3L. ZABURZENIA WYTRYSKU

Zaburzenia wytrysku (ejakulacji) nie są powszechnymi, ale jednak ważnymi przyczynami męskiej niepłodności.

3L.1. Klasyfikacja i etiologia

3L.1.1. Brak wytrysku

Brak wytrysku (ang. anejaculation) to całkowity brak prawidłowego lub wstecznego wytrysku. Jest on spowodowany zaburzeniem emisji nasienia, składającego się m.in. z wydzielin pęcherzyków nasiennych i stercza, do cewki moczowej (Buvat, 1984). Prawdziwy brak wytrysku jest zwykle związany z prawidłowym uczuciem orgazmu. Prawdziwy brak wytrysku jest zawsze związany z dysfunkcją obwodowego lub ośrodkowego układu nerwowego lub z działaniem leków (Wang i wsp., 1996) (tabela 6).

3L.1.2. Brak orgazmu

Brak orgazmu (ang. anorgasmia) to niemożność osiągnięcia orgazmu, która może prowadzić do braku wytrysku. Anorgazmia jest często pierwotnym stanem, którego przyczyna jest zwykle psychologiczna.

3L.1.3. Wytrysk opóźniony

W opóźnionej ejakulacji potrzebna jest nietypowa stymulacja prącia we wzwodzie do osiągnięcia orgazmu z wytryskiem. Opóźniona ejakulacja może być umiarkowaną formą anorgazmii. Przyczyny opóźnionej ejakulacji są psychologiczne, organiczne – np. częściowe uszkodzenie rdzenia kręgowego (Pryor, 1997), jatrogenne uszkodzenie unerwienia prącia (Yachia, 1994) lub farmakologiczne – np. SSRI, leki przeciwnadciśnieniowe lub przeciwpsychotyczne (Rudkin i wsp., 2004). 3L.1.4. Wytrysk wsteczny

Wytrysk wsteczny jest całkowitym lub czasami częściowym brakiem prawidłowego (zstępującego) wytrysku w wyniku przesuwania się nasienia wstecz poprzez szyję do światła pęcherza moczowego. Chory doświadcza prawidłowego lub zmniejszonego uczucia orgazmu. Przyczyny wstecznego wytrysku można podzielić na neurogenne, farmakologiczne, cewkowe lub związane z niesprawnością szyi pęcherza moczowego (tabela 6).

3L.1.5. Wytrysk osłabiony

Wytrysk osłabiony (asteniczny) charakteryzuje się zmienioną fazą wyrzutową, ale z prawidłową fazą emisyjną. Uczucie orgazmu jest zmniejszone i nie ma typowych rytmicznych skurczów związanych z ejakulacją. Asteniczna ejakulacja zwykle nie zaburza jakości nasienia.

3L.1.6. Wytrysk przedwczesny

Międzynarodowe Towarzystwo Medycyny Seksualnej przyjęło pierwszą opartą na faktach (EBM, ang. evidence- -based medicine) definicję wytrysku przedwczesnego (PE, ang. premature ejaculation), który jest problemem przez Tabela 6. Etiologia anejakulacji i wstecznego wytrysku

całe życie: „Wytrysk przedwczesny to męska dysfunkcja seksualna polegającą na ejakulacji, która zawsze lub prawie zawsze pojawia się w ciągu lub około jednej minuty od rozpoczęcia penetracji pochwy, oraz niezdolność do odroczenia wytrysku w trakcie wszystkich lub prawie wszystkich penetracji pochwy, a także negatywne konsekwencje osobiste takie jak cierpienie, zakłopotanie, frustracja i/lub unikanie seksualnych sytuacji intymnych”. Wytrysk przedwczesny może być wyłącznie organiczny (np. związany z zapaleniem stercza) lub psychogenny, związany z konkretnym partnerem lub nie, a także mogą mu towarzyszyć zaburzenia erekcji. Nie wpływa on na płodność, pod warunkiem, że ejakulacja odbywa się w pochwie.

3L.2. Diagnostyka

Diagnostyka obejmuje poniższe zalecane procedury. 3L.2.1. Wywiad kliniczny

Pacjent powinien być dokładnie sprawdzony pod kątem cukrzycy, neuropatii, urazów, infekcji urogenitalnych, przebytych zabiegów i przyjmowanych leków. Szczególna uwaga powinna być zwrócona na charakterystykę mikcji i ejakulacji (obecność nocnych polucji, możliwość ejakulacji w określonych sytuacjach oraz pierwotne lub nabyte zaburzenia), jak również aspekty psychoseksualne.

3L.2.2. Badanie fizykalne

Przeprowadza się badanie narządów płciowych i odbytu, włączając w to ocenę gruczołu krokowego, odruchu opuszkowo- jamistego i napięcia zwieracza odbytu.

3L.2.3. Badanie moczu po wytrysku

Badanie moczu po ejakulacji i odwirowaniu służy do określenia, czy występuje całkowity lub częściowy wytrysk wsteczny.

3L.2.4. Badania mikrobiologiczne

Posiewy moczu z początkowego i środkowego strumienia moczu, wydzieliny stercza oraz moczu po masażu stercza wykonuje się w celu znalezienia infekcji gruczołu krokowego. W przypadku zwiększonej liczby leukocytów w nasieniu zalecany jest także posiew nasienia lub markery biochemiczne zakażenia (Abdel-Hamid i wsp.,2001).

3L.2.5. Dodatkowe testy diagnostyczne

Dodatkowe testy diagnostyczne mogą zawierać: yy badania neurofizjologiczne

(wywołanie odpowiedzi opuszkowo-jamistej i potencjałów somatosensorycznych nerwu grzbietowego),

badania w kierunku neuropatii autonomicznych,

ocenę psychoseksuologiczną,

wideocystometrię,

cystoskopię,

ultrasonografię przezodbytniczą,

uroflowmetrię,

stymulację wibracyjną prącia.

3L.3. Postępowanie terapeutyczne

Niepłodność spowodowana zaburzeniami ejakulacji jest rzadko leczona w oparciu o etiologię. Leczenie zwykle opiera się na pozyskaniu plemników do ich zastosowania w procedurach rozrodu wspomaganego. Następujące aspekty powinny być brane pod uwagę przy wyborze leczenia:

wiek pacjenta i jego partnerki,

problemy psychologiczne pacjenta i jego partnerki,

życzenia pary i akceptacja różnych procedur wspomagających płodność,

towarzyszące patologie,

konsultacje psychoseksualne.

