona konieczna jeśli odsetek plemników wykazujących ruch wynosi powyżej 40% (ruch całkowity). Z kolei, przy próbkach z niskim odsetkiem ruchliwych plemników lub przy braku ruchliwych plemników, istotne klinicznie może być wyliczenie odsetka żywych i nieruchomych plemników. Autorzy podręcznika sugerują, że jeśli w próbce takiej odsetek plemników żywych i nieruchomych wynosi ponad 25–30% to może to wskazywać na występowanie zaburzeń genetycznych budowy witki. W takiej sytuacji maże nie być możliwości poprawy ruchliwości plemników poprzez leczenie. Koncentracja plemników Podobnie jak w poprzednich edycjach podręcznika rekomendowaną komorą zliczeniową do oceny koncentracji




plemników pozostała udoskonalona komora Neubauera (Rycina 1), jednakże sama procedura zliczania plemników została uproszczona. Wprowadzono dodatkowe rozcieńczenie dla próbek, w których w preparacie przyżyciowym w polu widzenia pod powiększeniem 400× obserwuje się więcej niż 200 plemników lub pod powiększeniem 200× obserwuje się więcej niż 800 plemników. Wprowadzone rozcieńczenie wynosi 1:50. Pierwszym etapem procedury zliczania w komorze jest ustalenie w ilu kwadratach środkowej siatki (siatka nr 5; Rycina 1), w jednym z pól zliczeniowych komory, trzeba będzie zliczać plemniki aby osiągnąć liczbę co najmniej 200. Etap ten opiera się na obserwacji ile plemników znajduje się w lewym górnym dużym kwadracie środkowej siatki. Jeśli jest ich <10 – to w dalszej kolejności należy zliczyć plemniki z całej środkowej siatki (25 dużych kwadratów), jeśli jest ich 10–40 – to należy zliczyć plemniki z 10 dużych kwadratów, a jeśli jest ich >40– to należy zliczyć plemniki z 5 dużych kwadratów (najlepiej środkowy i 4 znajdujące się w rogach siatki) (Rycina 1). Jeśli w z góry określonej liczbie dużych kwadratów (5 lub 10) nie uda się zliczyć 200 plemników, należy rozszerzyć zliczanie o kolejne kwadraty (odpowiednio 10 lub 25). Jeśli oceniono wszystkie 25 dużych kwadratów w środkowej siatce i nie zliczono przynajmniej 200 plemników, należy rozszerzyć obszar zliczania o kolejne siatki obwodowe pola zliczeniowego (siatki nr 1,2,3,4,6,7,8,9; Rycina 1). Zliczanie zawsze należy




kontynuować do osiągnięcia liczby przynajmniej 200 plemników, i po osiągnięciu tej liczby dokończyć zliczany kwadrat/siatkę. Po zliczeniu plemników w pierwszym polu zliczeniowym komory, należy dokonać zliczenia z tej samej liczby siatek/kwadratów w drugim polu zliczeniowym. W celu wyliczenia koncentracji należy podzielić sumę plemników uzyskaną z obu pól zliczeniowych komory przez odpowiedni współczynnik korekcji. Koncentracja plemników mln/mL = suma zliczonych plemników współczynnik korekcji Współczynnik korekcji uzależniony jest od zastosowanego rozcieńczenia próbki oraz ilości zliczanych kwadratów/siatek (Tabela 1). Jeśli w każdym z pól zliczeniowych rozszerzonej komory Neubauera zliczono mniej niż 25 plemników, przy współczynniku rozcieńczenia 1:2, to koncentracja plemników w tej próbce wynosi <55 555/mL, a szacunkowy błąd próby jest >14% (Cooper i wsp., 2006). (Cooper i wsp., 2006). W takim wypadku na wyniku raportuje się liczbę zliczonych plemników z następującym komentarzem: „Zbyt mało zliczonych plemników aby możliwe było dokładne określenie koncentracji (<56 000/mL)”. W obecnym podręczniku podkreślona zostaje także potrzeba wyliczania i raportowania na wyniku całkowitej liczby plemników w ejakulacie, jako że parametr ten stanowi miarę wydajności procesu spermatogenezy, tym samym liczby plemników przeniesionych do żeńskich dróg rozrodczych podczas stosunku płciowego. Dodatkową zmianą jest rekomendacja dotycząca przeprowadzania dokładniejszej oceny niskich koncentracji plemników (<2 mln/mL), i raportowania ich na wyniku. Przedstawiono kilka metod (mniej lub bardziej szacunkowych np. z wykorzystaniem jednorazowych komór o dużej objętości), które zwiększają dokładność i precyzję przeprowadzanej analizy. Należy jednak pamiętać, że w takich przypadkach błąd szacunkowy próby może być wysoki (wyższy niż rekomendowanych 5%), i w tej sytuacji powinien być zaraportowany na wyniku. Morfologia plemników Barwieniem rekomendowanym do oceny morfologii plemników jest metoda Papanicolau, które daje najlepsze efekty, jeśli chodzi o uwidocznienie poszczególnych elementów budowy plemników oraz występujących w nich zaburzeń. Przy użyciu tego barwienia opracowywano także kryteria oceny plemników - ścisłe kryteria Tygerber (inaczej ścisłe kryteria Krugera) (Kruger i wsp., 1988;). (Menkveld i wsp.,1990;). (Zollner i wsp., 1996;). (Franken i wsp., 2000;). (Menkveld i wsp., 2003). (Kruger i wsp., 1988; Menkveld i wsp.,1990; Zollner i wsp., 1996; Franken i wsp., 2000; Menkveld i wsp., 2003), które wykorzystywane są do oceny morfologii począwszy od 5. wydania podręcznika. Autorzy aktualnego podręcznika podkreślają, że termin „prawidłowy plemnik” jest pod pewnym względem niejednoznaczny, gdyż powszechnie przyjmuje się, że określenie to wyklucza obecność zaburzenia. W przypadku męskich gamet ich prawidłowa morfologia




nie oznacza, że plemnik nie może mieć innego zaburzenia np. nieruchomej witki lub uszkodzonego DNA. Wydaje się, że lepszym sformułowaniem jest „plemnik typowy” lub „plemnik idealny”. W tabeli 2 zamieszczono aktualne kryteria opisujące plemnik „typowy”, przedstawione w podręczniku WHO z roku 2021. Co jeszcze jest podkreślane w aktualnym wydaniu podręcznika to fakt, że ocena morfologii plemnika dostarcza istotnych informacji dotyczących czynności męskich narządów płciowych – przede wszystkim jąder i najądrzy. Zwiększony odsetek plemników o nieprawidłowym kształcie (głównie główki) może wskazywać




na nieprawidłowy przebieg spermatogenezy, a także zaburzenie czynności najądrzy. Plemniki o nieprawidłowej budowie główki wykazują niższy potencjał do zapłodnienia, mogą mieć zwiększoną fragmentację DNA ((Gandini i wsp.,2000;). (Mehdi i wsp., 2009;). (Perrin i wsp., 2011;). (Le i wsp., 2019;). (Jakubik-Uljasz i wsp., 2020). (Gandini i wsp.,2000; Mehdi i wsp., 2009; Perrin i wsp., 2011; Le i wsp., 2019; Jakubik-Uljasz i wsp., 2020), zwiększoną częstość występowania strukturalnych aberracji chromosomalnych i aneuploidii (Devillard i wsp., 2002;). (Templado i wsp.,2002;). (Martin i wsp., 2003;). (Machev i wsp., 2005;). (Brahem i wsp., 2011). (Devillard i wsp., 2002; Templado i wsp.,2002; Martin i wsp., 2003; Machev i wsp., 2005; Brahem i wsp., 2011) oraz niedojrzałą chromatynę (Dadoune i wsp., 1988;). (Braham i wsp., 2019;). (Ma i wsp., 2019). (Dadoune i wsp., 1988; Braham i wsp., 2019; Ma i wsp., 2019). Obecność plemników ze zwiniętymi witkami wskazuje na zaburzenie czynności najądrza (Pelfrey i wsp., 1982;). (Yeung i wsp., 2009). (Pelfrey i wsp., 1982; Yeung i wsp., 2009). Szczególnym typem zaburzenia budowy plemnika jest obecność nadmiaru resztkowej cytoplazmy, która może świadczyć o nieprawidłowym przebiegu procesu spermiacji (Cooper, 2005;). (Rengan i wsp., 2012). (Cooper, 2005; Rengan i wsp., 2012). Dlatego też istotne jest aby, w trakcie prowadzonej analizy, oceniany był oddzielnie każdy z elementów budowy plemnika (główka, szyjka/wstawka, witka i obecność resztkowej cytoplazmy). W związku z powyższym, rekomenduje się rozszerzenie raportowania oceny morfologii plemników o poniższe parametry: y odsetek plemników wykazujących zaburzenia w obrębie poszczególnych elementów jego budowy (główki, szyjki/wstawki, witki) i plemników z nadmiarem resztkowej cytoplazmy, y wskaźnik teratozoospermii (TZI, ang. teratozoospermia index). W obecnym wydaniu podręcznika zamieszczono lepszej jakości mikrofotografie plemników wybarwionych metodą Papanicolau (z nasienia natywnego) wraz ze szczegółowym opisem ich klasyfikacji (ocena każdego z elementów budowy). Dodatkowo, po raz pierwszy w podręczniku przedstawiono usystematyzowany sposób postępowania przy ocenie pojedynczego plemnika (algorytm), stosowanie którego z pewnością ułatwi wykonanie oceny oraz raportowanie wyników (Rycina 2) (Rothmann i wsp., 2013). (Rothmann i wsp., 2013).












Interpretacja wyniku badania – zmiany dotyczące „wartości referencyjnych” Wartości dolnej granicy referencyjnej dla parametrów badania nasienia (oparte na konsensusie środowiska klinicznego i naukowego) pojawiły się po raz pierwszy w 2. wydaniu podręcznika, następnie z niewielkimi modyfikacjami (przede wszystkim dotyczącymi morfologii plemnika) pojawiały się w jego 3. i 4. wydaniu. Dopiero w 5. wydaniu po raz pierwszy wprowadzono dolne wartości referencyjne opracowane w oparciu o wyniki badań populacyjnych. Wartości te prezentowały 5. centyl rozkładu wyników badania nasienia uzyskanych od ponad 1800 mężczyzn, u których partnerek uzyskano ciążę (w sposób naturalny) w okresie krótszym niż 12 m-cy (mężczyźni płodni) (Cooper i wsp., 2010). (Cooper i wsp., 2010). Wprowadzenie tych wartości spotkało się z krytyką przede wszystkim w związku z faktem, że wykorzystane w analizie badania pochodziły tylko z kilku regionów świata (Australia, Ameryka Północna, Europa Północna), głównie państw wysoko rozwiniętych. Tak więc brak było badań reprezentujących mężczyzn z krajów np. Afryki, Azji czy Ameryki Południowej. Przedstawione w 6. edycji podręcznika wartości dla 5. centyla rozkładu wyników badania nasienia mężczyzn płodnych, stanowią kompilację wyników prezentowanych w wydaniu 5., które zostały uzupełnione o wyniki badań kolejnych 1800 mężczyzn, które pojawiły się w artykułach w latach 2010–2020 (Campbell i wsp., 2021). (Campbell i wsp., 2021). Badania te pochodziły z krajów Europy południowej (Włochy, Grecja), Afryki (Egipt) i Azji (Chiny, Iran). Choć nadal niektóre rejony świata nie są w ogóle reprezentowane w tej analizie (Ameryka Południowa), to jednak zwiększenie analizowanych danych do ponad 3500 stanowi istotny krok naprzód, gdyż zmniejsza potencjalne błędy/ ograniczenia przeprowadzonej analizy i zapewnia bardziej „globalną” reprezentację parametrów nasienia. Co istotne wyniki przedstawione w 6. wydaniu podręcznika, po zwiększeniu badanej populacji mężczyzn płodnych, różnią się minimalnie od tych z 5. wydania (Tabela 3). Najistotniejsza zmianą 6. wydania podręcznika jest rezygnacja z określenia „wartość referencyjna”,






co związane jest z faktem, że wartości 5. centyla rozkładu dla wyników badania nasienia mężczyzn płodnych z poprzedniego wydania podręcznika, były w wielu przypadkach traktowane jako wartości rozgraniczające mężczyzn płodnych od niepłodnych, co stanowi mylne podejście przy interpretacji wyniku. Należy pamiętać, że wyniki badania nasienia uzyskane od mężczyzn płodnych i niepłodnych w dużym zakresie pokrywają się (MacLeod i Gold, 1951;). (Guzick i wsp., 2001;). (Boyd, 2010;). (Björndahl, 2011). (MacLeod i Gold, 1951; Guzick i wsp., 2001; Boyd, 2010; Björndahl, 2011), co uniemożliwia zastosowanie prostego podziału dychotomicznego, i jednoznaczne określenie wartości granicznych dla tych dwóch populacji mężczyzn. Należy także mieć na uwadze, że poza jakością nasienia na proces zapłodnienia, zarówno naturalny, jak i przy wykorzystaniu technik wspomaganego rozrodu, wpływa wiele różnych czynników m.in. stan zdrowia i płodności partnerki. Autorzy podręcznika podkreślają, że zaprezentowane wartości 5 centyla powinny stanowić tylko wskazówkę (wartość odniesienia) przy interpretacji wyników badania nasienia konkretnego pacjenta. Uważa się także, że interpretacja wyniku podstawowego badania nasienia powinna być interpretacją multiparametryczną, co wydaje się mieć wyższą wartość prognostyczną w uzyskania ciąży u partnerki niż oddzielna interpretacja poszczególnych parametrów (Guzick i wsp., 2001; ). (Jędrzejczak i wsp., 2008;). ( Boyd, 2010;). (Barratt i wsp., 2017). (Guzick i wsp., 2001; Jędrzejczak i wsp., 2008; Boyd, 2010; Barratt i wsp., 2017). Jednakże, jak na razie nie ma opracowanych „połączonych” wartości odniesienia dla takiej interpretacji. Kolejną możliwością interpretacji wyników badania nasienia mogą być tzw. „granice decyzyjne” (ang. decision limits). Jak wskazują Autorzy podręcznika, określenie tych wartości może być w przyszłości przydatne w opracowaniu algorytmów dotyczących podejmowania decyzji co do dalszego postępowania diagnostycznego i ewentualnego leczenia w konkretnych klinicznych przypadkach np. przy podejrzeniu zaburzeń endokrynologicznych, genetycznych czy też przy żylakach powrózków nasiennych, a także przy podejmowaniu decyzji o wyborze danej procedury rozrodu wspomaganego medycznie. W świetle powyższych zmian dotyczących rezygnacji z tzw. „wartości referencyjnych” wydaje się, że w obecnej sytuacji przy interpretacji wyniku badania, problematyczne staje się używanie dotychczasowej nomenklatury dotyczącej obniżonych wartości poszczególnych parametrów (tzw. kategorie seminologiczne), czyli oligozoospermia (koncentracja plemników poniżej wartości referencyjnej), asthenozoospermi (odsetek plemników z ruchliwością postępową poniżej wartości referencyjnej), teratozoospermia (odsetek plemników z prawidłową budową poniżej wartości referencyjnej). W obecnej edycji podręcznika Autorzy nie przedstawiają definicji tych terminów, jak to miało miejsce w jego poprzednich edycjach. Tak więc, można wnioskować, że w opisie wyniku powinna znaleźć się tylko informacja, że uzyskany wynik dla danego parametru jest poniżej wartości 5. centyla rozkładu dla wyników badania nasienia mężczyzn płodnych. Dodatkowe testy seminologiczne






W obecnej edycji podręcznika wprowadzone zostały dwa rozdziały dotyczące dodatkowych testów seminologicznych. W pierwszym z rozdziałów przedstawione są testy stanowiące tzw. rozszerzoną ocenę nasienia (ang. extendend semen evaluation), a w drugim – zaawansowaną (ang. advanced semen evaluation). Zastąpiły one rozdziały z 5. edycji, które prezentowały tzw. opcjonalne i badawcze procedury seminologiczne. W tabeli 4 zaprezentowano testy znajdujące się w aktualnym podręczniku w każdym z wymienionych powyżej rozdziałów. Z niewielkimi wyjątkami, w podręczniku przedstawione zostały także szczegółowe procedury wykonywania omawianych testów w celu ich standaryzacji oraz wskazówki dotyczące interpretacji uzyskanych wyników. Autorzy podręcznika podkreślają, że obecnie, dla większości przedstawionych testów, nie ma opracowanych wartości referencyjnych. Dlatego też, rekomenduje się aby każde laboratorium opracowało swoje własne wartości referencyjne (zakresy referencyjne) przeprowadzając testy na wystarczająco licznej grupie mężczyzn płodnych. Rozszerzona ocena nasienia W rozdziale tym przedstawiono testy, które mogą być wykonywane w określonych sytuacjach w celach






diagnostycznych lub badawczych. Co ciekawe, z jednej strony znalazły się tutaj testy, które w poprzednim wydaniu podręcznika znajdowały się w rozdziale „Badanie podstawowe”: czyli ocena leukocytów w nasieniu, ocena niedojrzałych komórek plemnikotwórczych, testy wykrywające obecność przeciwciał przeciwplemnikowych. Z drugiej strony, po raz pierwszy w sposób szczegółowy omówiono testy oceniające fragmentację DNA plemników, co stanowi jedną z najbardziej oczekiwanych zmian tej edycji podręcznika, a także podkreślono znaczenie badań genetycznych i genomowych w diagnostyce zaburzeń męskiej płodności (aberracje chromosomowe – liczbowe, strukturalne w tym mikrodelecje i mikroduplikacje, czy mutacje genów). Większość badań genetycznych czy genomowych, w diagnostyce zaburzeń męskiej płodności, wykonywana jest w genetycznych laboratoriach diagnostycznych, przy wykorzystaniu standardowych technik biologii molekularnej. Jedynym testem genetycznym związanym z zaburzeniami płodności u mężczyzn, w którym wykorzystywana metodyka jest unikalna, jest test wykrywający aneuploidie w plemnikach. Zwiększona częstość liczbowych aberracji chromosomowych w plemnikach występuje m.in. u niepłodnych mężczyzn, często przy niewydolności procesu spermatogenezy objawiających się oligozoospermią lub oligoastenozoospermią, także w przypadku zwiększonego poziomu fragmentacji DNA plemników, translokacji (Robertsonowskich i zrównoważonych), czy też u partnerów z par z historią nawracających poronień (często reprezentujących normozoospermię w nasieniu) (Encisco i wsp., 2013;). ( Godo i wsp., 2015; ). (Ramasamy i wsp., 2015;). (Kohn i wsp., 2016;). (Wang i wsp., 2017;). (Magli i wsp., 2020). (Encisco i wsp., 2013; Godo i wsp., 2015; Ramasamy i wsp., 2015; Kohn i wsp., 2016; Wang i wsp., 2017; Magli i wsp., 2020). Dlatego też, po raz pierwszy w obecnym podręczniku WHO przedstawiona została szczegółowa procedura testu do oceny częstości występowania liczbowych aberracji chromosomowych techniką fluorescencyjnej hybrydyzacji in situ (FISH, ang. fluorescent in situ hybridization). Ocena fragmentacji DNA plemników, w kontekście jej użyteczności klinicznej, była intensywnie badana przez ponad 20 lat. Obecnie nie ulega już wątpliwości, że zakres uszkodzeń DNA plemnika ma bezpośrednie przełożenie na rozwój zarodka, jego implantację oraz utrzymanie ciąży zarówno przy koncepcji naturalnej jak i wspomaganej medycznie (Robinson i wsp., 2012;). (Cissen i wsp., 2016;). (Simon i wsp., 2017;). (Tan i wsp.,2019;). (Gill i wsp., 2020). (Robinson i wsp., 2012; Cissen i wsp., 2016; Simon i wsp., 2017; Tan i wsp.,2019; Gill i wsp., 2020). Autorzy obecnej edycji podręcznika podkreślają, że fragmentacja DNA plemników jest jednym z najbardziej dyskutowanych i obiecujących biomarkerów w andrologii podstawowej i klinicznej. Według literatury, przykłady sytuacji, w których testy te mogą dostarczyć istotnych informacji mających wpływ na podejmowanie dalszych decyzji klinicznych obejmują m.in. mężczyzn z żylakami powrózków nasiennych, męską niepłodność idiopatyczną/niewyjaśnioną, mężczyzn ze zwiększonym narażeniem na czynniki ryzyka (czynniki środowiskowe i związane ze stylem życia, zaawansowany wiek ojca), historię nawracających poronień u partnerki, powtarzający się brak powodzenia uzyskania ciąży przy wykorzystywaniu metod wspomaganego medycznie rozrodu (Esteves i wsp., 2021;). (Minhas i wsp., 2021;). (Agarwal i wsp., 2022). (Esteves i wsp., 2021; Minhas i wsp., 2021; Agarwal i wsp., 2022). W podręczniku zostały szczegółowo opisane najczęściej wykorzystywane metody do oceny fragmentacji DNA plemników: znakowanie końców nacięć nici DNA za pośrednictwem terminalnej transferazy deoksynukleotydowej (TUNEL, ang. terminal deoxynucleotidyl transferase-mediated dUTP nick end-labeling), test dyspersji chromatyny plemnika (SCD, ang. sperm chromatin dispersion test), test kometkowy (ang. comet assay) oraz test z oranżem akrydyny przy użyciu cytometru przepływowego. To na co należy zwrócić uwagę, to fakt, że testy te różnią się stosowaną metodyką, a także rodzajem wykrywanych uszkodzeń. Test kometkowy i TUNEL są testami bezpośrednimi oceniającymi obecność pojedynczych i podwójnych pęknięć nici DNA. Z kolei testy SCD oraz test z oranżem akrydyny z wykorzystaniem cytometru przepływowego, są testami pośrednimi, oceniającymi podatność DNA na denaturację, która zachodzi znacznie łatwiej w pofragmentowanej nici DNA niż w nici prawidłowej. Dlatego też tzw. progi odcięcia będą specyficzne dla każdej z tych metod, a wyniki uzyskane różnymi metodami nie mogą być traktowane wymiennie. Autorzy podręcznika rekomendują opracowanie przez każde z laboratoriów swoich własnych wartości progowych, w zależności od stosowanego testu i metodyki. Do innych testów, wprowadzonych po raz pierwszy w obecnej edycji podręcznika w omawianym rozdziale należą: ocena stężenia interleukin w nasieniu jako markera przewlekłych stanów zapalnych męskiego układu płciowegoprzy wykorzystaniu enzymatycznego testu immunosorbentowego (ELISA, ang. enzyme- -linked immunosorbent assay), czy analiza poszczególnych frakcji ejakulatu. Ten ostatni test ma na celu wykrycie nieprawidłowej ekspozycji plemników na wydzielinę z pęcherzyków nasiennych przy równoczesnym ograniczeniu ich ekspozycji na wydzielinę prostaty, co może mieć negatywny wpływ na ich czynność. W prawidłowych warunkach, większość plemników jest wydalana w pierwszej frakcji ejakulatu wraz z wydzieliną prostaty. Kolejne frakcje zdominowane są przez wydzielinę pęcherzyków nasiennych. Ruchliwość plemników, ich przeżywalność jak i stabilizacja chromatyny zależą od ich pierwszego kontaktu z bogatą w cynk wydzieliną prostaty (Lindholmer, 1973;). (Björndahl i Kvist, 1990;). ( Kvist i wsp., 1990;). (Björndahl i wsp., 1991;). (Björndahl i Kvist, 2003). (Lindholmer, 1973; Björndahl i Kvist, 1990; Kvist i wsp., 1990; Björndahl i wsp., 1991; Björndahl i Kvist, 2003). Procesy zapalne gruczołu krokowego lub wady wrodzone mogą powodować zwężenie (lub niedrożność) przy lub w pobliżu ujścia przewodów wytryskowych do cewki moczowej (Turek i wsp., 1996; ). (Beiswanger i wsp., 1998;). (Nagler i wsp., 2002;). (Smith i wsp., 2008;). (Lotti i wsp., 2018). (Turek i wsp., 1996; Beiswanger i wsp., 1998; Nagler i wsp., 2002; Smith i wsp., 2008; Lotti i wsp., 2018). Skutkiem takiego zwężenia może być ograniczony (opóźniony) przepływ pierwszej frakcji plemników do cewki moczowej, do momentu skurczu pęcherzyków nasiennych i sekrecji ich wydzieliny, z którą mieszają się plemniki. Zaawansowana ocena nasienia W rozdziale tym zamieszczone są testy, które zostały sklasyfikowane jako wysoce specjalistyczne lub badawcze. Są to przede wszystkim testy funkcjonalne/czynnościowe, które umożliwiają ocenę zdolności plemników do odbycia serii reakcji/procesów w żeńskich drogach rodnych prowadzących do zapłodnienia komórki jajowej. Rozdział ten można porównać do rozdziału z 5. edycji podręcznika, w którym zamieszczone były tzw. procedury badawcze. Znaleźć w nim można zarówno uaktualnione wersje testów zamieszczonych w poprzednim podręczniku, jak i testy nowe, które zostały opisane po raz pierwszy. Usunięto także przestarzałe testy weryfikujące interakcje plemnika z komórką jajową (testy wiązania z osłonką przejrzystą oocytu/oocytem, test penetracji oocytów chomika). Spośród metod, które opisane były w poprzednim podręczniku, w obecnej edycji znalazły się uaktualnione wersje testu oceniającego reaktywne formy tlenu (metoda chemiluminescencji z luminolem) oraz testów oceniających status akrosomu i jego zdolność do odbycia reakcji akrosomalnej. Co ciekawe, w rozdziale tym umieszczono także analizę nasienia wspomaganą komputerowo (CASA, ang. computer assisted sperm analysis), która w poprzedniej wersji znajdowała się w rozdziale „Procedury opcjonalne”. Nowe testy, które pojawiły się w podręczniku to przede wszystkim dodatkowe testy służące ocenie stresu oksydacyjnego nasienia, testy oceniające status chromatyny plemnika (jej dojrzałość) oraz testy oceniające czynności kanałów jonowych w błonie komórkowej plemnika (Tabela 4). Obecnie, nie ulega wątpliwości, że stres oksydacyjny nasienia jest jedną z głównych przyczyn zaburzeń męskiej płodności (Agarwal i Said, 2005;). (Aitken, 2020). (Agarwal i Said, 2005; Aitken, 2020). W wielu stanach klinicznych występuje zwiększona produkcja reaktywnych form tlenu, np. przy żylakach powrózków nasiennych (Agarwal i wsp., 2006). (Agarwal i wsp., 2006), wnętrostwie (Imamoğlu i wsp., 2012;). (Avci i wsp., 2019). (Imamoğlu i wsp., 2012; Avci i wsp., 2019), skręcie jądra (Filho i wsp., 2004). (Filho i wsp., 2004), stanach zapalnych w męskim układzie płciowym (Saleh i wsp., 2002). (Saleh i wsp., 2002), przy chorobach ogólnoustrojowych (np. cukrzyca) (Ramalho-Santos i wsp., 2008). (Ramalho-Santos i wsp., 2008), ale także przy czynnikach związanych ze stylem życia (np. palenie papierosów, otyłość) (Fraga i wsp., 1996;). (Aitken i wsp., 2014;). (Agarwal i wsp., 2014;). (Leisegang i wsp., 2021). (Fraga i wsp., 1996; Aitken i wsp., 2014; Agarwal i wsp., 2014; Leisegang i wsp., 2021). Konsekwencją zwiększonej ilości reaktywnych form tlenu są uszkodzenia głównych makromolekuł (białek, lipidów, kwasów nukleinowych), i w konsekwencji upośledzenie funkcji plemnika i ich zdolności do zapłodnienia komórki jajowej (Aitken, 2020;). (Cicek i wsp., 2021;). (Garcia-Segura i wsp., 2020). (Aitken, 2020; Cicek i wsp., 2021; Garcia-Segura i wsp., 2020). Warto zauważyć, że ocena stresu oksydacyjnego w nasieniu powinna dotyczyć nie tylko ilościowej oceny reaktywnych form tlenu, ale także zdolności antyoksydacyjnej nasienia. Dlatego też w obecnej edycji podręcznika WHO, oprócz oceny poziomu reaktywnych form tlenu metodą chemiluminescencyjną z wykorzystaniem luminolu, dodane zostały testy umożliwiające ocenę całkowitej zdolności antyoksydacyjnej nasienia (metoda kolorymetryczna, TEAC; ang. trolox eqiuvalent antioxidant capacity), a także potencjału oksydacyjno-redukcyjnego nasienia (z wykorzystaniem systemu MiOXSYS – ang. male infertility oxidative system). Dojrzałość chromatyny plemnika, czyli zastąpienie histonów przez protaminy i odpowiednie „upakowanie” materiału genetycznego, ma kluczowe znaczenie dla procesu zapłodnienia oraz rozwoju i jakości zarodka. Nieprawidłowości w dojrzewaniu chromatyny związane są z większym ryzykiem niepowodzenia uzyskania ciąży m.in. przy wykorzystaniu metod wspomaganego rozrodu (Björndahl i Kvist, 2011; ). (Marchini i wsp., 2017). (Björndahl i Kvist, 2011; Marchini i wsp., 2017). Testy oceniające status chromatyny plemnika wprowadzone do obecnej edycji podręcznika to test z błękitem aniliny, który jest barwnikiem wiążącym się do histonów oraz test z chromomycyną A3 – fluorochromem wiążącym się do nici DNA w miejscu z odsłoniętymi sekwencjami bogatymi w parę guanina-cytozyna, do których wykazują powinowactwo także protaminy. Niebagatelne znaczenie dla procesu zapłodnienia i prawidłowego przebiegu poszczególnych jego etapów (aktywny transport plemnika w drogach rodnych kobiety, kapacytacja, hiperaktywacja, reakcja akrosomalna) mają zmiany wewnątrzkomórkowego pH oraz stężenia jonów wapnia i potencjału błonowego plemnika. W zdarzeniach tych biorą udział przezbłonowe kanały, wymienniki czy transportery jonowe specyficzne dla plemników. Wydaje się, że u podłoża niektórych przypadków niewyjaśnionej dysfunkcji plemników może leżeć nieprawidłowa czynność jednego lub kliku z tych białek. W obecnym podręczniku zostały opisane testy oceniające czynność dwóch kanałów jonowych: CatSper – kanał wapniowy oraz Slo3 – kanał potasowy. Ich nieprawidłowa czynność lub ekspresja w plemnikach związana jest z zaburzeniami płodności u mężczyzn (Ren i wsp., 2001;). ( Smith i wsp., 2013;). (Kelly i wsp., 2018;). (Brown i wsp., 2019;). (Luo i wsp., 2019). (Ren i wsp., 2001; Smith i wsp., 2013; Kelly i wsp., 2018; Brown i wsp., 2019; Luo i wsp., 2019). Jednak Autorzy podręcznika podkreślają, że obecne metody oceny czynności kanałów jonowych CatSper i Slo3 są zbyt wymagające, aby można je było wdrożyć w laboratorium diagnostycznym. Dlatego potrzebne są nowe łatwe w wykonaniu testy, które je zastąpią. Opisane powyżej testy są najczęściej wykorzystywane w badaniach naukowych, i jak na razie ich wykorzystanie w diagnostyce męskiej płodności jest ograniczone, przede wszystkim ze względu na brak standaryzacji i walidacji. Także niewystarczająca ilości dobrej jakości badań, co do ich wartości prognostycznych, uniemożliwia opracowanie wartości referencyjnych, i tym samym kliniczną interpretację uzyskanych wyników. Jeśli chodzi o analizę CASA, to z jednej strony Autorzy podręcznika podkreślają, że system ten nie powinien być, na obecnym etapie rozwoju, wykorzystywany jako narzędzie do rutynowej analizy nasienia. Tym samym, analiza nasienia przy użyciu CASA, nie powinna być rekomendowana jako metoda analizy nasienia równoznaczna z analizą manualną, wykonywaną przez wyszkolonego pracownika laboratorium (Baldi i wsp., 2022). (Baldi i wsp., 2022). Chodzi tutaj przede wszystkim o ocenę koncentracji plemników, na którą może wpływać jakość próbki, np. duża ilość zanieczyszczeń, tzw. „debris”, które mogą być błędnie zliczane przez system jako nieruchome plemniki, czy też oceny i rozróżnienia plemników aglutynowanych czy zagregowanych (Tomlinson i Naeem, 2018). (Tomlinson i Naeem, 2018). W takim wypadku, będzie to skutkowało niewiarygodną oceną ruchu plemników. Dodatkowo, podobnie jak w przypadku innych testów czynnościowych, zwraca się uwagę na brak standaryzacji używanych algorytmów oraz brak ujednoliconych procedur kontroli jakości dla używanych systemów, co utrudnia walidację analizy (Lu i wsp.,2014;). (Tomlinson i Naeem, 2018;). (Cupples i wsp., 2021;). (Mortimer i Mortimer, 2021;). (Baldi i wsp., 2022). (Lu i wsp.,2014; Tomlinson i Naeem, 2018; Cupples i wsp., 2021; Mortimer i Mortimer, 2021; Baldi i wsp., 2022). Jednakże z drugiej strony, nie ulega wątpliwości, że przy stosowaniu odpowiednich procedur kontrolnych możliwe jest uzyskanie wiarygodnych i powtarzalnych wyników przez wyszkolony personel, który dokładnie zna zarówno mocne jak i słabe strony systemu. Dlatego też, podkreśla się możliwość wykorzystywania CASA jako narzędzia do dodatkowych analiz, przede wszystkim związanych z kinematyką ruchu (czyli parametrów, których ocena nie jest możliwa dla ludzkiego oka), ale także z oceną morfologii plemników, w celu zwiększenia obiektywności przeprowadzonej analizy (Baldi i wsp., 2022). (Baldi i wsp., 2022). W 6. edycji podręcznika opisane są zalecenia do wykonywania oceny ruchliwości, hiperaktywacji i morfologii plemników (bez oceny koncentracji), które mogą być przydatne w standaryzacji wykonywanych procedur z użyciem CASA. Należy też zwrócić uwagę, że ciągły rozwój algorytmów używanych w systemach CASA może w przyszłości doprowadzić do usunięcia obecnych ograniczeń systemu. W podręczniku zwraca się też uwagę na nowe technologie. Rozwój ulepszonych algorytmów obliczeniowych może w przyszłości pozwolić na zliczanie plemników z próbek o bardzo wysokiej koncentracji oraz rozszerzoną analizę ruchu witki, odczyt którego może dostarczyć dodatkowych informacji na temat metabolizmu i biochemicznej sygnalizacji w komórce podczas ruchu (Goodson i wsp., 2017;). (Urbano i wsp., 2017;). (Gallagher i wsp., 2019;). (Wei i wsp., 2019). (Goodson i wsp., 2017; Urbano i wsp., 2017; Gallagher i wsp., 2019; Wei i wsp., 2019). Wspomina się także o możliwości wykorzystania w przyszłości podręcznych urządzeń (np. smartfonów) do oceny nasienia w domu, co przyczynić się może do wcześniejszego zasięgania przez mężczyzn, z suboptymalnymi wynikami analizy, porady medycznej. Preparatyka nasienia i krioprezerwacja Rozdziały dotyczące zarówno preparatyki nasienia jak i krioprezerwacji plemników zostały uaktualnione. Dodatkowo, w obecnej edycji podręcznika w rozdziale dotyczącym preparatyki nasienia, nowością jest dodanie opisu procedury MACS, w celu selekcji plemników o potencjalnie nieuszkodzonym DNA (Bucar i wsp., 2015). (Bucar i wsp., 2015), do wykorzystania do metod wspomaganego rozrodu. Nie do końca jest jasne dlaczego, spośród nowych technik selekcji plemników, akurat ta metoda została wybrana do włączenia do podręcznika. W szczególności, że sami Autorzy cytują wyniki ostatniej analizy Cochrane z roku 2019, w której nie wykazano wyższości MACS względem innych metod selekcji (tj. sortowanie z wykorzystaniem potencjału Zeta; selekcja za pomocą wiązania do kwasu hialuronowego), w zwiększeniu szansy na uzyskanie ciąży lub zmniejszeniu ryzyka wystąpienia poronień (Lepine i wsp., 2019). (Lepine i wsp., 2019). Z kolei rozdział dotyczący krioprezerwacji nasienia, został wzbogacony o opis procedury witryfikacji plemników (zarówno bezpośredniej jak i przy wykorzystaniu słomek), jako „metody obiecującej” w porównaniu z bardziej konwencjonalnymi metodami (Isachenko i wsp., 2017;). (Berkovitz i wsp., 2018; ). (Li i wsp., 2019;). ( O’Neill i wsp., 2019;). (Wang i wsp., 2022). (Isachenko i wsp., 2017; Berkovitz i wsp., 2018; Li i wsp., 2019; O’Neill i wsp., 2019; Wang i wsp., 2022). Jednakże, wg Autorów podręcznika, przy obecnym stanie wiedzy, metoda ta powinna być w dalszym ciągu rozpatrywana jako metoda eksperymentalna. Kontrola jakości w laboratorium seminologicznym Rozdział ten został poprawiony i uproszczony, aby także osoby bez rozległej wiedzy statystycznej były w stanie zaimplementować przedstawione tam procedury kontroli jakości w swoim laboratorium. Podobnie jak w poprzednich podręcznikach, podkreśla się, że każde laboratorium seminologiczne powinno stosować regularnie procedury wewnętrznej kontroli jakości (IQC, ang. internal quality control) oraz uczestniczyć w programach kontroli zewnętrznej (EQC, ang. external quality control). Warto także zaznaczyć, że w roku 2021, wydana została przez Międzynarodową Organizację Normalizacji (ISO, ang. International Organization for Standardization) norma dla badania nasienia (ISO162:2021) w oparciu o procedury zawarte w obecnym podręczniku (ISO, 2021). Dokument ten może być przydatny dla laboratoriów seminologicznych ubiegających się o akredytację na podstawowe badanie nasienia.


str_21s Podsumowanie/span>


Choć tradycyjnie, podstawowe badanie nasienia pozostaje integralnym elementem wstępnej diagnostyki zaburzeń męskiej płodności, to w podręczniku w wielu miejscach podkreśla się potrzebę wprowadzania dodatkowych testów czynnościowych/ jakościowych do oceny plemników. Wyniki takich testów mogą dostarczyć z jednej strony istotnych informacji na temat potencjału zapładniającego plemników, z drugiej zaś mogą stanowić narzędzie do poszerzenia wiedzy na temat czynności i zaburzeń męskiego układu płciowego, a tym samym zdrowia reprodukcyjnego mężczyzny. Nie ulega wątpliwości, że niezbędna jest standaryzacja procedury badania nasienia oraz dodatkowych testów seminologicznych w laboratoriach na całym świcie. Z jednej strony zaowocuje to wzrostem jakości badań diagnostycznych, a z drugiej – umożliwi międzynarodowym zespołom badawczym uzyskiwanie wysokiej jakości danych, które będą kluczowe dla dalszego rozwoju andrologii (klinicznej i badań podstawowych). Na pewno obecna edycja podręcznika jest cennym instrumentem, który ułatwi te procesy, co przełoży się w przyszłości na lepszą opiekę medyczną nad niepłodną parą.