3L.3.1. Leczenie przyczynowe

Jeśli to możliwe, jakiekolwiek leczenie farmakologiczne wpływające na ejakulację powinno być wstrzymane. W bolesnych wytryskach może być stosowana tamsulozyna łącznie z leczeniem przeciwdepresyjnym (Demyttenaere i Huygens, 2002). Powinno się wdrożyć leczenie zakażeń urogenitalnych (np. w przypadku bolesnych wytrysków) (Abdel-Hamid i wsp., 2001). Dapoksetyna jest lekiem z grupy SSRI, który został wprowadzony do terapii PE (McMahon i wsp., 2011), gdyż wydaje się, że jest to zaburzenie zależne od poziomu serotoniny. Psychoterapia jest zwykle mało efektywna. 3L.3.2. Leczenie objawowe

3L.3.2.1. Wytrysk przedwczesny

Wytrysk przedwczesny może być leczony za pomocą dapoksetyny lub miejscowych środków znieczulających celem wydłużenia czasu wewnątrzpochwowego opóźnienia wytrysku, terapii behawioralnej i/lub psychoterapii.

3L.3.2.2. Wytrysk wsteczny

W przypadku braku urazów rdzenia kręgowego, anomalii anatomicznych cewki moczowej lub działania środków farmakologicznych powinno się zastosować leki indukujące prawidłowy (zstępujący) wytrysk (tabela 7). Alternatywnie można pacjenta zachęcić do ejakulacji przy wypełnionym pęcherzu celem lepszego zamknięcia szyi pęcherza moczowego

(Crich i Jacquier, 1978). Tabela 7. Leki w wytrysku wstecznym

Izolacja plemników z moczu po orgazmie do zastosowania w ART jest zalecana, gdy:

leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne lub nie jest tolerowane z powodu działań ubocznych,

pacjent ma uraz rdzenia kręgowego,

leczenie farmakologiczne wywołujące wytrysk wsteczny nie może być przerwane.

Jeśli uzyskane plemniki nie są zadowalającej jakości do inseminacji domacicznej, para powinna zostać poddana procedurom in vitro wspomaganego rozrodu (np. ICSI). W przypadku niewystarczającej terapii lekowej techniki pobrania plemników z jąder (TESE lub PESA) lub najądrzy (MESA) można wykorzystać do wspomaganego rozrodu. 3L.3.2.3. Brak wytrysku

Leczenie farmakologiczne anejakulacji wywołanej limfadenektomią i neuropatią oraz terapia psychoseksualna w leczeniu anorgazmii nie są zbyt skuteczne. W tych wszystkich przypadkach oraz u mężczyzn z urazem rdzenia kręgowego wibrostymulacja (np. stymulacja prącia wibratorem) jest metodą pierwszego rzutu. Wibrostymulacja wywołuje odruch wytrysku, do którego niezbędna jest czynność nienaruszonego segmentu lędźwiowo- krzyżowego rdzenia kręgowego (Brindley, 1981). Jeśli jakość nasienia jest słaba lub dochodzi do wytrysku wstecznego, para może przystąpić do programu IVF. Jeśli wibrostymulacja zawiodła, elektro-ejakulacja może być terapią z wyboru (Elliott i wsp., 1994). Jeśli elektro-ejakulacja jest nieskuteczna lub nie może zostać przeprowadzona, plemniki mogą być pozyskane poprzez aspirację z nasieniowodów (Waldinger, 2002) (patrz rozdział 3D) lub poprzez wypłukanie z dróg wyprowadzających plemniki (Jankowicz i wsp., 2001). Można także zastosować TESE (Abdel-Hamid i wsp., 2001;). (Maurer i wsp., 2001). Można uniknąć anejakulacji po operacji z powodu raka jądra lub totalnej resekcji odbytnicy z tkankami otaczającymi dzięki jednostronnej limfadenektomii lub zachowaniu nerwów autonomicznych

(Maurer i wsp., 2001).

3L.4. Wnioski i rekomendacje dotyczące postępowania w zaburzeniach wytrysku

3M. KRIOPREZERWACJA NASIENIA

Krioprezerwacja jest to przechowywanie materiału biologicznego w ujemnych temperaturach, np. −80°C lub −196°C (punkt wrzenia ciekłego azotu), w których procesy biochemiczne metabolizmu komórkowego są spowolnione lub przerwane. W temperaturze −196°C reakcje biochemiczne, które doprowadzają do śmierci komórki, zatrzymują się. 3M.1. Wskazania do przechowywania nasienia

3M.1. Wskazania do przechowywania nasienia Przechowywanie nasienia jest dostępne w wielu klinikach z następujących wskazań:

przed potencjalnie sterylizującą chemioterapią (Saitoi wsp., 2005) lub radioterapią z powodu raka lub niezłośliwych schorzeń,

przed operacjami, które mogą ingerować w płodność (np. operacje szyi pęcherza moczowego u młodszych mężczyzn lub usunięcie jądra u mężczyzn z nowotworami jąder lub przed wazektomią lub operacjami zmiany płci),

postępujące pogarszanie się jakości nasienia w wyniku choroby, która związana jest z ryzykiem wystąpienia azoospermii (takich jak np. makrogruczolak przysadki, czaszkogardlak, zespół pustego siodła, przewlekła neuropatia, niekontrolowana cukrzyca i stwardnienie rozsiane),

paraplegia, gdy nasienie zostało uzyskane na drodze elektro-ejakulacji lub poprzez stymulację wibracyjną prącia,

psychogenna anejakulacja, gdy uzyskano nasienie przez elektro-ejakulację lub procedury zabiegowe pozyskania plemników (np. TESE),

po leczeniu gonadotropinami, które zastymulowało spermatogenezę u mężczyzn z hipogonadyzmem hipogonadotropowym,

nieobturacyjna azoospermia (NOA), gdy szansa na znalezienie plemników przy zastosowaniu m-TESE wynosi ok. 50%.

Krioprezerwacja może być stosowana do plemników uzyskanych poprzez TESE, dzięki czemu unika się powtarzania procedur pozyskiwania plemników i niepotrzebnej hiperstymulacji partnerki:

w każdej sytuacji, w której plemniki zostały uzyskane poprzez procedury zabiegowego pozyskania plemników (np. po nieudanej operacji odwrócenia wazektomii lub w niektórych przypadkach niedrożności przewodów najądrzy nie podlegających operacji),

do przechowywania nasienia dawców, dlatego że krioprezerwacja redukuje ryzyko transmisji infekcji od dawców nasienia. Zgodnie z Dyrektywą 2004/23/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej oraz Dyrektywą Komisji Europejskiej 2006/17/WE świeże nasienie nie może być używane do donacji dla innych osób niż partnerka.