str_21s Piśmiennictwo


Agarwal A., Baskaran S., Parekh N., Cho Ch-L, Henkel R., Vij S. i wsp.:Male infertility. Lancet. 2021, 397(10271), 319-333. doi: 10.1016/S0140- 6736(20)32667-2. PMID: 33308486.
Agarwal A., Farkouh A., Parekh N., Zini A., Arafa M., Kandil H. i wsp.:SpermD NAFragmentation: A Critical Assessment of Clinical Practice Guidelines. World J Mens Health. 2022, 40(1), 30-37. doi: 10.5534/wjmh.210056. PMID: 33988000.
Agarwal A.,Majzoub A., Parekh N., Henkel R.:A Schematic Overview of the Current Status of Male Infertility Practice. World J Mens Health. 2020, 38(3), 308-322. doi: 10.5534/wjmh.190068.PMID: 31385475.
Agarwal A., Prabakaran S., Allamaneni S.S.: Relationship between oxidative stress, varicocele and infertility: A meta-analysis. Reprod. Biomed. Onl
ine 2006, 12, 630–633. doi: 10.1016/s1472-6483(10)61190-x. PMID: 16790111. Agarwal A. i Said T.: Oxidative stress, DNA damage and apoptosis inmale infertility: A clinical approach. BJU Int. 2005, 95, 503–507. doi: 10.1111/j.1464- 410X.2005.05328.x. PMID: 15705068.
Agarwal A., Virk G., Ong C., du Plessis S.S.: Effect of oxidative stress on male reproduction. World J Mens Health. 2014, 32, 1–17. doi: 10.5534/ wjmh.2014.32.1.1. PMID: 24872947.
AgarwalA., Mulgund A., Hamada A., Chyatte M.R.: A unique view on male infertility around the globe. Reprod Biol Endocrinol. 2015,13, 37. doi:10.1186/ s12958-015-0032-1. PMID: 25928197.
Aitken R.J., Smith T.B., Jobling M.S., Baker M.A., De Iuliis G.N.: Oxidative stress and male reproductive health. Asian J Androl. 2014, 16, 31–38. doi: 10.4103/1008-682X.122203. PMID: 24369131.
Aitken R.J., Sutton M., Warner P., Richardson D.W.: Relationship between the movement characteristics of human spermatozoa and their ability to penetrate cervical mucus and zona-free hamster oocytes. J Reprod Fertil. 1985, 73(2), 441-449. doi: 10.1530/jrf.0.0730441. PMID: 3989795.
Aitken R.J.: Impact of oxidative stress on male and female germ cells: implications for fertility. Reproduction. 2020, 159(4), R189-R201. doi: 10.1530/ REP-19-0452. PMID: 31846434
Amaral, S., Oliveira, P.J., Ramalho-Santos J.: Diabetes and the impairment of reproductive function: possible role of mitochondria and reactive oxygen species. Curr. Diabetes Rev. 2008, 4, 46–54. doi: 10.2174/157339908783502398. PMID: 18220695.
Anderson J.E., Farr S.L., Jamieson D.J., Warner L., Macaluso M.: Infertility services reported by men in the United States: national survey data. Fertil Steril. 2009; 91: 2466–70. doi: 10.1016/j.fertnstert.2008.03.022. PMID: 18439586.
Avci V, Ayengin K, Alp HH.Oxidative DNA Damage and NOX4 Levels in Children with Undescended Testes..Eur J Pediatr Surg. 2019 Dec, 29(6), 545-550. doi: 10.1055/s-0039-1692167. PMID: 31167233.
Baldi E., Gallagher M.T., Krasnyak S., Kirkman-Brown J., Editorial Board Members of the WHO Laboratory Manual for the Examination and Processing of Human Semen. Extended semen examinations in the sixth edition of the WHO Laboratory Manual for the Examination and Processing of Human Semen: contributing to the understanding of the function of the male reproductive system. Fertil Steril. 2022, 117(2), 252-257. doi: 10.1016/j.fertnstert.2021.11.034. PMID: 34986981.
Barratt C.L., Björndahl L., Menkveld R., Mortimer D.: ESHRE special interest group for andrology basic semen analysis course: a continued focus on accuracy, quality, efficiency and clinical relevance. Hum Reprod. 2011, 26(12), 3207-3212. doi: 10.1093/humrep/der312. PMID: 21965314.
Barratt C.L., McLeod I.D., Dunphy B.C., Cooke I.D.: Prognostic value of two putative sperm function tests: hypo-osmotic swelling and bovine sperm mucus penetration test (Penetrak). Hum Reprod. 1992. 7(9), 1240-4. doi: 10.1093/oxfordjournals.humrep.a137834. PMID: 1479005.
Barratt C.L.R., Bjorndahl L., De Jonge C.J., Lamb D.J., Osorio Martini F., McLachlan R. i wsp.:The diagnosis of male infertility: an analysis of the evidence to support the development of global WHO guidance-challenges and future research opportunities. Hum Reprod Update. 2017, 23(6), 660- 80. doi: 10.1111/j.1365-2605.2007.00799.x. PMID: 28981651.
Beiswanger J.C., Deaton J.L., Jarow J.P.: Partial ejaculatory duct obstruction causing early demise of sperm. Urology. 1998, 51(1), 125-7. doi: 10.1016/ s0090-4295(97)00478-0. PMID: 9457305. Berkovitz A., Miller N., Silberman M., Belenky M., Itsykson P.: A novel solution for freezing small numbers of spermatozoa using a sperm vitrification device. Hum Reprod. 2018;33(11):1975-83. doi: 10.1111/andr.12414. PMID: 30285105.
Björndahl L i Kvist U. A model for the importance of zinc in the dynamics of human sperm chromatin stabilization after ejaculation in relation to sperm DNA vulnerability. Syst Biol Reprod Med. 2011, 57(1-2), 86-92. doi: 10.3109/19396368.2010.516306. PMID: 21204594.
Björndahl L. i Kvist U.: Influence of seminal vesicular fluid on the zinc content of human sperm chromatin. Int J Androl. 1990, 13(3), 232-7. doi: 10.1111/j.1365-2605.1990.tb00981.x. PMID: 2387643.
Björndahl L. i Kvist U.: Sequence of ejaculation affects the spermatozoon as a carrier and its message. Reprod Biomed Online. 2003;7(4):440-8. doi: 10.1016/s1472-6483(10)61888-3. PMID: 14656406.
Björndahl L., Kjellberg S., Kvist U.: Ejaculatory sequence in men with low sperm chromatin-zinc. Int J Androl. 1991, 14(3),174-8. doi: 10.1111/j.1365- 2605.1991.tb01079.x. PMID: 2066163.
Björndahl L., Söderlund I., Kvist U.: Evaluation of the one-step eosin-nigrosin staining technique for human sperm vitality assessment. Hum Reprod. 2003, 18(4), 813-6. doi: 10.1093/humrep/deg199. PMID: 12660276.
Björndahl L.: The usefulness and significance of assessing rapidly progressive spermatozoa. Asian J Androl. 2010, 12(1), 33-5. doi: 10.1038/aja.2008.50. PMID: 20111079.
Björndahl L.: What is normal semen quality? On the use and abuse of reference limits for the interpretation of semen analysis results. Hum Fertil (Camb). 2011, 14(3), 179-86. doi: 10.3109/14647273.2011.580823. PMID: 21770820.
Bollendorf A., Check J.H., Lurie D.: Evaluation of the effect of the absence of sperm with rapid and linear progressive motility on subsequent pregnancy rates following intrauterine insemination or in vitro fertilization. J Androl. 1996, 17(5), 550-7. PMID: 8957699. PMID: 8957699.
Borges E. Jr, Setti A.S., Braga D.P., Figueira R.C., Iaconelli A. Jr.: Total motile sperm count has a superior predictive value over the WHO 2010 cut-off values for the outcomes of intracytoplasmic sperm injection cycles. Andrology 2016, 4, 880–886. doi: 10.1111/andr.12199. PMID: 27152971.
Borges E. Jr.: Total motile sperm count: a better way to rate the severity of male factor infertility? JBRA Assist Reprod 2016;2:47–48. doi: 10.5935/1518- 0557.20160012. PMID: 27244760.
Boyd J.C.: Defining laboratory reference values and decision limits: populations, intervals, and interpretations. Asian J Androl. 2010, 12(1), 83-90. doi: 10.1038/aja.2009.9. PMID: 20111086.
Braham A.,Ghedir H., Zidi I.,Sallem A., Hajlaoui A., Ajina M. i wsp.:Nuclear sperm quality in total polymorphic teratozoospermia and its impact on intracytoplasmic sperm injection outcome.Andrologia. 2019, 51(5), e13252.doi: 10.1111/and.13252. PMID: 30821000.
Brahem S., Mehdi M., Elghezal H., Saad A.: Detection of DNA fragmentation and meiotic segregation in human with isolated teratozoospermia. J Assist Reprod Genet. 2011, 28(1), 41-8. doi: 10.1007/s10815-010-9482- 8. PMID: 20872065.
Brown S.G., Publicover S.J., Barratt C.L.R., Martins da Silva S.J.: Human sperm ion channel (dys)function: implications for fertilization. Hum Reprod Update. 2019, 25(6), 758-76. doi: 10.1093/humupd/dmz032. PMID: 31665287.
Bucar S., Goncalves A., Rocha E., Barros A., Sousa M., Sa R.: DNA fragmentation in human sperm after magnetic-activated cell sorting. J Assist Reprod Genet. 2015, 32(1), 147-54. doi: 10.1007/s10815-014-0370-5. PMID: 25374393.
Campbell M.J., Lotti F., Baldi E., Schlatt S., Festin M.P.R., Björndahl L. i wsp.: Distribution of semen examination results 2020 - A follow up of data collated for the WHO semen analysis manual 2010. Andrology. 2021, 9(3), 817-822. doi: 10.1111/andr.12983. PMID: 33528873.
Cicek O.S.Y., Kaya G., Alyuruk B., Doger E., Girisen T., Filiz S.: The association of seminal oxidation reduction potential with sperm parameters in patients with unexplained and male factor ınfertility. Int Braz J Urol. 2021, 47(1), 112-119. doi: 10.1590/S1677-5538.IBJU.2019.0751. PMID: 33047916.
Cissen M., Wely M.V., Scholten I., Mansell S., Bruin J.P., Mol B.W. i wsp.: Measuring Sperm DNA Fragmentation and Clinical Outcomes of Medically Assisted Reproduction: A Systematic Review and Meta-Analysis. PLoS One. 2016;11(11):e0165125. PMID: 27832085.
Comhaire F.H., Vermeulen L., Hinting A., Schoonjans F.: Accuracy of sperm characteristics in predicting the in vitro fertilizing capacity of semen. J In Vitro Fert Embryo Transf. 1988, 5(6), 326-331. doi: 10.1007/BF01129567. PMID: 3221124.
Cooper T.G. Cytoplasmic droplets: the good, the bad or just confusing? Hum Reprod. 2005, 20(1), 9-11. doi: 10.1093/humrep/deh555. PMID: 15471925.
Cooper T.G., Hellenkemper B., Jonckheere J., Callewaert N., Grootenhuis A.J., Kersemaekers W.M. i wsp. Azoospermia: virtual reality or possible to quantify? Androl. 2006, 27(4), 483-90. doi: 10.2164/jandrol.05210. PMID: 16598028.
Cooper T.G., Noonan E., von Eckardstein S., Auger J., Baker H.W.G., Behre H.M. i wsp.:World Health Organization reference values for human semen characteristics. Hum Reprod Update. 2010, 16(3), 231–245. doi: 10.1093/ humupd/dmp048. PMID: 19934213.
Cooper T.G. i Yeung C.H.: Computer-aided evaluation of assessment of “grade a” spermatozoa by experienced technicians. Fertil Steril. 2006, 85, 220-224. doi:10.1016/j.fertnstert.2005.07.1286.PMID: 16412757.
Cooper T.G., Brazil Ch., Swan S.H., Overstreet J.W.: Ejaculate volume is seriously underestimated when semen is pipetted or decanted into cylinders from the collection vessel. J Androl . 2007, 28(1), 1-4. doi: 10.2164/jandrol.106.001297. PMID: 16957135.
Cupples G., Gallagher, M.T., Smith, D.J., Kirkman-Brown, J.C.: Heads and Tails: Requirements for Informative and Robust Computational Measures of Sperm Motility. W: XIIIth International Symposium on Spermatology. Red. L. Björndahl, J. Flanagan, R. Holmberg, U. Kvist. Springer, Cham 2021, 135-150. doi.org/10.1007/978-3-030-66292-9_21 Dadoune J.P., Mayaux M.J., Guihard-Moscato M.L.: Correlation between defects in chromatin condensation of human spermatozoa stained by aniline blue and semen characteristics. Andrologia. 1988, 20(3), 211-7. doi: 10.1007/ s10815-010-9482-8. PMID: 3177899.
Devillard F., Metzler-Guillemain C., Pelletier R., DeRobertis C., Bergues U., Hennebicq S. i wsp.: Polyploidy in large-headed sperm: FISH study of three cases. Hum Reprod. 2002;17(5):1292-8. doi: 10.1093/humrep/17.5.1292. PMID: 11980754.
Eliasson R.: Semen analysis with regard to sperm number, sperm morphology and functional aspects. Asian J Androl. 2010, 12(1), 26-32. doi: 10.1038/ aja.2008.58. PMID: 20111078. Enciso M., Alfarawati S., Wells D.: Increased numbers of DNA-damaged spermatozoa in samples presenting an elevated rate of numerical chromosome abnormalities. Hum Reprod. 2013, 28(6), 1707-15. doi: 10.1093/humrep/ det077. PMID: 23526303.
Esteves S.C., Zini A., Coward R.M., Evenson D.P., Gosálvez J., Lewis S.E.M. i wsp.: Sperm DNA fragmentation testing: summary evidence and clinical practice recommendations. Andrologia,. 2021, 53, e13874. doi; 10.1111/and.13874. PMID: 33108829.
Filho D.W., Torres M.A., Bordin A.L., Crezcynski-Pasa T.B., Boveris A.: Spermatic cord torsion, reactive oxygen and nitrogen species and ischemia-reperfusion injury. Mol Aspects Med. 2004, 25, 199–210. doi: 10.1016/j. mam.2004.02.020. PMID: 15051328
Fraga C.G., Motchnik P.A., Wyrobek A.J., Rempel D.M., Ames B.N.: Smoking and low antioxidant levels increase oxidative damage to sperm DNA. MutatRes. 1996, 351, 199–203. doi: 10.1016/0027-5107(95)00251-0. PMID: 8622715.
Franken D.R., Barendsen R., Kruger T.F.: A continuous quality control program for strict sperm morphology. Fertil Steril. 2000, 74(4), 721-4. doi: 10.1016/s0015-0282(00)01498-9.PMID: 11020513.
Gallagher M.T., Cupples G., Ooi E.H., Kirkman-Brown J.C., Smith D.J.: Rapid sperm capture: high-throughput flagellar waveform analysis. Hum Reprod. 2019, 34(7), 1173-85. doi: 10.1093/humrep/dez056. PMID: 31170729.
Gandini L., Lombardo F., Paoli D., Caponecchia L., Familiari G., Verlengia C. i wsp.: Study of apoptotic DNA fragmentation in human spermatozoa. Hum Reprod. 2000, 15(4), 830-9. doi: 10.1093/humrep/15.4.830. PMID: 10739828.
Garcia-Segura S., Ribas-Maynou J., Lara-Cerrillo S., Garcia-Peiró A., Castel A., Benet J. i wsp. Relationship of seminal oxidation-reduction potential with sperm DNA integrity and pH in idiopathic infertile patients. Biology 2020, 9, 262. doi: 10.3390/biology9090262.. PMID: 32882928.
Gill K., Machałowski T., Piasecka K., Harasny P., Piasecka M.:Wpływ statusu chromatyny plemników ludzkich na wyniki rozrodu w warunkach in vitro/ The influence of human sperm chromatin status on in vitro fertilization outcome. Post Androl Online. 2020, 7(2), 6–25. doi: 10.26404/PAO_2353- 8791.2020.04. Dostępny w: http://www.postepyandrologii.pl Godo A., Blanco J., Vidal F., Sandalinas M., Garcia-Guixe E., Anton E.: Altered segregation pattern and numerical chromosome abnormalities interrelate in spermatozoa from Robertsonian translocation carriers. Reprod Biomed Online. 2015, 31(1), 79-88. doi: 10.1016/j.rbmo.2015.04.003. PMID: 25985997.
Goodson S.G., White S., Stevans A.M., Bhat S., Kao C.Y., Jaworski S. i wsp.: CASAnova: a multiclass support vector machine model for the classification of human sperm motility patterns. Biol Reprod. 2017;97(5):698-708. doi: 10.1093/biolre/iox120. PMID: 29036474.
Guzick D.S., Overstreet J.W., Factor-Litvak P., Brazil C.K., Nakajima S..T, Coutifaris C. i wsp.: Sperm morphology, motility, and concentration in fertile and infertile men. N Engl J Med. 2001, 345(19), 1388-93. doi: 10.1056/ NEJMoa003005. PMID: 11794171.
Hamilton J.A., Cissen M., Brandes M., Smeenk J.M., de Bruin J.P., Kremer J.A. i wsp.: Total motile sperm count: a better indicator for the severity of male factor infertility than the WHO sperm classification system. Hum Reprod 2015, 30, 1110–1121. doi: 10.1093/humrep/dev058. PMID: 25788568.
Imamoğlu M, Bülbül SS, Kaklikkaya N, Sarihan H. Oxidative, inflammatory and immunologic status in children with undescended testes.Pediatr Int. 2012, 54(6), 816-9. doi: 10.1111/j.1442-200X.2012.03695.x. PMID: 22783848.
Inhorn M.C. i Patrizio P.: Infertility around the globe: new thinking on gender, reproductive technologies and global movements in the 21st century. Human Reproduction Update. 2015,21, 4, 411–426. doi: 10.1093/humupd/ dmv016. PMID: 25801630.
International Standards Organization. ISO 23162:2021 Basic semen examination— Specification and test methods. Geneva: ISO; 2021. https://www. iso.org/standard/74800.html, data wejścia 28.07.2022 Irvine D.S. i Aitken R.J.: Predictive value of in-vitro sperm function tests in the context of an AID service. Hum Reprod. 1986, 1(8), 539-45. doi: 10.1093/oxfordjournals.humrep.a136470. PMID: 3818912.
Isachenko V., Rahimi G., Mallmann P., Sanchez R., Isachenko E.: Technologies of cryoprotectant-free vitrification of human spermatozoa: asepticity as criterion of effectiveness. Andrology. 2017;5(6):1055-63. PMID: 28992376. Jakubik-Uljasz J., Gill K., Rosiak-Gill A.,Piasecka M.:Relationship between sperm morphology and sperm DNA dispersion. Transl Androl Urol. 2020, 9(2), 405-415. doi: 10.21037/tau.2020.01.31. PMID: 32420146.
Janicka A., Spaczyński R., Kurzawa R., SPiN PTG, Fertility Clinics.: Assisted reproductive medicine in Poland – Fertility and Sterility Special Interest Group of the Polish Gynaecological Society (SPiN PTG) 2012 report. Polish Gynaecology. 2015,86, 12, 932-939. doi: 10.17772/gp/60549. PMID: 26995944.
Jedrzejczak P., Taszarek-Hauke G., Hauke J., Pawelczyk L., Duleba A.J.: Prediction of spontaneous conception based on semen parameters. Int J Androl. 2008, 31(5), 499-507. PMID: 17651398.
Keihani S., Verrilli L.E., Zhang Ch., Presson A.P., Hanson H.A., Pastuszak A.W. i wsp.: Semen parameter thresholds and time-to-conception in subfertile couples: how high is high enough? Hum Reprod. 2021, 36(8), 2121- 2133. doi: 10.1093/humrep/deab133. PMID: 34097024.
Kelly M.C., Brown S.G., Costello S.M., Ramalingam M., Drew E., Publicover S.J. i wsp.: Single-cell analysis of [Ca2+]i signalling in sub-fertile men: characteristics and relation to fertilization outcome. Hum Reprod. 2018, 33(6), 1023-33. doi: 10.1093/humrep/dey096. PMID: 29697805.
Kohn, T.P., Kohn, J.R., Darilek, S., Ramasamy, R., Lipshultz, L.: Genetic counseling for men with recurrent pregnancy loss or recurrent implantation failure due to abnormal sperm chromosomal aneuploidy. J. Assist. Reprod Genet. 2016, 33, 571–576. doi: 10.1007/s10815-016-0702-8. PMID: 27020275.
Kruger T.F., Acosta A.A., Simmons K.F., Swanson R.J., Matta J.F., Oehninger S.: Predictive value of abnormal sperm morphology in in vitro fertilization. Fertil Steril. 1988, 49(1), 112-7. doi: 10.1016/s0015-0282(16)59660- 5. PMID: 3335257.
Kvist U., Kjellberg S., Björndahl L., Soufir J.C., Arver S.: Seminal fluid from men with agenesis of the Wolffian ducts: zinc-binding properties and effects on sperm chromatin stability. Int J Androl. 1990;13(4):245-52. doi: 10.1111/ j.1365-2605.1990.tb01028.x. PMID: 2387645.
Le M.T., Nguyen T.A.T., Nguyen H.T.T., Nguyen T.T.T., Nguyen V.T., Le D.D. i wsp.:Does sperm DNA fragmentation correlate with semen parameters? Reprod Med Biol.2019,3;18(4), 390-396. doi: 10.1002/rmb2.12297. PMID: 31607800.
Leisegang K., Sengupta P., Agarwal A.; Henkel, R.: Obesity and male infertility: Mechanisms and management. Andrology 2021, 53, e13617. doi: 10.1111/ and.13617. PMID: 32399992.
Lepine S., McDowell S., Searle L.M., Kroon B., Glujovsky D., Yazdani A.: Advanced sperm selection techniques for assisted reproduction. Cochrane Database Syst Rev. 2019, 7(7), CD010461. doi: 10.1002/14651858.CD010461.pub3. PMID: 31425620.
Li Y.X., Zhou L., Lv M.Q., Ge P., Liu Y.C., Zhou D.X.: Vitrification and conventional freezing methods in sperm cryopreservation: A systematic review and meta-analysis. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2019;233:84-92. doi: 10.1016/j.ejogrb.2018.11.028. PMID: 30580229.
Lindholmer C. Survival of human spermatozoa in different fractions of split ejaculate. Fertil Steril. 1973;24(7):521-6. doi: org/10.1016/S0015- 0282(16)39792-8. PMID: 4715227.
Lotti F., Corona G., Cocci A., Cipriani S., Baldi E., Degl’Innocenti S. i wsp.: The prevalence of midline prostatic cysts and the relationship between cyst size and semen parameters among infertile and fertile men. Hum Reprod. 2018, 33(11), 2023-34. doi: 10.1093/humrep/dey298. PMID: 30285122.
Lu J.C., Huang Y.F., Lu N.Q.: Computer-aided sperm analysis: past, present and future. Andrologia. 2014;46(4):329-38. doi: 10.1111/and.12093. PMID: 23550608.
Luo T., Chen H.Y., Zou Q.X., Wang T., Cheng Y.M., Wang H.F. i wsp.: A novel copy number variation in CATSPER2 causes idiopathic male infertility with normal semen parameters. Hum Reprod. 2019;34(3):414-23. doi: 10.1093/ humrep/dey377. PMID: 30629171. Ma Y., Xie N., Li Y., Zhang B., Xie D.,Zhang W. i wsp.:Teratozoospermia with amorphous sperm head associate with abnormal chromatin condensation in a Chinese family. Syst Biol Reprod Med. 2019, 65(1), 61-70. doi: 10.1080/19396368.2018.1543481.PMID: 30452285.
Machev N., Gosset P., Viville S.: Chromosome abnormalities in sperm from infertile men with normal somatic karyotypes: teratozoospermia. Cytogenet Genome Res. 2005, 111(3-4), 352-7. doi: 10.1159/000086910. PMID: 16192715.
MacLeod J. i Gold R.Z.: The male factor in fertility and infertility. II. Spermatozoon counts in 1000 men of known fertility and in 1000 cases of infertile marriage. The Journal of urology. 1951, 66(3), 436-49. doi: 10.1016/j.juro.2016.10.077. PMID: 14861973.
Madbouly K., Isa A., Habous M., Almannie R., Abu-Rafea B., Binsaleh S.: Postwash total motile sperm count: should it be included as a standard male infertility work up. Can J Urol 2017, 3, 8847–8852. doi: 10.1111/andr.12199. PMID: 28646941.
Magli, M.C., Crippa, A., Benincasa, M., Terzuoli, G., Azzena, S., Maresca, L. i wsp.:Sperm chromosome abnormalities in patients with normal karyotype and in translocation carriers: Clinical relevance for assisted reproductive technology. Reprod. Biomed. Online. 2020, 41, 1055–1069. doi: 10.1016/j.rbmo.2020.08.005. PMID: 33032906.
Marchiani S., Tamburrino L., Benini F., Fanfani L., Dolce R., Rastrelli G. i wsp.: Chromatin protamination and CatSper expression in spermatozoa predict clinical outcomes after assisted reproduction programs. Sci Rep. 2017, 7(1), 15122. doi: 10.1038/s41598-017-15351-3. PMID: 29123209.
Martin R.H., Rademaker A.W., Greene C., Ko E., Hoang T., Barclay L. i wsp.: A comparison of the frequency of sperm chromosome abnormalities in men with mild, moderate, and severe oligozoospermia. Biol Reprod. 2003;69(2):535- 9. doi: 10.1095/biolreprod.102.015149. PMID: 12724277.
Mehdi M.,Khantouche L., Ajina M., Saad A.:Detection of DNA fragmentation in human spermatozoa: correlation with semen parameters. Andrologia.2009, 41(6), 383-6. doi: 10.1111/j.1439-0272.2009.00953.x. PMID: 19891637. Menkveld R., El-Garem Y., Schill W.B., Henkel R.: Relationship between human sperm morphology and acrosomal function. J Assist Reprod Genet. 2003, 20(10), 432-8. doi: 10.1093/humrep/deac102.PMID: 14649383.
Menkveld R., Stander F.S., Kotze T.J., Kruger T.F., van Zyl J.A.: The evaluation of morphological characteristics of human spermatozoa according to stricter criteria. Hum Reprod. 1990, 5(5), 586-92. doi: 10.1093/oxfordjournals.humrep.a137150. PMID: 2394790. Minhas S., Bettocchi C., Boeri L., Capogrosso P., Carvalho J., Cilesiz N.C. i wsp.:European Association of Urology guidelines on male sexual and reproductive health: 2021 update on male infertility. Eur. Urol. 80, 603–620 (2021). oi: 10.1016/j.eururo.2021.08.014. PMID: 34511305.
Mortimer D. i Mortimer S.T.:Routine Application of CASA in human clinical andrology and ART laboratories. W: XIIIth International Symposium on Spermatology. Red. L. Björndahl, J. Flanagan, R. Holmberg, U. Kvist. Springer, Cham 2021, 183-197. doi.org/10.1007/978-3-030-66292-9_26. Mortimer D., Pandya I.J,. Sawers R.S.: Relationship between human sperm motility characteristics and sperm penetration into human cervical mucus in vitro. J Reprod Fertil. 1986, 78(1), 93-102. doi: 10.1530/jrf.0.0780093. PMID: 3761279.
Nagler H.M., Rotman M., Zoltan E., Fisch H.: The natural history of partial ejaculatory duct obstruction. J Urol. 2002;167(1):253-4. PMID: 11743325.
PMID: 11743325. O’Neill H.C., Nikoloska M., Ho H., Doshi A., Maalouf W.:Improved cryopreservation of spermatozoa using vitrification: comparison of cryoprotectants and a novel device for long-term storage.J Assist Reprod Genet. 2019, 36(8), 1713-1720. doi: 10.1007/s10815-019-01505-x. PMID: 31273587.
Paoli D, Pallotti F, Lenzi A, Lombardo F. Sperm motility evaluation according to WHO VI edition: moving forward turning back? J Endocrinol Invest. 2022, 45(3), 675-677. doi: 10.1007/s40618-021-01684-4. PMID: 34585362.
Paoli D., Gallo M., Rizzo F., Baldi E., Francavilla S., Lenzi A. i wsp.:Mitochondrial membrane potentialprofile and its correlation with increasing sperm motility. FertilSteril.2011, 95, 7, 2315–2319. doi: org/ 10. 1016/j. fertn stert. 2011.03. 059. PMID: 21507394.
Pelfrey R.J., Overstreet J.W., Lewis E.L.:Abnormalities of sperm morphology in cases of persistent infertility after vasectomy reversal. Fertil Steril. 1982, 38(1), 112-4. doi: 10.1016/s0015-0282(16)46407-1. PMID: 7095158.
Perrin A., Louanjli N., Ziane Y., Louanjli T., Le Roy C., Gueganic N. i wsp.:Study of aneuploidy and DNA fragmentation in gametes of patients with severe teratozoospermia Reprod Biomed Online. 2011, 22(2), 148-54. doi: 10.1016/j. rbmo.2010.10.006. PMID: 21233018.
Ramasamy R., Scovell J.M., Kovac J.R., Cook P.J., Lamb D.J., Lipshultz L.I.: Fluorescence in situ hybridization detects increased sperm aneuploidy in men with recurrent pregnancy loss. Fertil Steril. 2015;103(4):906-9 e1. doi: 10.1016/j.fertnstert.2015.01.029. PMID: 25707335.
Ren D., Navarro B., Perez G., Jackson A.C., Hsu S., Shi Q. i wsp.: A sperm ion channel required for sperm motility and male fertility. Nature. 2001, 413(6856), 603-9. doi: 10.1038/35098027. PMID: 11595941.
Rengan A.K., Agarwal A., van der Linde M., du Plessis S.S.:An investigation of excess residual cytoplasm in human spermatozoa and its distinction from the cytoplasmic droplet.Reprod Biol Endocrinol. 2012,10, 92. doi: 10.1186/1477-7827-10-92. PMID: 23159014.
Robinson L., Gallos I.D., Conner S.J., Rajkhowa M., Miller D., Lewis S. i wsp.: The effect of sperm DNA fragmentation on miscarriage rates: a systematic review and meta-analysis. Hum Reprod. 2012, 27(10), 2908-17. Doi: 10.1093/humrep/des261. PMID: 22791753.
Rothmann S.A., Bort A.M., Quigley J., Pillow R.: Sperm morphology classification: a rational method for schemes adopted by the world health organization. Methods Mol Biol. 2013, 927, 27-37. doi: 10.1007/978-1-62703- 038-0_4. PMID: 22992901.
Saleh R., Agarwal A., Kandirali E., Sharma R., Thomas A.J., Nada E. i wsp.:Leukocytospermia is associated with increased reactive oxygen species production by human spermatozoa:. Fertil. Steril. 2002, 78, 1215– 1224. doi: 10.1016/s0015-0282(02)04237-1. PMID: 12477515.
Sifer C., Sasportes T., Barraud V., Poncelet C., Rudant J., Porcher R. i wsp.: World Health Organization grade ‘a’ motility and zona-binding test accurately predict IVF outcome for mild male factor and unexplained infertilities. Hum Reprod. 2005, 20(10), 2769-75. PMID: 15958402.
Simon L., Zini A., Dyachenko A., Ciampi A., Carrell D.T.: A systematic review and meta-analysis to determine the effect of sperm DNA damage on in vitro fertilization and intracytoplasmic sperm injection outcome. Asian J Androl. 2017, 19(1), 80-90. doi: 10.4103/1008-682X.182822. PMID: 27345006.
Smith J.F., Syritsyna O., Fellous M., Serres C., Mannowetz N., Kirichok Y. i wsp.: Disruption of the principal, progesterone-activated sperm Ca2+ channel in a CatSper2-deficient infertile patient. Proc Natl Acad Sci U S A. 2013;110(17):6823-8. doi: 10.1073/pnas.1216588110. PMID: 23530196.
Smith J.F., Walsh T.J., Turek P.J.: Ejaculatory duct obstruction. Urol Clin North Am. 2008;35(2):221-7, viii. doi: 10.1016/j.ucl.2008.01.011. PMID: 18423242.
Sun H., Gong T.T., Jiang Y.T., Zhang S., Zhao Y.H., Wu Q.J.:Global, regional, and national prevalence and disability-adjusted life-years for infertility in 195 countries and territories, 1990–2017: results from a Global Burden of Disease Study, 2017. Aging (Albany NY). 2019, 11, 10952–91. doi: 10.18632/ aging.102497. PMID: 31790362.
Tan J., Taskin O., Albert A., Bedaiwy M.A.:Association between sperm DNA fragmentation and idiopathic recurrent pregnancy loss: a systematic review and meta-analysis. Reprod Biomed Online. 2019, 38(6), 951-60. doi: 10.1016/j.rbmo.2018.12.029. PMID: 30979611.
Templado C., Hoang T., Greene C., Rademaker A., Chernos J., Martin R.: Aneuploid spermatozoa in infertile men: teratozoospermia. Mol Reprod Dev. 2002, 61(2), 200-4. doi: 10.1002/mrd.1148. PMID: 11803555.
Thonneau P., Marchand S., Tallec A., Ferial M.L., Ducot B., Lansac J. i wsp.: Incidence and main causes of infertility in a resident population (1,850,000) of three French regions (1988–1989). Hum Reprod. 1991, 6, 811–16. doi: 10.1093/oxfordjournals.humrep.a137433. PMID: 1757519.
Tomlinson M.J., Naeem A.: CASA in the medical laboratory: CASA in diagnostic andrology and assisted conception. Reprod Fertil Dev 2018, 30, 850–9. doi: 10.1071/RD17520.PMID: 29559071.
Turek P.J., Magana J.O., Lipshultz L.I.:Semen parameters before and after transurethral surgery for ejaculatory duct obstruction. J Urol. 1996, 155(4),1291- 3. PMID: 8632556. PMID: 8632556.
Urbano L.F., Masson P., VerMilyea M., Kam M.: Automatic Tracking and Motility Analysis of Human Sperm in Time-Lapse Images. IEEE Trans Med Imaging. 2017, 36(3),792-801. doi: 10.1109/TMI.2016.2630720. PMID: 27875219.
Van den Bergh M., Emiliani S., Biramane J., Vannin A.S., Englert Y.: A first prospective study of the individual straight line velocity of the spermatozoon and its influences on the fertilization rate after intracytoplasmic sperm injection. Hum Reprod. 1998, 13(11), 3103-7. doi: 10.1093/humrep/13.11.3103. PMID: 9853865.
Vander Borght M., Wyns C.: Fertility and infertility: definition and epidemiology. Clin Biochem.2018, 62, 2–10. doi: 10.1016/j.clinbiochem.2018.03.012. PMID: 29555319.
Wang B., Nie B., Tang, D., Li R., Liu X. Song, J. i wsp.: Analysis of Meiotic Segregation Patterns and Interchromosomal Effects in Sperm from 13 Robertsonian Translocations. Balkan J Med Genet 2017;20(1):43-50. doi: 10.1515/bjmg-2017-0003. PMID: 28924540.
Wang M., Todorov P., Wang W., Isachenko E., Rahimi G., Mallmann P. i wsp.: Cryoprotectants-Free Vitrification and Conventional Freezing of Human Spermatozoa: A Comparative Transcript Profiling.Int J Mol Sci. 2022, 23(6):3047. doi: 10.3390/ijms23063047.PMID: 35328464.
Wei S.Y., Chao H.H., Huang H.P., Hsu C.F., Li S.H., Hsu L.: A collective tracking method for preliminary sperm analysis. Biomed Eng Online. 2019, 18(1), 112. Doi: 10.1186/s12938-019-0732-4. PMID: 31775764.
World Health Organization. WHO Laboratory manual for the examination of human semen and semen-cervical mucus interaction. Singapore: Press Concern; 1980 World Health Organization. WHO Laboratory manual for the examination of human semen and semen-cervical mucus interaction. 2nd ed. Cambridge: Cambridge University Press; 1987 World Health Organization. WHO Laboratory manual for the examination of human semen and sperm-cervical mucus interaction. 3rd ed. Cambridge: Cambridge University Press; 1992 World Health Organization. WHO Laboratory manual for the examination of human semen and sperm-cervical mucus interaction. 4th ed. Cambridge: Cambridge University Press; 1999 World Health Organization. WHO laboratory manual for the examination and processing of human semen. 5th ed. Geneva, Swtizerland: World Health Organization; 2010 World Health Organization.WHO LaboratoryManual for the Examination and Processing of Human Semen, 6th ed.;WHO Press: Geneva, Switzerland, 2021 Yeung C.H., Tüttelmann F., Bergmann M., Nordhoff V., Vorona E., Cooper T.G.: Coiled sperm from infertile patients: characteristics, associated factors and biological implication.Hum Reprod. 2009, 24(6), 1288-95. doi: 10.1093/ humrep/dep017. PMID: 19221095.
Zegers-Hochschild F., Adamson G.D., Dyer S., Racowsky C., De Mouzon J., Sokol R. i wsp.: The international glossary on infertility and fertility care.Fertil Steril. 2017,108,393–406. doi: 10.1093/humrep/dex234. PMID: 29117321.
Zollner U., Schleyer M., Steck T.: Evaluation of a cut-off value for normal sperm morphology using strict criteria to predict fertilization after conventional in-vitro fertilization and embryo transfer in asthenozoospermia. Hum Reprod. 1996, 11(10), 2155-61. doi: 10.1093/oxfordjournals.humrep. a019068. PMID: 8943521

OCENA WŁASNOŚCI PSYCHOMETRYCZNYCH POLSKIEJ WERSJI KWESTIONARIUSZA FERTIQOL INTERNATIONAL

Ewa Dudek-Kuźmicka1,2, Mariusz Łukaszuk3, Iwona Wasilewko4, Mikołaj Majkowicz 5,
Wojciech Leppert6,7, Anna Jarmołowska8, Jolanta Słowikowska-Hilczer 9
1Szpital Specjalistyczny w Kościerzynie, 2Centrum Psychoterapii Perinatalnej Dwie Kreski, Gdańsk, 3Novique medycyna estetyczna
i anti-aging, Gdańsk, 4Studia Podyplomowe z Psychoonkologii Klinicznej, Gdański Uniwersytet Medyczny, 5Instytut Nauk o Zdrowiu,
Akademia Pomorska Słupsk, 6Katedra Medycyny Paliatywnej, Instytut Nauk Medycznych, Collegium Medicum, Uniwersytet
Zielonogórski, Zielona Góra, 7Szpital Kliniczny im. Heliodora Święcickiego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego
w Poznaniu, 8Instytut Psychologii, Zakład Badań nad Rodziną i Jakością Życia, Uniwersytet Gdański, 9Zakład Endokrynologii
Płodności, Katedra Andrologii i Endokrynologii Płodności Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Autor do korespondencji / Corresponding author: Mariusz Łukaszuk, Novique medycyna estetyczna i anti-aging,
80-255 Gdańsk, Podleśna 10,
tel.: +48 664 945 853, e-mail: m.lukaszuk@gumed.edu.pl
Otrzymano/received: 25.10.2022 r. Zaakceptowano/accepted: 8.11.2022 r.
DOI: 10.26404/PAO_2353-8791.2022.02


Ewa Dudek-Kuźmicka – psycholog, psychoterapeuta, seksuolog. Absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego, Podyplomowego 4-letniego Studium Psychoterapii atestowanego przez Sekcję Naukową Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Podyplomowych Studiów z Psychologii Klinicznej (Gdański Uniwersytet Medyczny), Podyplomowych Studiów z Seksuologii Klinicznej (Warszawski Uniwersytet Medyczny). Ukończyła liczne kursy z zakresu psychoterapii indywidualnej i terapii par, szkolenia związane z problematyką psychoterapii perinatalnej, terapii traumy i żałoby, zaburzeń seksualnych oraz pomocy psychologicznej i seksuologicznej w leczeniu niepłodności i innych problemów związanych ze zdrowiem prokreacyjnym i zdrowiem seksualnym. Obecnie w trakcie podyplomowych studiów z psychoterapii w nurcie poznawczo-behawioralnym. Członek Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej. Współautor Miejskiego Programu wsparcia prokreacji dla mieszkańców Gdańska – moduł psychologiczny. Organizator międzynarodowych konferencji naukowych z zakresu jakości życia w niepłodności. Uczestnik krajowych i zagranicznych konferencji naukowych. Prowadzi poradnictwo psychologiczne, psychoterapię indywidualną i terapię par oraz autorskie warsztaty pomocy psychologicznej dla par leczących się z powodu utrudnionej prokreacji, z doświadczeniem straty okołoporodowej. Zawodowo związana ze Szpitalem Specjalistycznym w Kościerzynie oraz Hospicjum Perinatalnym przy Fundacji Hospicyjnej im. ks. Dutkiewicza w Gdańsku. Współzałożycielka Fundacji Dwie Kreski i Centrum Psychoterapii Perinatalnej zajmującej się pomocą psychologiczną parom zmagającym się z niepłodnością oraz w trudnych sytuacjach okołoporodowych. Współzałożycielka Wydawnictwa EneDueRabe.