3M.2. Środki ostrożności i techniki krioprezerwacji nasienia

3M.2.1. Proces zamrażania i rozmrażania nasienia

Stosowane obecnie techniki krioprezerwacji nie są optymalne, ponieważ w ich wyniku oraz w wyniku przedłużonego przechowywania powstają uszkodzenia komórek. Większość uszkodzeń powstaje podczas uszkodzeń podczas zamrażania są formujące się kryształki lodu i odwodnienie komórek, co rozrywa ścianę komórkową i organelle wewnątrzkomórkowe. Po rozmrożeniu nasienia znacząco pogarsza się morfologia, ruchliwość i żywotność plemników, a także zwiększają się uszkodzenia DNA plemników (Askari i wsp., 1994;). (Chohan i wsp., 2004;). (Desrosiers i wsp., 2006;). (Donnelly i wsp., 2001). Kolejne zaburzenia mogą być spowodowane przez zanieczyszczenie próbek nasienia mikroorganizmami i wysokim stężeniem wolnych rodników tlenowych (Agarwal i Said, 2005;). (Smith i Steinberg, 1973). Aby zredukować powstawanie kryształków lodu, dodaje się tzw. roztwór krioprezerwacyjny przed zamrażaniem. Różne roztwory krioprezerwacyjne są dostępne komercyjnie; większość zawiera glicerol i albuminy w różnych proporcjach. W czasie prób zredukowania uszkodzeń spowodowanych zamrażaniem i rozmrażaniem nasienia opracowano kilka technik, włączając w to:

metodę jednostopniowego zamrażania (Grischenko i wsp., 2003;). (Sherman i Bunge, 1953). : próbka jest trzymana w fazie gazowej przez 10 min przed zanurzeniem w ciekłym azocie, metodę powolną lub wielostopniową (Sawada i wsp.,1967): próbka jest stopniowo schładzana w fazie gazowej przez ok. 40 min. W tym celu stosuje się programowalne automatyczne urządzenie zamrażające, które schładza próbkę w tempie 1–10°C/min. Od możliwości laboratorium zależy zastosowanie danej metody. Za każdym razem, gdy stosowane są techniki zamrażania, powinno się je testować przy użyciu nasienia dawcy i oceniać po rozmrożeniu, a także powinny regularnie podlegać programowi kontroli jakości. Prawdopodobieństwo przeżycia plemników zmniejsza się wraz z powtarzaniem procesu zamrażania i rozmrażania. Maksymalny czas przechowywania żywych ludzkich plemników nie jest znany. 3M.2.2. Krioprezerwacja nasienia z małą liczbą

plemników Standardowa krioprezerwacja w słomkach jest efektywną metodą przechowywania dużej ilości próbek nasienia (np. w programie dawstwa nasienia). W micro-TESE można pozyskać tylko kilka plemników, dlatego jest kwestią wyboru, czy zamrozić tkankę jądra i poszukiwać plemniki po rozmrożeniu tkanki, czy zamrozić pojedyncze plemniki. Jeśli plemniki są zamrożone w słomkach, może być trudne znalezienie jakichkolwiek plemników po rozmrożeniu. Zamiast tego nasienie powinno być zamrażane w peletkach

(Bahadur i wsp., 2002): lub pojemnikach (Hallak i wsp., 1998).: 3M.2.3. Badanie w kierunku infekcji i zapobieganie krzyżowej kontaminacji Przechowywanie nasienia w słomkach jest stosowane powszechnie. Duża ilość słomek jest przechowywana w metalowych zbiornikach, gdzie słomki są zanurzone w ciekłym azocie. Zanieczyszczenie bakteriologiczne łaźni ciekłego azotu skutkuje zanieczyszczeniem zewnętrznej strony wszystkich słomek (Clarke, 1999). Najpowszechniejszą ochroną jest stosowanie tzw. wysoce bezpiecznie zamkniętych słomek. Zgodnie z europejskimi dyrektywami 2004/23 i 2006/17 próbki powinny być sprawdzane pod kątem obecności wirusów zapalenia wątroby typu B i C oraz ludzkiego wirusa niedoboru odporności (HIV, ang. human immunodeficiency virus). W przypadku donacji nasienia nie od partnera, próbki są badane pod kątem Chlamydia trachomatis poprzez test kwasów nukleinowych (NAT ang. nucleic acid testing) i kiły, jak również przeprowadzane są badania genetyczne, czyli kariotyp, oraz badania w kierunku zaburzeń genetycznych najczęściej występujących w populacji, do której należy dawca. Do czasu uzyskania wyników testów próbki muszą być przechowywane w odrębnych naczyniach kwarantannowych (przechowywanie izolowane). Jeśli używa się otwartych słomek (np. w celach witryfikacji), niektóre laboratoria stosują dodatkowe środki ochronne w postaci podwójnego opakowania słomek przed zamrożeniem, chociaż jest to bardziej kosztowne. Niektóre centra badają próbki nasienia także pod kątem wirusa cytomegalii (CMV, łac. Cytomegalovirus) i przechowują pozytywne i negatywne próbki oddzielnie. Rozważane są kwestie etyczne dotyczące przechowywania próbek nasienia mężczyzn HIV- lub HBV/HCV-pozytywnych przed chemioterapią z powodu nowotworu. Niektóre kliniki mają osobne pojemniki dla próbek HIV-pozytywnych. Jednakże sukces terapii antyretrowirusowych powoduje wzrost liczby mężczyzn HIV-pozytywnych, którzy pragną przechować nasienie. Istnieje także obawa o przekazanie wirusa HIV dzieciom poczętym przy użyciu nasienia HIV‑pozytywnego, gdyż techniki płukania nasienia zawodzą w ok. 5% przypadków.

3M.2.4. Środki ostrożności w celu zapobiegania utracie przechowywanego materiału

Każde laboratorium podejmujące się długoterminowego przechowywania ludzkiego materiału biologicznego powinno mieć procedury, które chronią przed przypadkową utratą materiału spowodowaną uszkodzeniem pojemników do przechowywania. Jest to szczególnie ważne dla nasienia przechowywanego przed chemioterapią potencjalnie uszkadzającą płodność, gdyż może nie być możliwości pozyskania plemników od tych pacjentów w późniejszym czasie.