STRESZCZENIE


Uzasadnienie i cel pracy. W leczeniu chorób przewlekłych, w tym niepłodności, istotna jest ocena i monitorowanie jakości życia pacjentów. Pomiary specyficzne pozwalają na uzyskanie dokładniejszej wiedzy dotyczącej stanu poznawczego, emocjonalnego i behawioralnego pacjentów. Kwestionariusz FertiQoL International jest narzędziem do pomiarów specyficznych dla płodności. FertiQoL jest psychometrycznie rzetelną i trafną metodą do badania jakości życia (QoL) osób i par niepłodnych. Stąd też, celem badania była ocena właściwości psychometrycznych polskiej wersji Kwestionariusza FertiQoL International. Analiza statystyczna potwierdziła czteroczynnikową strukturę kwestionariusza FertiQoL (moduł podstawowy – CORE) i dwuczynnikowa struktura opcjonalnej części kwestionariusza FertiQoL (moduł – LECZENIE). Materiał i metody. W badaniu wzięło udział 130 osób (90 kobiet i 40 mężczyzn) z problemami z płodnością leczących się w klinice leczenia niepłodności w Gdańsku, Gdyni i Łodzi. Wykorzystano baterię testów: FertiQoL, Skalę Lęku Szpitalnego i Skalę Depresji w wersji zmodyfikowanej HADS-M, Skalę Cantrila, Kwestionariusz EORTCQL QLQ–C30 oraz ankietę demograficzną. Trafność konstrukcyjna FertiQoL została oceniona za pomocą konfirmacyjnej analizy czynnikowej (CFA). Spójność wewnętrzną oceniono wartością alfa Cronbacha, a trafność zbieżną zbadano korelując FertiQoL z HADS-M, Skalą Cantrila i Kwestionariuszem EORTC OLQ–C30. Wyniki. CFA wykazuje dobre dopasowanie danych do czteroczynnikowego modelu Core FertiQoL i dwuczynnikowego model FertiQoL Leczenie. Poszczególne podskale zostały zidentyfikowane jako odrębne konstrukty, co potwierdza trafność dyskryminacyjną narzędzia. Wyjątek stanowiła podskala relacyjna, i emocjonalna którą cechowały słabe korelacje z pozostałymi wymiarami. Po usunięciu 5 pozycji (Q4, Q5, Q9, Q14, Q22) wszystkie skale FertiQoL wykazywały dobrą spójność wewnętrzną. FertiQoL i poszczególne podskale istotnie korelowały zarówno ze Skalą Cantrila, Kwestionariuszem EORTC OLQ–C30, jak i HADS-M, co potwierdziło trafność zbieżną narzędzia. Dla obu struktur czynnikowych stwierdzono dobrą zgodność wewnętrzną (alfa Cronbacha 0,71–0,83). Wnioski. FertiQoL jest narzędziem do pomiaru jakości życia u osób z niepłodnością, w zastosowaniu do populacji polskiej spełnia w sposób zadowalający wymagania psychometryczne. Zastosowane analizy wykazały, że jest narzędziem trafnym i rzetelnym. Słowa kluczowe: FertiQoL, jakość życia, niepłodność, Polska, walidacja


Skróty


b – współczynnik korelacji nieparametrycznych Tau-b Kendalla (ang. Kendall’s tau-b (τb) correlation coefficient); B – współczynnik niestandaryzowany β dla regresji (ang. non-standardized coefficient β for regression); CFA – konfirmacyjna analiza czynnikowa (ang. confirmatory factor analysis); CIM – podskala ciało i umysł FertiQoL (ang. mind and body subscale); CORE – podstawowa część Kwestionariusza FertiQoL International (ang. basic part of the FertiQoL Questionnaire); D – wynik testu Kołomogorowa–Smirnowa (ang. result of the Kolmogorov–Smirnov test); EMO – podskala emocjonalna FertiQoL (ang. emotional subscale); EORTC QLQ–C30 – Kwestionariusz EORTCQL QLQ–C30 (ang. EORTCQL QLQ–C30 Questionnaire); F – wynik testu ANOVA (ang. result of the test ANOVA); Ferti1–24 – itemy Kwestionariusza FertiQoL International (ang. FertiQoL International CORE Questionnaire items); FertiQoL – Kwestionariusz FertiQoL International (ang. FertiQoL International Questionnaire); H – wynik testu H Kruskalla–Wallisa (ang. result of the Kruskall–Wallis H test); HADS–M – Szpitalna Skala Lęku i Depresji w wersji zmodyfikowanej (ang. Hospital Anxiety and Depression Scale – Modified); K – kurtoza rozkładu (ang. kurtosis); K–S – test Kołmogorow–Smirnowa (ang. Kolmogorov–Smirnov test); LECZENIE – opcjonalny moduł kwestionariusza FertiQoL – Leczenie (ang. optional FertiQoL Treatment module); M – średnia (ang. mean); Mdn – mediana (ang. median); Mrang – średnia ranga (ang. mean rank); n – liczebność podgrupy (ang. subgroup size); N – liczebność próby (ang. sample size); p – istotność statystyczna testu (ang. probability value / statistical significance); R – zakres (ang. range); R2 – współczynnik determinancji (bądź skorygowany współczynnik determinancji) (ang. determination coefficient or corrected determination coefficient); REL – podskala relacje FertiQoL (ang. relational subscale); rs – współczynnik korelacji nieparametrycznych Spearmana (ang. Spearman rank correlation coefficient); SD – odchylenie standardowe (ang. standard deviation); SE – wartość błędu standardowego (ang. standard error value); Sk (As) – skośność rozkładu (ang. skewenss); SPO – podskala społeczna Kwestionariusza FertiQoL International (ang. social subscale); ŚRMED – podskala środowisko medyczne FertiQoL (ang. treatment environment subscale); TOLE – podskala tolerancja na leczenie FertiQoL (ang. treatment tolerability subscale); χ2 – wartość statystyki χ-2 (ang. statistic value χ-2


Wstęp


Zjawisko obniżonej płodności wśród kobiet i mężczyzn w wieku rozrodczym narasta od kilkudziesięciu lat i stanowi istotny problem jednostkowy, społeczny i demograficzny (WHO, 2000). (WHO, 2000). Płodność wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, ang. World Health Organization) jest definiowana jako zdolność do reprodukcji. Niepłodność, to niepowodzenie w osiągnięciu ciąży klinicznej po 12 miesiącach regularnego współżycia seksualnego, bez zabezpieczenia, z powodu upośledzenia zdolności do reprodukcji indywidualnej lub partnera. Niepłodność powoduje niepełnosprawność w rozumieniu zaburzenia funkcji (Zegers-Hochschild i wsp., 2017). (Zegers-Hochschild i wsp., 2017). Wyróżniono niepłodność pierwotną i wtórną. Za główne przyczyny niepłodności uznano: 1) czynnik żeński (ok. 30%), 2) czynnik męski (ok. 30%), chociaż obecnie sugeruje się, że odpowiada za połowę i więcej przypadków niepłodności (Agarwal i wsp., 2021;) (Gill i wsp., 2021), 3) (Agarwal i wsp., 2021; Gill i wsp., 2021), 3) czynnik współistniejący – ok. 10–20% oraz 4) czynnik nieznany – ok. 20% (niepłodność idiopatyczna) (Kotzbach, 2021;) (Łukaszuk i wsp., 2018) (Kotzbach, 2021; Łukaszuk i wsp., 2018). U obydwu płci znaczącą rolę mogą odgrywać inne uwarunkowania, m.in. wiek, choroby genetyczne, immunologiczne, ogólnoustrojowe, przenoszone drogą płciową, infekcje, urazy, stres oksydacyjny związany z czynnikami środowiskowymi i zawodowymi, styl życia, używki i otyłość (Gill i wsp., 2021), 3) (Gill i wsp., 2021), 3) (Agarwal i wsp., 2021; Kotzbach, 2021). Według WHO niepłodności doświadcza około 60–80 mln par na świecie, w Polsce, wg danych szacunkowych, problem dotyczy około 1,2–1,3 mln par (Gill i wsp., 2021), 3) (ESHRE, 2001; Kotzbach, 2021, Słowikowska–Hilczer, 2021). Niepłodność ze względu na częstość występowania, przewlekły charakter, długość i trudność leczenia oraz psychospołeczne konsekwencje została uznana przez WHO za chorobę społeczną (Gill i wsp., 2021), 3) (Gill i wsp., 2021), 3) (Łepecka-Klusek i wsp., 2012; Vander Borght i wsp., 2018). Następstwa niepłodności są wieloaspektowe i powodują występowanie negatywnych zależności pomiędzy niepłodnością i procesem leczenia, a ogólnym poziomem satysfakcji z życia, zdrowiem psychicznym, samooceną, relacjami interpersonalnymi, dyskomfortem w środowisku rodzinnym, społecznym i kulturowym, sferą seksualną (Bechoua i wsp., 2016;, 3) (Starc i wsp., 2019;), 3) (Leeners i wsp., 2022), 3) (Bechoua i wsp., 2016; Starc i wsp., 2019; Leeners i wsp., 2022) zawodową, realizacją pozaprokreacyjnych planów życiowych, izolacją społeczną i wolą dalszego leczenia. Wykazano negatywny związek niepłodności z objawami depresyjnymi, lękowymi, (Kahyaoglu i wsp., 2015;, (Massarotti i wsp., 2019;), (Pedro i wsp., 2019), (Kahyaoglu i wsp., 2015; Massarotti i wsp., 2019; Pedro i wsp., 2019), stylem przywiązania oraz postrzeganym wsparciem społecznym, głównie ze strony partnera. Różnice w postrzeganiu i doświadczaniu niepłodności są zależnie od płci, przyczyny niepłodności i etapu leczenia (Bielawska- -Batorowicz, 2006;), (Bayley i wsp., 2009;), (Makara-Studzińska i wsp., 2012, 2022;), (Wischmann i wsp., 2014), (Gameiro i wsp., 2015;), (Pedro i wsp., 2017;), (Mesquita da Silva i wsp., 2020;), (Wdowiak i wsp., 2021;), (Boivin i wsp., 2022), (Bielawska- -Batorowicz, 2006; Bayley i wsp., 2009; Makara-Studzińska i wsp., 2012, 2022; Wischmann i wsp., 2014; Gameiro i wsp., 2015; Pedro i wsp., 2017; Mesquita da Silva i wsp., 2020; Wdowiak i wsp., 2021; 2022; Boivin i wsp., 2022). W leczeniu chorób przewlekłych istotna jest ocena i monitorowanie jakości życia pacjentów. Brak rozpoznania następstw choroby może prowadzić do pominięcia istotnych zmian, które zachodzą w poziomie jakości życia pacjenta. W przeciwieństwie do ogólnych narzędzi psychologicznych, pomiary specyficzne dla danej jednostki chorobowej, w tym przypadku dla niepłodności, pozwalają na uzyskanie dokładniejszej wiedzy dotyczącej stanu poznawczego, emocjonalnego i behawioralnego osób z niepłodnością (Sexty i wsp., 2016;), (Kowalewska, 2017), (Sexty i wsp., 2016; Kowalewska, 2017). Jednym z narzędzi służących do pomiaru specyficznych dla niepłodności predyktorów jakości życia jest kwestionariusz FertiQoL International (ang. FertiQoL International Questionnaire), który opracowano w oparciu o definicję jakości życia zaproponowaną przez WHO: „Jakość życia, to postrzeganie przez jednostkę swojej pozycji w życiu, w kontekście kultury, w którym ona żyje, w relacji do własnych celów, oczekiwań, standardów i zainteresowań” (WHOQOL Group, 1995). (WHOQOL Group, 1995). Kwestionariusz FertiQoL, niezależnie od konkretnej przyczyny zaburzeń płodności, płci lub pochodzenia społeczno-kulturowego (Boivin i wsp., 2011), (Boivin i wsp., 2011), jest przydatny do rozpoznania obszarów życia chorych, które uległy zaburzeniu przez doświadczenie niepłodności i do oceny wpływu choroby na jakość życia, oraz jakości życia na zachowania pacjenta i proces leczenia. Może to skutkować holistycznym podejściem do chorych i wprowadzeniem interdyscyplinarnych i zindywidualizowanych planów skutecznej terapii (Boivin i wsp., 2011, 2015). (Boivin i wsp., 2011, 2015). Kwestionariusz może także służyć chorym do autodiagnozy i poszukiwania adekwatnej pomocy specjalistycznej. Z dostępnych danych wynika, że narzędzie nie było wcześniej w pełni walidowane w populacji polskiej. Biedermann-Warchoł zweryfikowała wyłącznie rzetelność kwestionariusza FertiQoL (Warchoł-Biedermann, 2021). (Warchoł-Biedermann, 2021). Stąd też, celem badania była ocena właściwości psychometrycznych polskiej wersji Kwestionariusza FertiQoL i sprawdzenie, czy czteroczynnikowa struktura kwestionariusza FertiQoL (moduł podstawowy – CORE, ang. basic part of the FertiQoL Questionnaire) i dwuczynnikowa struktura drugiej opcjonalnej części kwestionariusza FertiQoL (moduł – LECZENIE) zostały dostosowane do polskiej populacji mężczyzn i kobiet doświadczających problemów z płodnością.


Materiał i metody


Projekt badania i uczestnicy Badanie przeprowadzono wśród kobiet i mężczyzn leczonych z powodu problemów z płodnością w latach 2018–2019 w 3 ośrodkach leczenia niepłodności: Klinice InviMed w Gdyni, Poradni Andrologii i Endokrynologii Płodności Centralnego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi i Klinice NaproCentrum w Gdańsku. Kryteria włączenia obejmowały: 1) problemy z płodnością przez okres co najmniej 12 miesięcy, 2) wiek powyżej 18 roku życia, 3) obywatelstwo polskie 4) dobrowolny udział w badaniu poświadczony świadomą zgodą w formie pisemnej. Kryteria wyłączenia obejmowały: 1) wiek: poniżej 18 i powyżej 45 roku życia, 2) obywatelstwo inne niż polskie, 3) brak wyrażenia świadomej zgody w formie pisemnej. Osoby badane zostały poinformowane o celu badania, sposobie zarządzania danymi, prawie do rezygnacji z uczestnictwa w badaniu w dowolnym czasie, bez jakichkolwiek konsekwencji. Wszyscy badani wyrazili pisemnie świadomą zgodę na udział w badaniu, a pozyskane dane pozostały anonimowe. Badani za udział nie otrzymywali wynagrodzenia. Na przeprowadzenie badania uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego i dyrekcji wszystkich ośrodków biorących udział w badaniu (Nr Komisji Bioetycznej: NKBBN/437/2017). Zastosowane narzędzia badawcze Badanie miało charakter przekrojowy i zostało przeprowadzone wśród kobiet i mężczyzn leczonych z powodu niepłodności w latach 2018–2019. Do oceny wartości psychometrycznych polskiej wersji Kwestionariusza FertiQoL International wykorzystane zostały następujące metody: 1) Polska wersja Kwestionariusza FertiQoL International – kwestionariusz FertiQoL składa się z 2 części: podstawowej (CORE), zawierająca 24 itemy, opcjonalnej – LECZENIE zawierająca 10 itemów oraz 2 itemy stanowiące ogólne informacje o stanie zdrowia i zadowoleniu z życia, które nie są wliczane do ogólnego wyniku, a jedynie stanowią dodatkowe informacje. Podstawowa część FertiQoL (CORE) służy do oceny jakości życia osób cierpiących na niepłodność w 4 wymiarach: podskala emocjonalna (EMO, ang. emotional subscale) (Q4R, Q7, Q8, Q9, Q16, Q23) identyfikuje negatywne emocje związane z przymusową bezdzietnością (np. zazdrość, żal, smutek, złość). Przykładowe pytanie: „Czy Pani/Pana problemy z płodnością wywołują uczucie zazdrości i rozgoryczenia?” Podskala ciało i umysł (CIM, ang. mind and body subscale) (Q1, Q2, Q3, Q12, Q18, Q24) ilustruje dolegliwości fizyczne (np. zmęczenie, ból, problemy z masą ciała) i zmiany w funkcjonowaniu poznawczym (np. koncentracja, uwaga) i w zachowaniu, w związku z doświadczaniem niepłodności (np. obniżona aktywność codzienna, opóźnianie planów życiowych). Przykładowe pytanie: „Czy myśli dotyczące niepłodności powodują u Pani/Pana pogorszenie koncentracji i uwagi?” Podskala relacje (REL, ang. relational subscale) (Q6, Q11R, Q15R, Q19R, Q20, Q21R) identyfikuje trudności w relacji małżeńskiej/partnerskiej w związku z niepłodnością (np. problemy seksualne, komunikacyjne, zaangażowanie). Przykładowe pytanie: „Czy jest Pani/Pan zadowolona/y z swojego życia seksualnego pomimo problemów z płodnością?” Podskala społeczna (SPO, ang. social subscale) (Q5, Q10, Q13, Q14R, Q17, Q22) odnosi się do postrzeganego wsparcia społecznego, poczucia izolacji, napiętnowania i wstydu w związku z niepłodnością i społecznych oczekiwań. Przykładowe pytanie: „Czy czuje Pani/Pan dyskomfort podczas spotkań towarzyskich/rodzinnych takich jak święta czy inne uroczystości z powodu swoich problemów z płodnością?”. Unikalnym aspektem FertiQoL, w porównaniu do innych metod pomiaru jakości życia (QoL), jest opcjonalny moduł LECZENIE, który składa się z dwóch wymiarów: Podskala leczenie, środowisko medyczne (ŚRMED, ang. treatment environment subscale) (T2R, T5R, T7, T8, T9, T10) przedstawia zakres, w jakim dostępność i jakość leczenia ma wpływ na jakość życia. Przykładowe pytanie: „Czy jest Pani/Pan zadowolony z komunikacji i współpracy z personelem medycznym zajmującym się leczeniem niepłodności?”. Podskala tolerancja na leczenie (TOLE, treatment tolerability subscale) (T1, T3, T4, T6) odnosi się do spostrzeganego wpływu stosowanych w leczeniu procedur medycznych na codzienne funkcjonowanie. Przykładowe pytanie: „Czy leczenie niepłodności negatywnie wpływa na Pani/Pana nastrój?”. Oba wymiary modułu LECZENIE mogą służyć do oceny skuteczności nowych metod interwencji medycznych, do monitorowania jakości usług, przyczynić się do optymalizacji doświadczeń pacjenta pozostającego w terapii. Badania wskazują, że jakość leczenia i jego tolerancja są predyktorami satysfakcji z leczenia (Dancet i wsp., 2010;). (Gameiro i wsp., 2015). (Dancet i wsp., 2010; Gameiro i wsp., 2015) i motywacji do kontynuowania w porównaniu do motywacji przerwania terapii (Gameiro i wsp., 2015). (Gameiro i wsp., 2015). Wykazano silny związek pomiędzy etapem leczenia, wysokim poziomem opieki skoncentrowanej na pacjencie, a wynikami FertiQoL (Boivin i wsp., 2011;). (Gameiro i wsp., 2012;). (Gameiro i wsp., 2015;). (Warchoł-Biedermann, 2021). (Boivin i wsp., 2011; Gameiro i wsp., 2012; Gameiro i wsp., 2015; Warchoł-Biedermann, 2021). Wynik łączny FertiQoL obrazuje jakość życia w dwóch obszarach wersji podstawowej (CORE) i opcjonalnej (LECZENIE). Dwa dodatkowe elementy (item A i B) pozwalają uchwycić ogólną ocenę stanu zdrowia fizycznego i zadowolenia z jakości życia. Kwestionariusz FertiQoL nie posiada norm interpretacyjnych. Wyższy wynik we wszystkich podskalach (i łącznych wynikach) oznacza wyższą jakość życia. W kwestionariuszu FertiQoL zastosowano 5–stopniową skala Likerta. Kwestionariusz FertiQoL poddano walidacji w populacji niepłodnych osób w wielu krajach i zastosowano w badaniach dotyczących psychospołecznych konsekwencji niepłodności w Europie, Azji i Ameryce Północnej (Aarts i wsp., 2012;). (Borm i wsp., 2008;). (2008; Dural i wsp., 2016;). (Chi i wsp., 2016). (Aarts i wsp., 2012; Borm i wsp., 2008; Dural i wsp., 2016; Chi i wsp., 2016). W badaniach z wykorzystaniem FertiQoL, wzięło udział ponad 16 tys. kobiet i mężczyzn w 23 krajach, głównie w warunkach klinicznych (Koert i wsp., 2021). (Koert i wsp., 2021). Analiza uzyskanych do tej pory wyników wskazuje na przydatność FertiQoL w pomiarze jakości życia osób z zaburzeniami płodności i dowodzi poprawności psychometrycznej. FertiQoL jest wiarygodnym, rzetelnym i trafnym narzędziem do oceny jakości życia kobiet i mężczyzn doświadczających problemów z płodnością (Boivin i wsp., 2011;). (Kitchen i wsp., 2017;). (Koert i wsp., 2021;). (Maroufizadeh i wsp., 2016). (Boivin i wsp., 2011; Kitchen i wsp., 2017; Koert i wsp., 2021; Maroufizadeh i wsp., 2016). FertiQoL w rożnych wersjach językowych jest dostępny na stronie internetowej: (w rożnych wersjach językowych). http://sites.cardiff.ac.uk/fertiqol/. Kwestionariusz FertiQoL został przetłumaczony na język polski. Pierwsze tłumaczenie z oryginalnej wersji FertiQoL, z języka angielskiego na język polski, dokonał zespół tłumaczy z Uniwersytetu w Cardiff. Następnie zespół polskich specjalistów zajmujący się medycyną rozrodu: lekarz ginekolog, androlog, i 2 psychologów dostosowali tłumaczenie pierwotne do specyfiki polskiej. Po akceptacji obydwu stron powstała polska wersja językowa kwestionariusza. W badaniu przeprowadzonym przez Biedermann-Warchoł zweryfikowano polską wersję językową pod względem trafności ((Warchoł-Biedermann, 2021).). (Warchoł-Biedermann, 2021). 2) Szpitalna Skala Lęku i Depresji w wersji zmodyfikowanej HADS-M (ang. Hospital Anxiety and Depression Scale – Modified) Snaitha i Zigmonda, polskiej adaptacji dokonali Krystyna de Walden-Gałuszko i Mikołaj Majkowicz. Najczęściej stosowana metoda służąca do oceny lęku i depresji, która zawiera 3 niezależne podskale: lęk, depresja i gniew (rozdrażnienie). Wyniki badania dotyczące walidacji podstawowej i zmodyfikowanej wersji HADS: HADS–M, wykazały satysfakcjonującą rzetelność i trafność (de Walden-Gałuszko i wsp., 2003). (de Walden-Gałuszko i wsp., 2003). Skala HADS została wykorzystana do walidacji kwestionariusza FertiQoL w kilku krajach, m. in. Holandii i Turcji (Aarts i wsp., 2011;). (Dural i wsp., 2016). (Aarts i wsp., 2011; Dural i wsp., 2016). 3) Skala Cantrila (drabina Cantrila) – przeznaczona do pomiaru opartej na ocenie poznawczej satysfakcji badanego z własnego życia: satysfakcja/dobrostan rozumiane jako poznawcza ocena powstała w wyniku porównania okoliczności życiowych człowieka w chwili badania z tymi, których oczekuje/na które czuje, że zasługuje/ do których dąży (Terelak, 2007). (Terelak, 2007). Drabina Cantrila jest skalą jednopytaniową, ma postać 11–stopniowej drabiny, gdzie najwyższy stopień opisany jest: „Najlepsze życie jakiego mógłbym się spodziewać”, zaś najniższy: „Najgorsze życie jakiego mógłbym się spodziewać”, a pozostałe stopnie drabiny nie są określone. Zadaniem badanego jest umiejscowienie siebie na drabinie zgodnie z instrukcją: „W którym miejscu na tej drabinie plasuje się twoje obecne życie?” Ocena może dotyczyć również innych okresów życia, przed 5 laty, za 5 lat (Czapiński, 1994). (Czapiński, 1994). Przyjmuje się, że poziom 6 drabiny lub wyższy oznacza znaczne zadowolenie z życia, wynik niższy identyfikuje osoby niezadowolone z życia. Nadzieję określa się, porównując aktualny poziom drabiny, z przewidywanym w przyszłości. Nadzieja występuje, kiedy wynik przewidywany jest wyższy niż obecny, zaś brak nadziei, kiedy wynik przewidywany jest na tym samym poziomie lub niższym niż obecny. 4) Kwestionariusz EORTCQL QLQ–C30 (ang. EORTCQL QLQ–C30 Questionnaire) służy do oceny jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia chorych na nowotwory, niezależnie od lokalizacji choroby. Kwestionariusz zawiera pytania, które nie są specyficzne dla chorób nowotworowych, a w istocie także odnoszą się do chorób przewlekłych w ogóle (Aaronson i wsp., 1993). (Aaronson i wsp., 1993). Przydatność psychometryczną polskiej wersji narzędzia potwierdzono wśród chorych z przewlekłą niewydolnością nerek (Majkowicz i wsp., 2000). (Majkowicz i wsp., 2000). Kwestionariusz składa się z 30 pozycji, które obejmują 5 skal funkcjonowania, 3 skale objawów, ogólną jakość życia i jednoitemowe pomiary pojedynczych objawów. Liczbowe wyniki interpretowane są w następujący sposób: dla skal funkcjonowania i skali ogólnej jakości życia wyższy wynik liczbowy oznacza wyższy poziom funkcjonowania w danej kategorii. Dla skal objawów wyższa wartość liczbowa pomiaru wskazuje na większe natężenie dolegliwości (Aaronson i wsp., 1993). (Majkowicz i wsp., 2000). (Aaronson i wsp., 1993; Majkowicz i wsp., 2000). 5) Ankieta – opracowana przez zespół badawczy, obejmuje trzy części: charakterystykę demograficzną, historię leczenia niepłodności i dodatkowe informacje, m. in. wywiad dotyczący dotychczasowego leczenia psychiatrycznego i psychologicznego, oceny zgodności stosowanych metod leczenia ze światopoglądem i pytanie otwarte dotyczące osobistego znaczenia niepłodności (Niepłodność to dla mnie…).


Wyniki


Charakterystyka uczestników badania Zebrano dane od 140 osób. Z badania wyłączono 10 osób: 3 z powodu inne niż polskie obywatelstwo, 7 osób z powodu niekompletnych danych. Ostateczna próba składała się ze 130 osób, w tym 90 kobiet i 40 mężczyzn. Średni wiek uczestników badania wynosił 33,6 lat. Średni czas starania o dziecko wynosił 3 lata i 6 miesięcy. Średni czas leczenia, to 2 lata i 4 miesiące. 90,7% badanych wskazało, że stosowane metody leczenia są zgodne z ich światopoglądem, za niezgodne uznało 6,9% badanych, zaś 3,2% nie miało zdania. Pozostałe dane charakteryzujące grupę badaną przedstawiono w tabeli 1.








Analiza danych Statystyki opisowe wskaźników jakości życia osób z niepłodnością, lęku i depresji oraz rozdrażnienia przedstawiono w tabeli 2. Do obliczeń i estymacji współczynników wykorzystano pakiet SPSS AMOS 26.0. Aby określić kształty uzyskanych rozkładów obliczono zakres (minimum – maksimum), miary tendencji centralnej (M, ang. mean) i rozproszenia (SD, ang. standard deviation), miary asymetrii (Sk/As, ang. skewenss) i koncentracji (K, ang. kurtosis) oraz testy normalności. Aby sprawdzić,




czy uzyskane rozkłady różnią się od teoretycznego rozkładu normalnego, zastosowano testy Kołmogorow– Smirnowa (K–S, ang. Kolmogorov–Smirnov test), sugerowane w sytuacji prób o relatywnie wysokiej liczebności (Bedyńska, 2012). (Bedyńska, 2012). Otrzymane wartości statystyk K–S wykazały, że w większości przypadków analizowane zmienne wykazywały statystycznie istotne rozbieżności od rozkładu normalnego. W celu sprawdzenia, czy wskaźniki jakości życia osób z niepłodnością związane są z lękiem, depresją, gniewem (rozdrażnieniem) (HADS–M) przeprowadzono analizę korelacji (Tabela 3). Do obliczeń zastosowano nieparametryczny test korelacji rho Spearmana (rs) oparty na rangach, którego własności pozwalają na dobre oszacowanie współczynników korelacji w przypadku rozkładów odbiegających istotnie od rozkładu normalnego (Bedyńska, 2012). (Bedyńska, 2012). (Brzeziński, 2001;). (Field, 2009). (Brzeziński, 2001; Field, 2009). Wskaźniki lęku, depresji i gniewu (rozdrażnienia) były ujemnie związane z jakości życia rozpatrywaną jako wskaźnik ogólny i jej składowymi (EMO, SPO, REL, CIM, TOLE). Wyjątek stanowił wymiar środowisko medyczne, który nie korelował ze wskaźnikami HADS–M. Uzyskane wyniki pozwalają potwierdzić trafność różnicową kwestionariusza FertiQoL. Do oceny trafności teoretycznej narzędzia zastosowano analizę korelacji z innymi kwestionariuszami jakości życia (Drabina Cantrila, EORTC OLQ–C30). Wyniki wskazują na trafność zbieżną FertiQoL (Tabela 4). Z danych zawartych w tabeli 4 wynika, że istnieje statystycznie istotna korelacja wskaźników wszystkich skal kwestionariusza FertiQoL z obecną oceną satysfakcji z życia (Drabina Cantrila obecnie). Z kolei macierz korelacji obliczona pomiędzy FertiQoL, a EORTC QLQ– C30 wykazała szereg statystycznie istotnych ujemnych związków (Tabela 5). Zaobserwowano, m.in. związki pomiędzy ogólnym wynikiem FertiQoL, a ogólnym wskaźnikiem problemów zdrowotnych EORTC QLQ– C30 i jego skalami takimi jak: funkcjonowanie fizyczne i funkcjonowanie emocjonalne. W celu potwierdzenia zgodności modelu teoretycznego z danymi empirycznymi przeprowadzono konfirmacyjną analizę czynnikową (CFA, ang. (ang. confirmatory factor analysis). Do analizy włączono 24 pozycje pierwszej części kwestionariusza (CORE), tworzące 4 wymiary i 10 pozycji drugiej części kwestionariusza (moduł LECZENIE) tworzące konstrukt dwuwymiarowy.









Analiza została wykonana metodą uogólnionych najmniejszych kwadratów, ponieważ w każdym modelu obliczone poziomy wartości krytycznej analizy normalności wielowymiarowego rozkładu przekraczały wartość 3 (odpowiednio 8,90 i 4,14). Analizę wykonano na 130 przypadkach bez braków danych. Do obliczeń i estymacji współczynników wykorzystano pakiet SPSS AMOS 26.0. Model dla 4 wymiarów części CORE kwestionariusza był umiarkowanie dobrze dopasowany do danych (χ2/df = 1,20; RMSEA1 = 0,039 [0,017–0,055]; GFI2 = 0,810; AGFI3 = 0,768; TLI4 = 0,564; CFI5 = 0,611), niemniej w modelu pojawiły się ścieżki tworzące wymiary o statystycznie nieistotnych współczynnikach (Rycina 1). Dokonano więc eksploracji modelu usuwając kolejne nieistotne pozycje kwestionariusza. W toku modyfikacji usunięto pozycje: Q4 („Czy ma Pani/ Pan poczucie, że jest w stanie poradzić sobie ze swoimi problemami z płodnością?”), Q5 („Czy jest Pani/Pan zadowolona/y ze wsparcia otrzymywanego od znajomych w związku z przeżywanymi problemami z płodnością?”), Q9 („Czy Pani/Pana nastawienie waha się między nadzieją, a rozpaczą z powodu problemów z płodnością?”) Q14 („Czy czuje Pani/Pan, że rodzina rozumie co Pani/Pan przeżywa?”), Q22 („Czy czuje Pani/Pan presję społeczną, by mieć (więcej) dzieci?”). Ostatecznie uzyskany model był dość dobrze dopasowany [χ2/df = 1,26; RMSEA = 0,045 (0,020–0,064); GFI = 0,850; AGFI = 0,804; TLI = 0,606; CFI = 0,663], nie zawierał nieistotnych ścieżek (Rycina 2). Pomiędzy EMO oraz CIM zaobserwowano silny dodatni związek,




natomiast pomiędzy wymiarami EMO z SPO i SPO z CIM zachodziły związki statystycznie istotne. Przeprowadzono konfirmację drugiej części kwestionariusza – modułu opcjonalnego LECZENIE (Rycina 3), zawierającego 10 pozycji (T1–T10). Testowany model dwuczynnikowy uzyskał dostatecznie dobre dopasowanie [χ2/df = 1,63; RMSEA = 0,070 (0,034–0,102); GFI = 0,914; AGFI = 0,861; TLI = 0,702; CFI = 0,775]. Współczynniki ścieżkowe wskazywały konieczność usunięcia pozycji T2 („Czy ma Pani/Pan możliwość korzystania z medycznych metod diagnostycznych i leczenia niepłodności, które Panią/Pana interesują?”). Usunięcie tej pozycji nie poprawiło jednak jakości dopasowania modelu [χ2/df = 1,74; RMSEA = 0,076 (0,036–0,112); GFI = 0,922;




AGFI = 0,865; TLI = 0,715; CFI = 0,794], a współczynniki ścieżkowe nie uległy znaczącym zmianom (Rycina 3). Rzetelność narzędzia mierzono współczynnikiem alfa Cronbacha. Uzyskane wyniki obejmują zakres od 0,71 do 0,87 (Tabela 6). Podobne dane uzyskała (Warchoł-Biedermann, 2021.). Warchoł-Biedermann, 2021. Przyjmuje się, że współczynnik alfa Cronbacha wyższy od 0,70 wskazuje na dobrą rzetelność narzędzia badawczego (Brzeziński, 2001). (Brzeziński, 2001).







Dyskusja


Celem badania była ocena własności psychometrycznych kwestionariusza FertiQoL International wśród polskich kobiet i mężczyzn zmagających się z niepłodnością. Uzyskane wyniki wskazują na wysoką rzetelność kwestionariusza; wartość współczynnika alfa Cronbacha wyniosła od 0,71 do 0,87 (dla wyniku ogólnego i poszczególnych skal). Założenie o zadowalającej trafności zbieżnej uzyskało potwierdzenie poprzez statystycznie istotne korelacje z innymi narzędziami służącymi do oceny jakości życia (drabina Cantrila, EORTC QLQ–C30). Zaobserwowano, że im wyższy poziom wyników w skali FertiQoL, tym wyższa satysfakcja z życia w obecnej chwili. Ustalono, że wyniki uzyskane w skalach REL, SPO, EMO, CIM korelują ujemnie z funkcjonowaniem społecznym, emocjonalnym, poznawczym i objawami (duszność, zaparcia, problemy ze snem, utrata apetytu). Analiza zależności pomiędzy wskaźnikiem FertiQoL a poziomem lęku, depresji i rozdrażnienia (HADS–M) potwierdziła trafność różnicową Kwestionariusza FertiQoL. Podobne wyniki uzyskano w odniesieniu do walidacji FertiQoL w innych krajach, m. in. Holandii, Niemczech, Turcji, gdzie FertiQoL wykazywał przekonującą trafność zbieżną ze skalami depresji, lęku (Aarts i wsp., 2011;). (Dural i wsp., 2016;). (Volpini i wsp., 2020). (Aarts i wsp., 2011;Dural i wsp., 2016; Volpini i wsp., 2020). Wyniki uzyskane wśród badanych w polskiej próbie osób niepłodnych wskazują, że im bardziej niepłodność obniża ogólną jakość życia i wpływa negatywnie na EMO, SPO, REL, CIM, TOLE (niski wynik), tym bardziej wzrasta natężenie lęku, depresji i gniewu. Wyjątek stanowi wymiar środowisko medyczne, który nie wykazywał związku ze wskaźnikami HADS–M. Podskala ŚRMED przedstawia zakres, w jakim dostępność i jakość leczenia ma wpływ na jakość życia. Opieka skoncentrowana na pacjencie i jakość życia są dodatnio skorelowane, jednak przyczynowy kierunek tej relacji jest niejasny i nadal jest weryfikowany. W badanej przez nas grupie chorych zależność nie wystąpiła, co wymaga dalszych analiz. Problemy z płodnością wpływają na obniżenie jakości codziennego życia (CIM) w aspekcie fizycznym, m.in. występowanie bólu, zmęczenia, zmian w masie ciała, zaburzeń poznawczych (np. problemy z koncentracją i uwagą) oraz w sferze behawioralnej przejawiające się problemami w pracy i odraczaniem planów pozaprokreacyjnych. W celu potwierdzenia zgodności modelu teoretycznego z danymi empirycznymi przeprowadzono konfirmacyjną analizę czynnikową (CFA). W toku modyfikacji i analiz usunięto 5 pozycji z części głównej kwestionariusza FERTI (CORE): Trzy (Q5, Q14, Q22) dotyczą skali społecznej, która odnosi się do postrzeganego wsparcia społecznego, oczekiwań społecznych oraz poczucia izolacji społecznej i wstydu związanego z niepłodnością. Pozycje Q4, Q9 dotyczą skali EMO, która identyfikuje negatywne emocje związane z przymusową bezdzietnością (zazdrość, żal, smutek, złość). Słaba trafność zbieżna SPO może wynikać z faktu, iż wsparcie społeczne jest zjawiskiem wielowymiarowym i wieloaspektowym. Niskie ładunki w podskali społecznej wskazują, że satysfakcja ze wsparcia rodziny, czy przyjaciół może być trudna do zdefiniowania dla badanych. Wsparcie w niepłodności pary głównie czerpią ze strony partnera/małżonka (Schick, 2022) (Schick, 2022) a nie rodziny, zaś wsparcie rodziny i przyjaciół zależy od wielu czynników, m. in. cech indywidualnych, rodzaju więzi, relacji i jej różnych wymiarów (bliskość–dystans, zaufanie–brak zaufania, zaangażowanie–brak zaangażowania). Satysfakcja ze wsparcia ze strony przyjaciół, czy rodziny może również być związana z subiektywną oceną wsparcia otrzymanego i spostrzeganego (Martins i wsp., 2011;). (Buszman i wsp., 2017). (Martins i wsp., 2011; Buszman i wsp., 2017) i z uwarunkowaniami społeczno–kulturowymi (Dolińska, 2014;). (Korolczuk, 2014b;). (Sexty i wsp., 2016;). (Öztürk Ri wsp., 2021). (Dolińska, 2014; Korolczuk, 2014b; Sexty i wsp., 2016; Öztürk Ri wsp., 2021). Spostrzegane, jak i otrzymywane, wsparcie społeczne w populacji osób niepłodnych w warunkach polskich wymaga dalszych badań. Zaobserwowano pomiędzy skalami EMO oraz CIM dodatni związek, oraz istotne relacje pomiędzy wymiarami EMO z SPO i SPO, a CIM. Poszczególne podskale zostały zidentyfikowane jako odrębne konstrukty, co potwierdza trafność dyskryminacyjną narzędzia. Wyjątek stanowiła podskala społeczna i relacyjna, którą cechowały słabe korelacje z pozostałymi wymiarami. Podobne wyniki uzyskano m.in. w walidacji narzędzia przeprowadzonej w Niemczech (Sexty i wsp., 2018). (Sexty i wsp., 2018). Ograniczenia przeprowadzonego badania stanowi umiarkowana liczebność osób badanych (N = 130), z przewagą kobiet (n = 90) i brak różnicowania ze względu na płeć, która jest istotnym determinantem jakości życia w niepłodności (Huppelschoten i wsp., 2011). (Huppelschoten i wsp., 2011). Natomiast mocną stronę badania stanowi zróżnicowanie osób badanych pod względem wyboru metod leczenia (naprotechnologia, rozród wspomagany). Do weryfikacji trafności zbieżnej narzędzia wykorzystano różne standaryzowane testy i skale mierzące podobne konstrukcje psychologiczne używane w wielu badaniach i w różnych krajach.