3M.2.5. Pozostawione próbki nasienia

Może minąć kilka lat zanim przechowywane próbki nasienia mężczyzn z chorobą nowotworową lub w innych trudnych sytuacjach będą mogły być wykorzystane. Możliwe jest, że w tym czasie właściciele niektórych próbek nasienia stracą kontakt z ośrodkiem lub umrą, pozostawiając próbki „sieroty”. Takie sytuacje mogą stwarzać poważne problemy.

3M.3. Aspekty biologiczne

Krioprezerwacja powoduje pogorszenie jakości nasienia. Po tym, jak próbka zostanie rozmrożona, ruchliwość (O’Connell i wsp., 2002) i morfologia plemników (Watson,1995;) (Woolley i Richardson, 1978) są gorsze, włączając w to uszkodzenia mitochondriów akrosomalnych i witki plemnika (Donnelly i wsp., 2001). Zamrażanie nasienia obniża ruchliwość plemników o 31%, a aktywność mitochondrialną o 36% oraz powoduje zaburzenia morfologiczne 37% plemników (Grischenko i wsp., 2003). W rozmrożonej próbce nasienia najlepiej skorelowana ze zdolnością plemników do zapłodnienia w procedurze IVF jest ich ruchliwość. Dalsza poprawa zdolności plemników do zapłodnienia może być osiągnięta przez selekcję subpopulacji plemników z najlepszą ruchliwością i integralnością DNA, a następnie zamrażanie tych plemników z plazmą nasienia (Bahadur i wsp., 2002).

3M.4. Wnioski i rekomendacje dotyczące krioprezerwacji nasienia

4. PIŚMIENNICTWO

Abdel-Meguid T.A.: Predictors of sperm recovery and azoospermia relapse in men with nonobstructive azoospermia after varicocele repair. J Urol. 2012, 187 (1), 222–226.
Abdel-Hamid I.A., El Naggar E.A., El Gilany A.H.: Assessment of as needed use of pharmacotherapy and the pause-squeeze technique in premature ejaculation. Int J Impot Res. 2001, 13 (1), 41–45.
Agarwal A., Deepinder F., Cocuzza M., Agarwal R., Short R.A., Sabanegh E. i wsp.: Efficacy of varicocelectomy in improving semen parameters: new metaanalytical approach. Urology. 2007, 70 (3), 532–538.
Agarwal A., Said T.M.: Oxidative stress, DNA damage and apoptosis in male infertility: a clinical approach. BJU Int. 2005, 95 (4), 503–507.
Aitken R.J., Baker H.W.: Seminal leukocytes: passengers, terrorists or good samaritans? Hum Reprod. 1995, 10 (7), 1736–1739.
Alexander R.B., Ponniah S., Hasday J., Hebel J.R.: Elevated levels of proinflammatory cytokines in the semen of patients with chronic prostatitis/chronic pelvic pain syndrome. Urology. 1998, 52 (5), 744–749.
Andersson A.M., Jørgensen N., Frydelund-Larsen L., Rajpert-De Meyts E., Skakkebaek N.E.: Impaired Leydig cell function in infertile men: a study of 357 idiopathic infertile men and 318 proven fertile controls. J Clin Endocrinol Metab. 2004, 89 (7), 3161–3167.
Askari H.A., Check J.H., Peymer N., Bollendorf A.: Effect of natural antioxidants tocopherol and ascorbic acids in maintenance of sperm activity during freeze-thaw process. Arch Androl. 1994, 33 (1), 11–15.
Augarten A., Yahav Y., Kerem B.S., Halle D., Laufer J., Szeinberg A. i wsp.: Congenital bilateral absence of vas deferens in the absence of cystic fibrosis. Lancet. 1994, 344 (8935), 1473–1474.
Baazeem A., Belzile E., Ciampi A., Dohle G., Jarvi K., Salonia A. i wsp.: Varicocele and male factor infertility treatment: a new meta-analysis and review of the role of varicocele repair. Eur Urol. 2011, 60 (4), 796–808.
Baccetti B., Collodel G., Marzella R., Moretti E., Piomboni P., Scapigliati G. i wsp.: Ultrastructural studies of spermatozoa from infertile males with Robertsonian translocations and 18, X, Y aneuploidies. Hum Reprod. 2005, 20 (8), 2295–2300.
Bahadur G., Ling K.L., Hart R., Ralph D., Wafa R., Ashraf A. i wsp.: Semen quality and cryopreservation in adolescent cancer patients. Hum Reprod. 2002, 17 (12), 3157–3161.
Barone M.A., Irsula B., Chen-Mok M., Sokal D.C.: Effectiveness of vasectomy using cautery. BMC Urol. 2004, 4, 10.
Belker A.M., Thomas A.J. Jr, Fuchs E.F., Konnak J.W., Sharlip I.D.: Results of 1,469 microsurgical vasectomy reversals by the Vasovasostomy Study Group. J Urol. 1991, 145 (3), 505–511.
Belva F., de Schrijver F., Tournaye H., Liebaers I., Devroey P., Haentjens. i wsp.: Neonatal outcome of 724 children born after ICSI using non-ejaculated sperm. Hum Reprod. 2011, 26 (7), 1752–1758.
Ben-Yosef D., Yogev L., Hauser R., Yavetz H., Azem F., Yovel I. i wsp.: Testicular sperm retrieval and cryopreservation prior to initiating ovarian stimulation as the first line approach in patients with non-obstructive azoospermia. Hum Reprod. 1999, 14 (7), 1794–1801.
Berger R.E.: Epididymitis. W: Sexually Transmitted diseases, in sexually transmitted diseases. Red. K.K. Holmes, P.A. Mardh, P.F. Sparling. McGraw- Hill, New York 1984, 650–662.
Berger R.E., Alexander E.R., Harnisch J.P., Paulsen C.A., Monda G.D., Ansell J. i wsp.: Etiology, manifestations and therapy of acute epididymitis: prospective study of 50 cases. J Urol. 1979, 121 (6), 750–754.
Bernal-Delgado E., Latour-Pérez J., Pradas-Arnal F., Gómez-López L.I.: The association between vasectomy and prostate cancer: a systematic review of the literature. Fertil Steril. 1998, 70 (2), 191–200.
Bianco S.D., Kaiser U.B.: The genetic and molecular basis of idiopathic hypogonadotropic hypogonadism. Nat Rev Endocrinol. 2009, 5 (10), 569–576.
Borges E. Jr., Rossi-Ferragut L.M., Pasqualotto F.F., dos Santos D.R., Rocha C.C., Iaconelli A Jr.: Testicular sperm results in elevated miscarriage rates compared to epididymal sperm in azoospermic patients. Sao Paulo Med J. 2002, 120 (4), 122–126.
Borovikov A.: Treatment of large vasal defects. W: Surgery of male infertility. Red. M. Goldstein. WB Saunders, Philadelphia 1995, 77–95.
de Braekeleer M., Ferec C.: Mutations in the cystic fibrosis gene in men with congenital bilateral absence of the vas deferens. Mol Hum Reprod. 1996, 2 (9), 669–677.
Brindley G.S.: Reflex ejaculation under vibratory stimulation in paraplegic men. Paraplegia. 1981, 19 (5), 299–302.
Brooks M.E., Berezin M., Braf Z.: Treatment of retrograde ejaculation with imipramine. Urology. 1980, 15 (4), 353–355.
Buvat J.: Glossaire. Disruptions in ejaculation. W: Ejaculation and its disruptions. Red. J. Buvat, P. Jouannet. SIMEP, Lyon-Villeurbanne 1984, 9. Carrell D.T.: The clinical implementation of sperm chromosome aneuploidy testing: pitfalls and promises. J Androl. 2008, 29 (2), 124–133.
van Casteren N.J., Looijenga L.H., Dohle G.R.: Testicular microlithiasis and carcinoma in situ overview and proposed clinical guideline. Int J Androl. 2009, 32 (4), 279–287.
Chan P.T., Brandell R.A., Goldstein M.: Prospective analysis of outcomes after microsurgical intussusception vasoepididymostomy. BJU Int. 2005, 96 (4), 598–601.
Chevret E., Rousseaux S., Monteil M., Usson Y., Cozzi J., Pelletier R. i wsp.: Increased incidence of hyperhaploid 24,XY spermatozoa detected by three-colour FISH in a 46,XY/47,XXY male. Hum Genet. 1996, 97 (2), 171–175.
Chillon M., Casals T., Mercier B., Bassas L., Lissens W., Silber S. i wsp.: Mutations in the cystic fibrosis gene in patients with congenital absence of the vas deferens. N Engl J Med. 1995, 332 (22), 1475–1480.
Chohan K.R., Griffin J.T., Carrell D.T.: Evaluation of chromatin integrity in human sperm using acridine orange staining with different fixatives and after cryopreservation. Andrologia. 2004, 36 (5), 321–326.
Christiansen C.G., Sandlow J.I.: Testicular pain following vasectomy: a review of postvasectomy pain syndrome. J Androl. 2003, 24 (3), 293–298.