Wnioski


Kwestionariusz FERTIQoL jest ważnym, wiarygodnym i różnicującym narzędziem służącym do oceny jakości życia pacjentów z niepłodnością, a także spełnia wymagania psychometryczne (trafności i rzetelności), co oznacza, iż może być stosowany do oceny jakości życia osób i par niepłodnych w polskiej populacji.


Piśmiennictwo


Aaronson N.K., Ahmedzai S., Bergman B. i wsp.: The European Organization for Research and Treatment of Cancer QLQ-C30: a quality-of-life instrument for use in international clinical trials in oncology. J. Nat. Cancer Inst. 1993, 85(5), 365. Aarts J.W., Huppelschoten A.G., van Empel I.W., Boivin J., Verhaak C.M., Kremer J.A., Nelen W.L.: How patient-centred care relates to patients quality of life and distress: a study in 427 women experiencing infertility. Human Reprod. 2012, 27(2), 488–495. doi: 10.1093/humrep/der386. Aarts, J.W., van Empel, I.W., Boivin, J., Nelen, W.L., Kremer, J.A. & Verhaak C.M.: Relationship between quality of life and distress in infertility: a validation study of the Dutch FertiQoL. Hum Reprod. 2011, 26(5), 1112–1118. doi: 10.1093/humrep/der051. PMID: 21372046.
Agarwal A., Baskaran S., Parekh N., Cho C.‐L., Henkel R., Vij S., Arafa M., Panner Selvam M.K., Shah R.: Male Infertility. Lancet 2021, 397, 319–333. doi: 10.1016/S0140-6736(20)32667-2. PMID: 33308486.
Bayley T.M., Slade P., Larsen H.: Relationships between attachment, appraisal, coping and adjustment in men and women experiencing infertility concerns Hum Reprod. 2009, 24(11), 2827–2237. doi: 10.1093/humrep/dep235. PMID: 19666931.
Bechoua S., Hamama S., Scalici E.: Male infertility: an obstacle to sexuality? Andrology. 2016, 4(3), 395–403. doi: 10.1111/andr.12160. PMID: 27061770.
Bedyńska, S., Książek, M.: Statystyczny drogowskaz. Praktyczny przewodnik wykorzystania modeli regresji oraz równań strukturalnych. Tom 3. Wyd. Akademickie Sedno, Warszawa 2012. Bielawska-Batorowicz E.: Psychologiczne aspekty prokreacji. Wyd. Nauk. „Śląsk”, Katowice 2006. Boivin J., Gameiro S.: Evolution of psychology and counseling in infertility. Fertil Steril. 2015, 104(2), 251–219. doi: 10.1016/j.fertnstert.2015.05.035. PMID: 26092131.
Boivin J., Takefman J., Braverman A.: The fertility quality of life (FertiQoL) tool: development and general psychometric properties. Hum Reprod. 2011, 26(8), 2084–2091. doi: 10.1093/humrep/der171. PMID: 21665875.
Boivin J., Vassena R., Costa M., Vegni E., Dixon M., Collura B., Markert M., Samuelsen C., Guiglotto J., Roitmann E., Domar A.: Tailored support may reduce mental and relational impact of infertility on infertile patients and partners. Reprod Biomed Online. 2022, 44(6), 1045–1054. doi: 10.1016/j. rbmo.2022.01.015. Borm G.F., Teerenstra S., Zielhuis G.A.: Objective and perspective determine the choice of composite endpoint.J Clin Epidemiol. 2008, 61(2), 99–101. doi: 10.1016/j.jclinepi.2007.10.001. PMID: 18177781.
Brzeziński, J.:Metodologia badań psychologicznych. Wyd. PWN, Warszawa 2001. Buszman K., Przybyła-Basista H.: Polska adaptacja Wielowymiarowej Skali Spostrzeganego Wsparcia Społecznego. PFP, 2017, 22(4), 581–599. doi 10.14656/PFP20170404. Chi, H.J., Park, I.H., Słońce H.G., Kim Ś.J., Lee K.H.: Psychological distress and fertility quality of life (FertiQoL) in infertile Korean women: The first validation study of Korean FertiQoL. Clin Exp Reprod Med. 2016, 43(3), 174– 180. doi: 10.5653/cerm.2016.43.3.174. Epub 2016 Sep 22.PMID:27689041. Czapiński, J.: Psychologia szczęścia. Wyd. Pracownia Testów Psychologicznych. Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 1994. Dancet E.A., Nelen W.L., Sermeus W., De Leeuw L., Kremer J.A., D’Hooghe T.M.: The patients perspective on fertility care: a systematic review. Hum Reprod Update. 2010, 16(5), 467–487. doi: 10.1093/humupd/dmq004. PMID: 2022378.
De Walden-Gałuszko K., Majkowicz M.: Psychologiczno-kliniczna ocena bólu przewlekłego. Wyd. Akademia Medyczna w Gdańsku, Gdańsk 2003. Dolińska B.: Bezdzietność. Perspektywa społeczno-kulturowa. Wyd. Smak Słowa, Sopot 2014. Dural O., Yasa C., Keyif B., Celiksoy H., Demiral I., Yuksel Ozgor B., Gungor Ugurlucan F., Bastu E.: Effect of infertility on quality of life of women: a validation study of the Turkish FertiQoL. Hum Fertil (Camb). 2016, 19(3), 186– 191. do10.1080/14647273.2016.1214754. PMID: 27486018.
ESHRE Capri Workshop Group. Social determinants of human reproduction. Hum Reprod. 2001, 16(7), 1518–1526. doi: 10.1093/humrep/16.7.1518. PMID: 11425841.
Field A.: Discovering Statistics Using SPSS. 3rd Edition Wyd. Sage Publications Ltd., London 2009. Gameiro S., Boivin J., Peronace L., Verhaak C.M.: Why do patients discontinue fertility treatment? A systematic review of reasons and predictors of discontinuation in fertility treatment.Human Reproducion Update. 2012, 18(6), 652–669. doi: 10.1093/humupd/dms031. PMID: 22869759.
Gameiro S., Boivin J., Dancet E., de Klerk C., Emery M., Lewis-Jones C., Thorn P., Van den Broeck U., Venetis C., Verhaak C.M., Wischmann T., Vermeulen N.: ESHRE guideline: routine psychosocial care in infertility and medically assisted reproduction-a guide for fertility staff.Hum Reprod. 2015, 30(11), 2476–2485. doi: 10.1093/humrep/dev177. PMID:26345684.
Gameiro S., Canavarro M.C., Boivin J.: Patient centred care in infertility health care: direct and indirect associations with wellbeing during treatment. Patient Educ Couns. 2013, 93(3), 646–654. doi: 10.1016/j.pec.2013.08.015. PMID: 24007764.
Gill K., Kups M., Harasny P., Machalowski T., Grabowska M., Lukaszuk M., Matuszewski M., Duchnik E., Fraczek M., Kurpisz M., Piasecka M.: The Negative Impact of Varicocele on Basic Semen Parameters, Sperm Nuclear DNA Dispersion and Oxidation-Reduction Potential in Semen. Int J Environ Res Public Health. 2021, 18(11), 5977. doi: 10.3390/ijerph18115977. PMID: 34199549.
Huppelschoten A.G., van Dongen A.J., Verhaak C.M., Smeenk J.M., Kremer J.A., Nelen W.L.: Differences in quality of life and emotional status between infertile women and their partners. Hum Reprod. 2013, 28(8), 2168–2176. doi: 10.1093/humrep/det239. PMID: 23748487.
Kahyaoglu Sut H., Kaplan P.B.: Quality of life in women with infertility via the FertiQoL and the Hospital Anxiety and Depression Nurs Health Sci. 2015, 17(1), 84–89. doi: 10.1111/nhs.12167. PMID: 25263133.
Kitchen H., Aldhouse N., Trigg A., Palencia R., Mitchell S.: A review of patientreported outcome measures to assess female infertility-related quality of life. Health Qual Life Outcomes. 2017, 15(1), 86. doi: 10.1186/s12955-017- 0666-0. PMID: 28449717.
Koert E., Takefman J., Boivin J.: Fertility quality of life tool: update on research and practice considerations. J.Hum Fertil (Camb). 2021, 24(4), 236–248. doi: 10.1080/14647273.2019.1648887. PMID: 31387469.
Korolczuk E.: Niepłodność, tożsamość, obywatelstwo. Analiza społecznej mobilizacji wokół dostępu do in vitro w Polsce. W: Etnografie biomedycyny. Red. M. Radkowska-Walkowicz, H. Wierciński. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014b. Kotzbach R.: Epidemiologia niepłodności męskiej. W: Andrologia. Zdrowie mężczyzny od fizjologii do patologii. Red. J. Słowikowska-Hilczer. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2021. Kowalewska B.: Jakość życia w naukach medycznych i społecznych. Tom 1. Wyd. Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Białystok 2017 Leeners B., Tschudin S., Wischmann T., Kalaitzopoulos D.R.: Sexual dysfunction and disorders as a consequence of infertility: a systematic review and meta-analysis. Hum Reprod Update. 2022, 28, dmac030. doi: 10.1093/ humupd/dmac030. PMID: 35900268.
Liu Y., Zeng S. Sun H.: A review of the influence of assisted reproductive technology on quality of life in women with infertility. Med Philos. 2018, 39(6), 55–59. Łepecka-Klusek C., Pilewska-Kozak A.B., Jakiel G.: Niepłodność w świetle definicji choroby podanej przez WHO. MONZ., 2012, 18(2), 163–166. Łukaszuk K., Kozioł K., Jakiel G., Jakimiuk A.,. Jędrzejczak P., Kuczyńsk W., Kurzawa R., Pawelczyk L., Radwan M., Spaczyński, Wielgoś M., Wołczyński S.: Diagnostyka i leczenie niepłodności — rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP). GiPP. 2018, 3(3), 112–140. Majkowicz M., Afeltowicz Z., Lichodziejewska – Niemiecko M., Dębska-Ślizień A., Rutkowski B.: Comparison of the quality of life In hemodialysed (HD) and peritoneally dialysed (CAPD) patients using the EORTC QLQ C-30 questionnaire. Int. J. Artific. Organs. 2000, 23(7), 423–438. PMID: 10941634.
Makara-Studzińska M., Limanin A., Anusiewicz A., Janczyk P., Raczkiewicz D., Wdowiak-Filip A., Filip M., Bojar I., Lukaszuk K., Wdowiak A.: Assessment of Quality of Life in Men Treated for Infertility in Poland. Int J Environ Res Public Health. 2022 , 19(5), 2950. doi: 10.3390/ijerph19052950. PMID: 35270642.
Makara-Studzińska M., Wdowiak A., Bakalczuk G., Bakalczuk Sz., Kryś K.: Problemy emocjonalne wśród par leczonych z powodu niepłodności. Seksuol Pol. 2012, 10(1), 28–35. Maroufizadeh S., Ghaheri A., Amini P., Samani R.O.: Psychometric Properties of The Fertility Quality of Life Instrument in Infertile Iranian Women. Int J Fertil Steril. 2017, 10(4), 371–379. doi: 10.22074/ijfs.2016.4696. PMID: 28042418.
Martins M.V., Peterson B.D., Almeida V.M., Costa M.E.: Direct and indirect effects of perceived social support on women’s infertility-related stress. Hum Reprod. 2011, 26(8), 2113–2121. doi: 10.1093/humrep/der157. PMID: 21596709.
Massarotti C., Gentile G., Ferreccio C., Scaruffi P., Remorgida V., Anserini P.: Impact of infertility and infertility treatments on quality of life and levels of anxiety and depression in women undergoing in vitro fertilization. Gynecol Endocrinol. 2019, 35(6), 485–489. doi: 10.1080/09513590.2018.1540575. PMID:30612477.
Mesquita da Silva S., Place J.M., Boivin J., Gameiro S.: Failure after fertility treatment: regulation strategies when facing a blocked parenthood goal. Hum Fertil (Camb). 2020, 23(3), 179–185. doi: 10.1080/14647273.2018.1510186. PMID: 30253679.
Öztürk R., Bloom T.L., Li Y., Bullock L.F.C.: Stress, stigma, violence experiences and social support of US infertile women. J Reprod Infant Psychol. 2021, 39(2), 205–217. doi: 10.1080/02646838.2020.1754373. PMID: 32338526.
Pedro J., Sobral M.P., Mesquita-Guimarães J., Leal C., Costa M.E., Martins M.V.: Couples’ discontinuation of fertility treatments: a longitudinal study on demographic, biomedical, and psychosocial risk factors. J Assist Reprod Genet. 2017, 34(2), 217–224. doi: 10.1007/s10815-016-0844-8. PMID: 27900611.
Pedro J., Vassard D., Malling G.M.H., Hougaard C.Ø., Schmidt L., Martins M.V.: Infertility-related stress and the risk of antidepressants prescription in women: a 10-year register study.Hum Reprod. 2019, 34(8), 1505–1513. doi:10.1093/humrep/dez110.PMID: 31339996.
Raque-Bogdan, T.L.; Hoffman, M.A.: The Relationship among Infertility, SelfCompassion, and Well-Being for Women with Primary or Secondary Infertility. Psychol. Women Q. 2015, 39, 484–496 . doi: 10.1177/0361684315576208. Schick M., Germeyer A., Böttcher B., Hecht S., Geiser M., Rösner S,. Eckstein M., Vomstein K., Toth B., Strowitzki T., Wischmann T., Ditzen B.: Correction: Partners matter: The psychosocial well-being of couples when dealing with endometriosis. Health Qual Life Outcomes. 2022 , 20(1), 115. doi: 10.1186/ s12955-022-02027-4. PMID: 35902877.
Sexty R.E., Griesinger G., Kayser J., Lallinger M., Rösner S., Strowitzki T., Toth B., Wischmann T.: Psychometric characteristics of the FertiQoL questionnaire in a German sample of infertile individuals and couples. Health Qual
Life Outcomes. 2018, 16(1), 233. doi: 10.1186/s12955-018-1058-9. PMID: 30558633.
Sexty R.E., Hamadneh J., Rösner S., Strowitzki T., Ditzen B., Toth B., Wischmann T.: Cross-cultural comparison of fertility specific quality of life in German, Hungarian and Jordanian couples attending a fertility center. Health Qual Life Outcomes. 2016, 14, 27. doi: 10.1186/s12955-016-0429-3.PMID: 26911144.
Słowikowska-Hilczer J.: Klasyfikacja niepłodności i strategia postępowania u niepłodnej pary. W: Andrologia. Zdrowie mężczyzny od fizjologii do patologii. Red. J. Słowikowska-Hilczer J. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa, 2021. Starc A., Trampuš M., Pavan Jukić D., Rotim C., Jukić T., Polona Mivšek A.: Infertility and sexual dysfuncion: Aasystematic literature review Acta Clin Croat. 2019 , 58(3), 508–515. doi: 10.20471/acc.2019.58.03.15. PMID: 31969764.
Terelak J., Borkowska A.: Satysfakcja z pracy jako źródło dobrostanu psychicznego u polskich emigrantów konsumpcyjnych w Kanadzie. Stud Psychologica, 2007, 7, 101–122. Vander Borght M., Wyns C.: Fertility and infertility: Definition and epidemiology. Clin Biochem. 2018, 62, 2–10. doi: 10.1016/j.clinbiochem.2018.03.012. PMID: 29555319.
Volpini L., Mazza C., Mallia L., Guglielmino N., Rossi Berluti F. Fernandes M., Violani C.: Psychometric properties of the FertiQoL questionnaire in Italian infertile women in different stages of treatment. J Reprod Infant Psychol. 2020, 38(3), 324–339. Warchoł-Biedermann K.: The Etiology of Infertility Affects Fertility Quality of Life of Males Undergoing Fertility Workup and Treatment Am J Mens Health. 2021, 15(2), 1557988320982167. doi: 10.1177/1557988320982167. PMID: 33834914.
Wdowiak A., Anusiewicz A., Bakalczuk G., Raczkiewicz D., Janczyk P., MakaraStudzińska M.: Assessment of Quality of Life in Infertility Treated Women in Poland. Int J Environ Res Public Health. 2021, 18(8), 4275. doi: 10.3390/ ijerph18084275. PMID: 33920638.
Wdowiak A., Makara-Studzińska M., Raczkiewicz D., Cyranka K.: Problemy prokreacyjne a nasilenie lęku i depresji u kobiet leczonych z powodu niepłodności. Psych Pol. 2022, 56(1), 153–170. WHO: Manual for the Standardized Investigation and Diagnosis of the Infertile Couple. Cambridge University Press, Cambridge 2000. WHOQOL Group. The World Health Organisation quality of life assessment (WHOQOL): Position paper from the world health organisation. Soc. Sci. Med. 1995; 41, 1403–1409. Wischmann T., Schilling K., Toth B., Rösner S., Strowitzki T., Wohlfarth K., Kentenich H.: Sexuality,Self-Esteem and Partnership Quality in Infertile Women and Men. Geburtshilfe Frauenheilkd. 2014 , 74(8), 759–763. doi: 10.1055/s-0034-1368461. PMID: 25221344.
Wu M.H., Chong K.S., Huey N.G., Ou H.T., Lin C.Y.: FertiQoL.Quality of life with pregnancy outcomes: Further evaluating item properties for refined Taiwan’s J Formos Med Assoc. 2021, 120(3), 939–946. doi: 10.1016/j. jfma.2020.09.015. PMID: 33060008.
Zegers-Hochschild F., Adamson G.D., Dyer S., Racowsky C., de Mouzon J., Sokol R., Rienzi L., Sunde A., Schmidt L., Cooke I.D., Simpson J.L., van der Poel S.: The International Glossary on Infertility and Fertility Care, 2017. Fertil Steril. 2017 Sep;108(3):393-406. doi: 10.1016/j.fertnstert.2017.06.005. Epub 2017 Jul 29. PMID: 28760517.
Zigmont A., Snaith R.: The Hospital Anxiety and Depression Scale. Acta Psychiatr Scand. 1983, 67, 361.