Christiansen E., Tollefsrud A, Purvis K.: Sperm quality in men with chronic abacterial prostatovesiculitis verified by rectal ultrasonography. Urology. 1991, 38 (6), 545–549.
Chua M.E., Escusa K.G., Luna S., Tapia L.C., Dofitas B., Morales M.: Revisiting oestrogen antagonists (clomiphene or tamoxifen) as medical empiric therapy for idiopathic male infertility: a meta-analysis. Andrology. 2013, 1 (5), 749–757.
Clarke G.N.: Sperm cryopreservation: is there a significant risk of crosscontamination? Hum Reprod.. 1999, 14 (12), 2941–2943. [no abstract]
Clementini E., Palka C., Iezzi I., Stuppia L., Guanciali-Franchi P., Tiboni G.M.: Prevalence of chromosomal abnormalities in. 2078, infertile couples referred for assisted reproductive techniques. Hum Reprod. 2005, 20 (2), 437–442.
Colpi G.M., Casella F., Zanollo A., Ballerini G., Balerna M., Campana A. i wsp.: Functional voiding disturbances of the ampullo-vesicular seminal tract: a cause of male infertility. Acta Eur Fertil. 1987, 18 (3), 165–179.
Colpi G.M., Piediferro G., Nerva F., Giacchetta D., Colpi E.M., Piatti E.: Sperm retrieval for intra-cytoplasmic sperm injection in non-obstructive azoospermia. Minerva Urol Nefrol. 2005, 57 (2), 99–107.
Comhaire F.H., Rowe P.J., Farley T.M.: The effect of doxycycline in infertile couples with male accessory gland infection: a double blind prospective study. Int J Androl. 1986, 9 (2), 91–98.
Comhaire F.H., Verschraegen G., Vermeulen L.: Diagnosis of accessory gland infection and its possible role in male infertility. Int J Androl. 1980, 3 (1), 32–45.
Cook L.A., Van Vliet H.A., Pun A., Gallo M.F.: Vasectomy techniques for male sterilization: systematic Cochrane review of randomized controlled trials and controlled clinical trials. Hum Reprod. 2004, 19 (11), 2431–2438.
Cozzi J., Chevret E., Rousseaux S., Pelletier R., Benitz V., Jalbert H. i wsp.: Achievement of meiosis in XXY germ cells: study of 543 sperm karyotypes from an XY/XXY mosaic patient. Hum Genet. 1994, 93 (1), 32–34.
Crich J.P., Jequier A.M.: Infertility in men with retrograde ejaculation: the action of urine on sperm motility, and a simple method for achieving antegrade ejaculation. Fertil Steril. 1978, 30 (5), 572–576.
Davies M.J., Moore V.M., Willson K.J., van Essen P., Priest K., Scott H. i wsp.: Reproductive technologies and the risk of birth defects. N Engl J Med. 2012, 366 (19), 1803–1813.
Davila Garza S.A., Patrizio P.: Reproductive outcomes in patients with male infertility because of Klinefelter’s syndrome, Kartagener’s syndrome, roundhead sperm, dysplasia fibrous sheath, and ‘stump’ tail sperm: an updated literature review. Curr Opin Obstet Gynecol. 2013, 25 (3), 229–246.
Demyttenaere K., Huygens R.: Painful ejaculation and urinary hesitancy in association with antidepressant therapy: relief with tamsulosin. Eur Neuropsychopharmacol. 2002, 12 (4), 337–341.
Depuydt C.E., Bosmans E., Zalata A., Schoonjans F., Comhaire F.H.: The relation between reactive oxygen species and cytokines in andrological patients with or without male accessory gland infection. J Androl. 1996, 17 (6), 699–707.
Derogee M., Bevers R.F., Prins H.J., Jonges T.G., Elbers F.H., Boon T.A.: Testicular microlithiasis, a premalignant condition: prevalence, histopathologic findings, and relation to testicular tumor. Urology. 2001, 57 (6), 1133–1137.
Deruyver Y., Vanderschueren D., van der Aa F.: Outcome of microdissection TESE compared with conventional TESE in nonobstructive azoospermia: a systematic review. Andrology. 2014, 2 (1), 20–24.
Desrosiers P., Légaré C., Leclerc P., Sullivan R.: Membranous and structural damage that occur during cryopreservation of human sperm may be timerelated events. Fertil Steril. 2006, 85 (6), 1744–1752.
Ding H., Tian J., Du W., Zhang L., Wang H., Wang Z.: Open non-microsurgical, laparoscopic or open microsurgical varicocelectomy for male infertility: a meta-analysis of randomized controlled trials. BJU Int. 2012, 110 (10), 1536–1542.
Dohle G., Arver S., Bettocchi C., Jones T.H., Kliesch S., Punab M.: Guidelines on male hypogonadism. European Association of Urology, Paris 2012a.
Dohle G.R., Colpi G.M., Hargreave T.B., Papp G.K., Jungwirth A., Weidner W.: EAU guidelines on male infertility. Eur Urol. 2005, 48 (5), 703–711.
Dohle G.R., Diemer T., Kopa Z., Krausz C., Giwercman A., Jungwirth A.: European Association of Urology guidelines on vasectomy. Eur Urol. 2012b, 61 (1), 159–163.
Donat R., McNeill A.S., Fitzpatrick D.R., Hargreave T.B.: The incidence of cystic fibrosis gene mutations in patients with congenital bilateral absence of the vas deferens in Scotland. Br J Urol. 1997, 79 (1), 74–77.
Donnelly E.T., McClure N., Lewis S.E.: Cryopreservation of human semen and prepared sperm: effects on motility parameters and DNA integrity. Fertil Steril. 2001, 76 (5), 892–900.
Dousset B., Hussenet F., Daudin M., Bujan L., Foliguet B., Nabet P.: Seminal cytokine concentrations (IL-1beta, IL-2, IL-6, sR IL-2, sR IL-6), semen parameters and blood hormonal status in male infertility. Hum Reprod. 1997, 12 (7), 1476–1479.
Drake M.J., Quinn F.M.: Absent vas deferens and ipsilateral multicystic dysplastic kidney in a child. Br J Urol. 1996, 77 (5), 756–757.
Dul E.C., Groen H., van Ravenswaaij-Arts C.M., Dijkhuizen T., van Echten-Arends J., Land J.A.: The prevalence of chromosomal abnormalities in subgroups of infertile men. Hum Reprod. 2012, 27 (1), 36–43.
Eberhard J., Ståhl O., Cohn-Cedermark G., Cavallin-Ståhl E., Giwercman Y., Rylander L. i wsp.: Sexual function in men treated for testicular cancer. J Sex Med. 2009, 6 (7), 1979–1989.
Eberhard J., Ståhl O., Cwikiel M., Cavallin-Ståhl E., Giwercman Y., Salmonson E.C i wsp.: Risk factors for post-treatment hypogonadism in testicular cancer patients. Eur J Endocrinol. 2008, 158 (4), 561–570.
Eberhard J., Ståhl O., Giwercman Y., Cwikiel M., Cavallin-Ståhl E., Lundin K.B. i wsp.: Impact of therapy and androgen receptor polymorphism on sperm concentration in men treated for testicular germ cell cancer: a longitudinal study. Hum Reprod. 2004, 19 (6), 1418–1425.
von Eckardstein S., Tsakmakidis G., Kamischke A., Rolf C., Nieschlag E.: Sonographic testicular microlithiasis as an indicator of premalignant conditions in normal and infertile men. J Androl. 2001, 22 (5), 818–824.