INSTRUKCJE DLA AUTORÓW

Informacje ogólne

Czasopismo „Postępy Andrologii Online” jest periodykiem ukazującym się co 6 miesięcy (półrocznik) w wersji elek- tronicznej. Czasopismo publikuje prace z zakresu fizjo- logii i patologii męskiego układu płciowego. Tematyka obejmuje zarówno zagadnienia kliniczne (etiopato- geneza, diagnostyka i terapia zaburzeń), jak i wyniki badań doświadczalnych. Czasopismo przyjmuje prace oryginalne, poglądowe oraz kazuistyczne. Ponadto będą zamieszczane listy do Redakcji, streszczenia i tłuma- czenia publikacji anglojęzycznych, informacje o działal- ności Polskiego Towarzystwa Andrologicznego, komu- nikaty informujące o konferencjach naukowych oraz sprawozdania i streszczenia prezentacji z kongresów i konferencji naukowych w Polsce i zagranicą.

Opłaty związane z publikacją artykułów

Czasopismo nie pobiera żadnych opłat za przygotowanie, opublikowanie i rozpowszechnianie artykułów za wyjąt- kiem komercyjnych reklam.

Odpowiedzialność etyczna autorów

rocedury etyczne stosowane w Postępach Andrologii Online zostały stworzone w oparciu o wytyczne Committe on Publication Ethics (COPE), European Associated of Science Editors (EASE), International Committee of Medical Journal Editors (ICMJE) i World Association of Medical Editors (WAME), które mają na celu utrzymanie inte- gralności badań i ich prezentacji. Manuskrypt zgłoszony do Redakcji musi spełniać następujące kryteria: • Praca nie była wcześniej publikowana w części lub całości (autoplagiat), z wyjątkiem materiałów zjaz- dowych, chyba że nowa praca dotyczy rozszerzenia wcześniejszych opublikowanych danych. • Praca nie została równocześnie skierowana do publi- kacji w innym czasopiśmie. • Uzyskane dane z badań oryginalnych nie powinny być publikowane w częściach w celu zwiększenia liczby publikacji („salami” publications), ale w całości. Takie postępowanie jest nieetyczne i nie do przyjęcia. Jednakże, dopuszczalne jest prezentowanie danych w częściach, jeśli ma to na celu uzyskanie przejrzy- stej interpretacji wyników oraz analizę konkretnych wyników w różnych manuskryptach. • Żadne dane zamieszczone w manuskrypcie nie zostały sfabrykowane i/lub zmanipulowane. • Autorzy powinni być przygotowani na przesłanie odpowiedniej dokumentacji lub danych w celu wery- fikacji wyników. • Publikacja nie narusza praw autorskich innych osób. Prezentowane dane, teksty i teorie nie są pla- giatem. Autorzy powinni cytować publikacje innych autorów oraz własnej grupy badawczej, które są niezbędne dla analizy i interpretacji prezentowa- nych danych. • Wszyscy autorzy powinni wnieść znaczący wkład naukowy w badania, a także uczestniczyć w pisaniu i rewizji manuskryptu. Autorzy dzielą się zbiorową odpowiedzialnością i odpowiedzialnością za wyniki. Wypełnili i podpisali oświadczenie autorów (http:// www.postepyandrologii.pl/pdf/Oswiadczenie autorow.pdf), akceptując skierowanie pracy do druku. • Honorowe autorstwo jest niedozwolone. • Dodawanie i/lub usuwanie autorów i/lub zmiana kolejności autorów na etapie rewizji może być dopusz- czalna i wymaga pisemnego uzasadnienia oraz zgody wszystkich autorów. Zmiany w autorstwie i/ lub kolej- ności autorów nie są akceptowane po zatwierdzeniu manuskryptu do druku. • Autorzy zobowiązani są do podania w manuskrypcie wszelkich źródeł finansowania badań. Jeżeli zgłoszony do Redakcji manuskrypt nie będzie spełniał powyższych kryteriów Redaktor Naczelny ma prawo odrzucić artykuł i zwrócić Autorowi.

Badania z udziałem ludzi i/lub zwierząt

Badania przeprowadzone na ludziach powinny być zgodne z ogólnie przyjętymi standardami etycznymi określo- nymi w Deklaracji Helsińskiej z 1964 r. i późniejszymi poprawkami lub porównywalnymi standardami etycz- nymi. Z kolei, badania prowadzone na zwierzętach powinny być zgodne z międzynarodowymi, krajowymi i/lub instytucjonalnymi wytycznymi dotyczącymi opieki i wykorzystania zwierząt. Informacja o zgodzie właściwej Komisji Etycznej na przeprowadzenie badania i świa- domej zgodzie pacjentów na udział w badaniu powinna znaleźć się w rozdziale „Materiał i metody”. W przypadku badań retrospektywnych taka zgoda nie jest wymagana. Autorzy opisów przypadków są zobowiązani do nieujaw- niania personaliów opisywanych pacjentów, a w przy- padku fotografii umożliwiających identyfikację pacjenta zawsze należy uzyskać pisemną zgodę pacjenta.

Konflikt interesów

W pracy powinny być ujawnione wszelkie finansowe i oso- biste relacje autorów z innymi osobami lub organiza- cjami, które mogłyby niewłaściwie wpłynąć na ich pracę. Ewentualny konflikt interesów powinien być opisany w oświadczeniu autorów (http://www.postepyandrologii. pl/pdf/Oswiadczenie autorow.pdf). Informacje te nie będą ujawniane recenzentom.

Informacje o prawach autorskich

Autor/autorzy przesyłając manuskrypt wraz z ilustra- cjami i tabelami, automatycznie i nieodpłatnie prze- nosi/przenoszą na „Postępy Andrologii Online” i Polskie Towarzystwo Andrologiczne wszelkie prawa autorskie do wydawania oraz rozpowszechniania nadesłanych materiałów we wszystkich znanych formach i na wszyst- kich znanych polach eksploatacji, bez ograniczeń tery- torialnych i językowych, pod warunkiem, że materiały te zostaną zaakceptowane do publikacji. Publikacja w całości ani żadna z jej części nie może być powielana, ani upowszechniana w jakikolwiek mechaniczny lub elektroniczny sposób bez pisemnej zgody Redaktora Naczelnego.

Ochrona danych osobowych

Nazwiska i adresy e-mail wprowadzane do serwisu cza- sopisma „Postępy Andrologii Online” będą wykorzysty- wane wyłącznie do celów publikacji ich prac i nie będą udostępniane do żadnych innych celów

Zasady recenzowania prac

Nadsyłane manuskrypty wstępnie ocenia Komitet Redakcyjny czasopisma. Manuskrypty niekompletne lub przygotowane w stylu niezgodnym z zasadami poda- nymi poniżej Redakcja odsyła Autorom bez oceny mery- torycznej. Pozostałe artykuły zostają zarejestrowane i są następnie przekazywane do oceny dwóm niezależnym recenzentom będącym ekspertami w danej dziedzinie, z zachowaniem anonimowości autorów pracy i recen- zentów (double-blind peer review process). Recenzenci są odpowiedzialni za obiektywną ocenę manuskryptu, deklarują brak konfliktu interesów podpisując oświad- czenie (http://www.postepyandrologii.pl/pdf/Formularz recenzenta Postepy Andrologii Online_19-05-2016.pdf). Przyjęcie pracy odbywa się na podstawie pozytywnych opinii obydwóch recenzentów. W przypadku rozbież- nych opinii Redakcja prosi o opinię trzeciego recenzenta. Autorzy zobowiązani są odnieść się do uwag recenzentów w ciągu 3 tygodni od daty otrzymania recenzji. Wszelka korespondencja z Autorami odbywa się drogą e-mailową.

Sposób przygotowania manuskryptu

Nadsyłane prace mogą być pisane w języku polskim lub angielskim. Liczbowe wartości i symbole wszystkich wielkości winny być podane wg międzynarodowego układu jed- nostek SI. W manuskrypcie należy używać 12-punktowego fontu Times New Roman, z zachowaniem 1,5-punk- towego odstępu między wierszami i marginesami 2,5 cm z każdej strony. Strony należy numerować kolejno, zaczy- nając od tytułowej. Numery stron należy umieszczać w dolnym, prawym rogu każdej strony. Należy zachować następujący układ: strona tytułowa (osobna strona), stosowane skróty (osobna strona), streszczenie i słowa kluczowe (do 5) w języku polskim i angielskim (osobna strona), tekst podstawowy, piśmiennictwo, podpisy rycin i tabel, materiał ilustracyjny. Strona tytułowa powinna zawierać: stopień naukowy, imię i nazwisko autora (autorów) wraz z afi- liacją, adres e-mail, kontaktowy numer telefonu każdego autora (należy podkreślić nazwisko autora do korespon- dencji), tytuł artykułu i skróconą wersję tytułu (w języku polskim i angielskim) (40 znaków ze spacjami), oraz źródła finansowania. Spis skrótów należy podać w języku polskim i angielskim w jednym akapicie, według kolejności alfa- betycznej np.: hESC – ludzkie embrionalne komórki macierzyste (ang. human embryonic stem cells); RFT – reaktywne formy tlenu (ang. reactive oxygen species); RT-PCR – łańcuchowa reakcja polimerazy z wykorzystaniem odwrotnej transkryptazy (ang. reverse transcription polymerase chain reaction); itd. Skróty użyte w tekście podstawowym po raz pierwszy należy podać w pełnym brzmieniu. Nie należy rozpo- czynać zdania od skrótu. Streszczenie powinno zawierać najistotniejsze informacje wprowadzające czytelnika w publikowaną tematykę oraz wnioski końcowe (do 400 wyrazów). Nie należy używać skrótów Tekst podstawowy Artykuł poglądowy powinien zawierać przegląd infor- macji z danej tematyki. Zaleca się uwzględnienie prac publikowanych w ostatnich 5–10 latach (ok. 60%) oraz w latach wcześniejszych (ok. 40%). Dopuszczalna liczba pozycji piśmiennictwa to 100. W manuskrypcie autorzy powinni zawrzeć własne przemyślenia, opinie i wnioski, a istotne informacje przedstawić w postaci schematów, tabel i rycin. Ponadto, artykuł mogą wzbogacić wyniki badań autorskich. Liczba stron manuskryptu łącznie z tabelami i rycinami nie powinna być większa niż 20. Artykuł oryginalny powinien zawierać opis wła- snych badań klinicznych lub doświadczalnych Autorów. Powinien składać się z takich podrozdziałów jak: Wstęp, Materiał i Metody, Wyniki, Dyskusja, Podsumowanie. Dopuszczalna liczba pozycji piśmiennictwa to 100. Liczba stron manuskryptu łącznie z tabelami i rycinami nie powinna być większa niż 20. Praca kazuistyczna to krótka forma publikacji pre- zentująca ciekawe przypadki kliniczne i ich omówienie oparte na własnych doświadczeniach praktyka klini- cysty i doświadczeniach innych autorów. Streszczenie nie powinno przekraczać 150 wyrazów, Wstęp powinien zawierać nie więcej niż dwa krótkie akapity, Materiał i Metody nie powinny być podzielone na podrozdziały, a Wyniki, Dyskusja i Podsumowanie powinny stanowić jeden rozdział. Liczba rycin i tabel ograniczona do 2–3, piśmiennictwa do 10. Liczba stron manuskryptu nie powinna być większa niż 10. Komunikat to krótka praca oryginalna zawierająca wstępne, ale istotne wyniki badań. W tego typu publika- cjach streszczenie nie powinno przekraczać 150 wyrazów, Wstęp powinien zawierać nie więcej niż dwa krótkie akapity, Materiał i Metody nie powinny być podzielone na podrozdziały, a Wyniki, Dyskusja i Podsumowanie powinny stanowić jeden rozdział. Liczba rycin i tabel ograniczona do 2–3, piśmiennictwa do 10. Liczba stron manuskryptu nie powinna być większa niż 10. Artykuł będący tłumaczeniem publikacji z języka angielskiego powinien dotyczyć najnowszych i istotnych pozycji piśmiennictwa anglojęzycznego. Należy dołą- czyć zgodę redaktora naczelnego czasopisma, w którym artykuł został opublikowany i autora na tłumaczenie artykułu. Streszczenie artykułu powinno zawierać treść istotną do przekazania dla czytelników polskich (do 400 wyrazów). List do Redakcji jest formą wyrażenia swojej opinii, a jednocześnie głosem w dyskusji na temat współczesnych zjawisk w świecie medycyny i nauki. Dopuszczalna liczba stron manuskryptu nie większa niż 3. Piśmiennictwo należy podać w kolejności alfabe- tycznej, nie wprowadzając kolejnych numerów. Każdą pozycję piśmiennictwa należy zapisywać od nowej linii. Należy podać nazwisko autora (autorów) pisane kursywą z inicjałami imion, po których stawiana jest kropka. Jeśli jest do sześciu autorów, należy przytoczyć wszystkich. Powyżej tej liczby należy podać pierwszych sześciu autorów z dopiskiem i wsp. Tytuły periodyków powinny być skracane zgodnie ze sposobem przyjętym w Index Medicus (Medline). Oto przykłady, jak należy cytować książkę: 1) w całości, 2) fragment konkretnego rozdziału wraz z podaniem numerów stron, 3) oryginalną pracę naukową, 4) oryginalną pracę naukową w czasopiśmie elektronicz- nymi (data przeglądania i adres URL) i 5) stronę inter- netową (nazwa strony – materiału źródłowego, adres URL i datę wejścia na stronę): 1. Semczuk M., Kurpisz M. (red.): Andrologia. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2006. 2. Woźniak W., Bruska M., Kromer P.: Pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy i gruczoły cew- kowo-opuszkowe. W: Andrologia. Red. M. Semczuk, M. Kurpisz. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2006, 94–89. 3. Kobori Y., Suzuki K., Iwahata T., Shin T., Sadaoka Y., Sato R. i wsp.: Improvement of seminal quality and sexual function of men with oligoasthenoterato- zoospermia syndrome following supplementa- tion with L-arginine and Pycnogenol®. Arch Ital Urol Androl. 2015, 87, 190–193. doi: 10.4081/ aiua.2015.3.190. PMID: 26428638 4. Walczak-Jędrzejowska R.: Stres oksydacyjny a nie- płodność męska. Część I: czynniki wywołujące stres oksydacyjny w nasieniu / Oxidative stress and male infertility. Part I: factors causing oxida- tive stress in semen. Post Androl Online. 2015, 2, 5–15. [przeglądany: 07.10.2015 r.]. Dostępny w: http://www.postepyandrologii.pl 5. Wiley Online Library http://onlinelibrary.wiley. com/enhanced/doi/10.1111/andr.12051/, data wejścia 07.10.2015 r. Cytowane w tekście piśmiennictwo należy podać alfabe- tycznie w okrągłych nawiasach, wymieniając pierw- szego autora i podając rok publikacji, np. (Bungum i wsp., 2011; Cheng i wsp., 2011). Nazwiska autorów prac wprowadzone w tekście powinny być napisane kursywą, np. „Według Bungum i wsp. (2011) należy wprowadzić określony algorytm leczenia niepłodności męskiej w zależności od standardowych parametrów semi- nologicznych i wyników otrzymanych na podstawie testu z wykorzystaniem oranżu akrydyny ujawniają- cego zaburzenia kondensacji chromatyny plemników (SCSA)…” Piśmiennictwo powinno zawierać publikacje innych autorów oraz własnej grupy badawczej, które są istotne dla badań. Materiał ilustracyjny obejmuje ryciny (wykresy, diagramy, zdjęcia, schematy) oraz tabele opatrzone tytułami i podpisami. W przypadku rycin zarówno tytuł, jak i opis powinny być umieszczone pod ryci- nami, a w przypadku tabel nad tabelami. Tytuł tabeli należy wytłuścić. Podpisy rycin i tabel oraz ich tytuły, a także informacje wewnętrzne na rycinach i w tabelach należy podać w języku polskim i angielskim (dotyczy prac w języku polskim). Ryciny i tabele powinny być opatrzone numerami zgodnie z kolejnością odniesień w tekście. Osobną numerację posiadają ryciny i osobną tabele (numery arabskie). Skrót Ryc. (pisany kursywą) wprowadzamy w podpisie pod rycinami, natomiast w tytule tabeli nie stosujemy skrótu Tab., lecz Tabela. Nie stosujemy w tekście podstawowym skrótów ryc. lub tab., lecz rycina lub tabela. Mikrofotografie mikroskopowe powinny posiadać wewnętrzną skalę, a stosowane symbole, strzałki lub litery muszą być wyraźnie uwidocznione na tle. Zdolność rozdzielcza mikrofotografii nie powinna być mniejsza niż 300 dpi. Stosowane znaki do opisu danej ryciny powinny być ujednolicone w całym artykule. Stosowane oznaczenia i skróty na rycinach i w tabe - lach powinny być wyjaśnione w opisie rycin i tabel, nie- zależnie do ich rozwinięcia w tekście podstawowym. Uwaga: pojedyncze ryciny bądź ryciny złożone z kilku zdjęć, wykresów, diagramów lub schematów należy zin- tegrować z wewnętrznymi oznaczeniami. Rozmiary rycin i tabel: szerokość rycin i tabel powinna wynosić 17,3 cm lub 8,3 cm, natomiast ich długość nie powinna przekraczać 24,5 cm. Tekst będzie składany dwułamowo, dlatego też szerokość rycin i tabel nie może przekraczać szerokości jednego lub dwóch łamów, z kolei długość może być dowolna, ale nie większa niż długość łamu; wielkość powierzchni zadrukowanej na stronie formatu A4 będzie wynosiła 24,7 cm/17,5 cm

Przesyłanie prac do Redakcji

race należy przesłać elektronicznie na adres redaktora naczelnego: mpiasecka@ipartner.com.pl Tekst podstawowy, piśmiennictwo oraz podpisy rycin i tabel powinny być umieszczone w jednym pliku (Word), natomiast każda rycina (format CDR, TIF, JPG) i tabele (Word) w osobnych plikach. Tytuł pliku zawie- rający tekst manuskryptu powinien zawierać nazwisko autora do korespondencji oraz pierwsze słowa tytułu artykułu, natomiast tytuły plików zawierające ryciny i tabele, obok nazwiska autora, powinny zawierać numery rycin i tabel. Do pracy należy dołączyć oświadczenie, że m.n. praca nie została opublikowana lub skierowana do publikacji w innym czasopiśmie, została zaaprobowana przez wszystkich współautorów (wymagane są podpisy wszystkich autorów) oraz zostały ujawnione wszelkie źródła finansowania (oświadczenie dostępne na stronie internetowej http://www.postepyandrologii.pl/pdf/ Oswiadczenie autorow.pdf).

Publikowanie prac

Prace będą publikowane w kolejności otrzymywania, jednak redakcja zastrzega sobie prawo zmian uzasadnio- nych treścią drukowanego numeru. Ponadto zastrzega sobie prawo wprowadzenia poprawek stylistycznych i dotyczących mianownictwa oraz stosowanych skrótów bez uzgodnienia z autorem. Po zaakceptowaniu pracy do publikacji autorzy otrzy- mują korektę drukarską. Celem korekty drukarskiej jest sprawdzenie błędów składu lub konwersji oraz komplet- ności i dokładności tekstu, tabel i rycin. Autorzy są zobo- wiązani w ciągu trzech dni od otrzymania korekty dru- karskiej przesłać ewentualne poprawki. Zmiana tytułu i/lub autorstwa oraz wprowadzanie nowych wartości jest niedozwolone.

Zasady udostępniania informacji naukowych zawartych w czasopiśmie

Informacje zawarte w czasopiśmie są udostępniane na zasadzie Open Access - dostęp do informacji naukowej jest bezpłatny i nieograniczony. Użytkownicy mogą czytać, pobierać, kopiować, rozpowszechniać, drukować, wyszukiwać, łączyć informacje z pełnymi tekstami arty- kułów lub wykorzystywać je do jakichkolwiek innych celów zgodnych z obowiązującą licencją CC BY NC ND 3.0 Polska (https://creativecommons.org/licenses/by-nc- -nd/3.0/pl/legalcode). Licencja ta obliguje do uznania autorstwa, zezwala na rozpowszechnianie, przedsta- wianie i wykonywanie utworu jedynie w celach nieko- mercyjnych oraz pod warunkiem zachowania go w ory- ginalnej postaci (bez tworzenia utworów zależnych).