Elder J.S., Mostwin J.L.: Cyst of the ejaculatory duct/urogenital sinus. J Urol. 1984, 132 (4), 768–771.
Elliott S.: Treatment of anejaculation. W: Treating male infertility: new possibilities. Red. G.M. Colpi, M. Balerna. Karger AG, Basel 1994, 240–254.
ESHRE Capri Workshop Group. Intracytoplasmic sperm injection (ICSI) in 2006: evidence and evolution. Hum Reprod Update. 2007, 13 (6), 515–526.
Esteves S.C., Miyaoka R., Agarwal A.: Sperm retrieval techniques for assisted reproduction. Int Braz J Urol. 2011, 37 (5), 570–583.
Estop A.M., Munné S., Cieply K.M., Vandermark K.K., Lamb A.N., Fisch H. i wsp.: Meiotic products of a Klinefelter 47,XXY male as determined by sperm fluorescence in-situ hybridization analysis. Hum Reprod. 1998, 13 (1), 124–127.
Evers J.H., Collins J., Clarke J.: Surgery or embolisation for varicoceles in subfertile men. Cochrane Database Syst Rev. 2009, 1, CD000479.
Ferlin A., Vinanzi C., Garolla A., Selice R., Zuccarello D., Cazzadore C. i wsp.: Male infertility and androgen receptor gene mutations: clinical features and identification of seven novel mutations. Clin Endocrinol (Oxf). 2006, 65 (5), 606–610.
Finkelstein J.: Androgens and bone metabolism. W: Testosterone: action, deficiency, substitution. Red. E. Nieschlag, H.M. Behre. Springer Verlag, Berlin 1998, 187–207.
Fisch H., Lambert S.M., Goluboff E.T.: Management of ejaculatory duct obstruction: etiology, diagnosis, and treatment. World J Urol. 2006, 24 (6), 604–610.
Foresta C., Bettella A., Spolaore D., Merico M., Rossato M., Ferlin A.: Suppression of the high endogenous levels of plasma FSH in infertile men are associated with improved Sertoli cell function as reflected by elevated levels of plasma inhibin B. Hum Reprod. 2004, 19 (6), 1431–1437.
Foresta C., Galeazzi C., Bettella A., Stella M., Scandellari C.: High incidence of sperm sex chromosomes aneuploidies in two patients with Klinefelter’s syndrome. J Clin Endocrinol Metab. 1998, 83 (1), 203–205.
Ghanem M., Bakr N.I., Elgayaar M.A., el Mongy S., Fathy H., Ibrahim A.H.: Comparison of the outcome of intracytoplasmic sperm injection in obstructive and non-obstructive azoospermia in the first cycle: a report of case series and meta-analysis. Int J Androl. 2005, 28 (1), 16–21
Giachini C., Laface I., Guarducci E., Balercia G., Forti G., Krausz C.: Partial AZFc deletions and duplications: clinical correlates in the Italian population. Hum Genet. 2008, 124 (4), 399–410.
Giamarellou H., Tympanidis K., Bitos N.A., Leonidas E., Daikos G.K.: Infertility and chronic prostatitis. Andrologia. 1984, 16 (5), 417–422.
Gianaroli L., Magli M.C., Cavallini G., Crippa A., Nadalini M., Bernardini L. i wsp.: Frequency of aneuploidy in sperm from patients with extremely severe male factor infertility. Hum Reprod. 2005, 20 (8), 2140–2152.
Gil Salom M.: [Spermatic recovery techniques for intracytoplasmic spermatozoid injection (ICSI) in male infertility]. Arch Esp Urol. 2004, 57 (9), 1035–1046.
Gilja I., Parazajder J., Radej M., Cvitković P., Kovacić M.: Retrograde ejaculation and loss of emission: possibilities of conservative treatment. Eur Urol. 1994, 25 (3), 226–228.
Giwercman A., Bruun E., Frimodt-Møller C., Skakkebaek N.E.: Prevalence of carcinoma in situ and other histopathological abnormalities in testes of men with a history of cryptorchidism. J Urol. 1989, 142 (4), 998–1001.
Giwercman A., Hansen L.L., Skakkebaek N.E.: Initiation of sperm production after bilateral orchiopexy: clinical and biological implications. J Urol. 2000a, 163 (4), 1255–1256.
Giwercman A., Kledal T., Schwartz M., Giwercman Y.L., Leffers H., Zazzi H. i wsp.: Preserved male fertility despite decreased androgen sensitivity caused by a mutation in the ligand-binding domain of the androgen receptor gene. J Clin Endocrinol Metab. 2000b, 85 (6), 2253–2259.
Giwercman A., Müller J., Skakkebaek N.E.: Carcinoma in situ of the undescended testis. Semin Urol. 1988, 6 (2), 110–119.
Giwercman A., Müller J., Skakkebaek N.E.: Prevalence of carcinoma in situ and other histopathological abnormalities in testes from 399 men who died suddenly and unexpectedly. J Urol. 1991, 145 (1), 77–80.
Goldstein M., Gilbert B.R., Dicker A.P., Dwosh J., Gnecco C.: Microsurgical inguinal varicocelectomy with delivery of the testis: an artery and lymphatic sparing technique. J Urol. 1992, 148 (6), 1808–1811.
Gottlieb B., Lombroso R., Beitel L.K., Trifiro M.A.: Molecular pathology of the androgen receptor in male (in)fertility. Reprod Biomed Online. 2005, 10 (1), 42–48.
de Gouveia Brazao C.A., Pierik F.H., Oosterhuis J.W., Dohle G.R., Looijenga L.H., Weber R.F.: Bilateral testicular microlithiasis predicts the presence of the precursor of testicular germ cell tumors in subfertile men. J Urol. 2004, 171 (1), 158–160.
Gracia J., González N., Gómez M.E., Plaza L., Sánchez J., Alba J.: Clinical and anatomopathological study of. 2000, cryptorchid testes. Br J Urol. 1995, 75 (6), 697–701.
Greenhall E., Vessey M.: The prevalence of subfertility: a review of the current confusion and a report of two new studies. Fertil Steril. 1990, 54 (6), 978–983. Grischenko V.I., Dunaevskaya A.V., Babenko V.I.: Cryopreservation of human sperm using rapid cooling rates. Cryo Letters. 2003, 24 (2), 67–76.
Guttenbach M., Michelmann H.W., Hinney B., Engel W., Schmid M.: Segregation of sex chromosomes into sperm nuclei in a man with 47,XXY Klinefelter’s karyotype: a FISH analysis. Hum Genet. 1997, 99 (4), 474–477.
Hadziselimovic F., Hocht B., Herzog B., Buser M.W.: Infertility in cryptorchidism is linked to the stage of germ cell development at orchidopexy. Horm Res. 2007, 68 (1), 46–52.
Hallak J., Hendin B.N., Thomas A.J. Jr, Agarwal A.: Investigation of fertilizing capacity of cryopreserved spermatozoa from patients with cancer. J Urol. 1998, 159 (4), 1217–1220.
Handelsman D.J., Conway A.J., Boylan L.M., Turtle J.R.: Young’s syndrome. Obstructive azoospermia and chronic sinopulmonary infections. N Engl J Med. 1984, 310 (1), 3–9.
Handelsman D., Waites G.M.: Hormonal male contraception. W: Andrology for the clinician. Red. W. Schill, F. Comhaire, T. Hargreave. Springer Verlag, Berlin 2006a, 520–524
Handelsman D., Waites G.M.: Traditional methods. W: Andrology for the clinician. Red. W. Schill, F. Comhaire, T. Hargreave. Springer Verlag, Berlin 2006b, 122–124.
Hauser R., Temple-Smith P.D., Southwick G.J., de Kretser D.: Fertility in cases of hypergonadotropic azoospermia. Fertil Steril. 1995, 63 (3), 631–636.
Hauser R., Yogev L., Amit A., Yavetz H., Botchan A., Azem F. i wsp.: Severe hypospermatogenesis in cases of nonobstructive azoospermia: should we use fresh or frozen testicular spermatozoa? J Androl. 2005, 26 (6), 772–778.
Heidenreich A., Altmann P., Engelmann U.H.: Microsurgical vasovasostomy versus microsurgical epididymal sperm aspiration/testicular extraction of sperm combined with intracytoplasmic sperm injection. A cost benefit analysis. Eur Urol. 2000, 37 (5), 609–614.
Hendry W.F.: Azoospermia and surgery for testicular obstruction. W: Male infertility. Red. T.B. Hargreave. Springer Verlag, Berlin 1997. Hendry W.F.: Disorders of ejaculation: congenital, acquired and functional. Br J Urol. 1998, 82 (3), 331–341.
Hendry W.F., Parslow J.M., Stedronska J.: Exploratory scrototomy in 168 azoospermic males. Br J Urol. 1983, 55 (6), 785–791.
Heyns C.F., Hutson J.M.: Historical review of theories on testicular descent. J Urol. 1995, 153 (3 Pt 1), 754–767.
Holden C.A., McLachlan R.I., Cumming R., Wittert G., Handelsman D.J., de Kretser D.M. i wsp.: Sexual activity, fertility and contraceptive use in middle- aged and older men: Men in Australia, Telephone Survey (MATeS). Hum Reprod. 2005, 20 (12), 3429–3434.
Huleihel M., Lunenfeld E., Levy A., Potashnik G., Glezerman M.: Distinct expression levels of cytokines and soluble cytokine receptors in seminal plasma of fertile and infertile men. Fertil Steril. 1996, 66 (1), 135–139.
Huyghe E., Matsuda T., Thonneau P.: Increasing incidence of testicular cancer worldwide: a review. J Urol. 2003, 170 (1), 5–11.
Ivanissevich O.: Left varicocele due to reflux; experience with 4,470 operative cases in forty-two years. J Int Coll Surg. 1960, 34, 742–55.
Jacobsen R., Bostofte E., Engholm G., Hansen J., Olsen J.H., Skakkebaek N.E. i wsp.: Risk of testicular cancer in men with abnormal semen characteristics: cohort study. BMJ. 2000, 321 (7264), 789–792.
Jankowicz E., Drozdowski W., Pogumirski J.: Samoistna neuropatia autonomiczna (pandysautonomia). Neurol Neurochir Pol. 2001, 35 (3), 439–452.
Jarvi K., Zini A., Buckspan M.B., Asch M., Ginzburg B., Margolis M.: Adverse effects on vasoepididymostomy outcomes for men with concomitant abnormalities in the prostate and seminal vesicle. J Urol. 1998, 160 (4), 1410–1412.
Jequier A.M.: Obstructive azoospermia: a study of 102 patients. Clin Reprod Fertil. 1985, 3 (1), 21–36.
Johnson M.D.: Genetic risks of intracytoplasmic sperm injection in the treatment of male infertility: recommendations for genetic counseling and screening. Fertil Steril. 1998, 70 (3), 397–411.
Jonas D., Linzbach P., Weber W.: The use of Midodrin in the treatment of ejaculation disorders following retroperitoneal lymphadenectomy. Eur Urol. 1979, 5 (3), 184–187.
Jones P.F.: Approaches to orchidopexy. Br J Urol. 1995, 75 (6), 693–636.
Jungwirth A., Giwercman A., Tournaye H., Diemer T., Kopa Z., Dohle G. i wsp.: European Association of Urology guidelines on Male Infertility: the. 2012, update. Eur Urol. 2012, 62 (2), 324–332.
Jungwirth A., Gögüs C., Hauser G., Gomahr A., Schmeller N., Aulitzky W. i wsp.: Clinical outcome of microsurgical subinguinal varicocelectomy in infertile men. Andrologia. 2001, 33 (2), 71–74.
Kim E.D., Gilbaugh J.H., Patel V.R., Turek P.J., Lipshultz L.I.: Testis biopsies frequently demonstrate sperm in men with azoospermia and significantly elevated follicle-stimulating hormone levels. J Urol. 1997, 157 (1), 144–146.
Kolettis P.N., Thomas A.J.: Vasoepididymostomy for vasectomy reversal: a critical assessment in the era of intracytoplasmic sperm injection. J Urol. 1997, 158 (2), 467–470.
Kollin C., Stukenborg J.B., Nurmio M., Sundqvist E., Gustafsson T., Söder O. i wsp.: Boys with undescended testes: endocrine, volumetric and morphometric studies on testicular function before and after orchidopexy at nine months or three years of age. J Clin Endocrinol Metab. 2012, 97 (12), 4588–4595.
Korthorst R.A., Consten D., van Roijen J.H.: Clearance after vasectomy with a single semen sample containing < than 100 000 immotile sperm/mL: analysis of. 1073, patients. BJU Int. 2010, 105 (11), 1572–1575.
Krausz C.: Genetic aspects of male infertility. European Urological Review. 2009, 3 (2). Krausz C., Degl’Innocenti S.: Y chromosome and male infertility: update, 2006. Front Biosci. 2006, 11, 3049–3061.
Krausz C., Forti G., McElreavey K.: The Y chromosome and male fertility and infertility. Int J Androl. 2003, 26 (2), 70–75.
Krausz C., Giachini C.: Genetic risk factors in male infertility. Arch Androl. 2007, 53 (3), 125–133.
Krausz C., Giachini C., Lo Giacco D., Daguin F., Chianese C., Ars E. i wsp.: High resolution X chromosome-specific array-CGH detects new CNVs in infertile males. PLoS One. 2012, 7 (10), e44887.
Krausz C., Hoefsloot L., Simoni M., Tüttelmann F.: EAA/EMQN best practice guidelines for molecular diagnosis of Y-chromosomal microdeletions: stateof- the-art 2013. Andrology. 2014, 2 (1), 5–19.
Krieger J.N., Berger R.E., Ross S.O., Rothman I., Muller C.H.: Seminal fluid findings in men with nonbacterial prostatitis and prostatodynia. J Androl. 1996, 17 (3), 310–318.
Kuligowska E., Baker C.E., Oates R.D.: Male infertility: role of transrectal US in diagnosis and management. Radiology. 1992, 185 (2), 353–360.
Lanfranco F., Kamischke A., Zitzmann M., Nieschlag E.: Klinefelter’s syndrome. Lancet. 2004, 364 (9430), 273–283.
Le Bourhis C., Siffroi J.P., McElreavey K., Dadoune J.P.: Y chromosome microdeletions and germinal mosaicism in infertile males. Mol Hum Reprod. 2000, 6 (8), 688–693.
Leib Z., Bartoov B., Eltes F., Servadio C.: Reduced semen quality caused by chronic abacterial prostatitis: an enigma or reality? Fertil Steril. 1994, 61 (6), 1109–1116.
Lenk S., Fahlenkamp D., Gliech V., Lindeke A.: Comparison of different methods of treating varicocele. J Androl. 1994, 15 Suppl: 34S–37S.
Li S.Q., Goldstein M., Zhu J., Huber D.: The no-scalpel vasectomy. J Urol. 1991, 145 (2), 341–344.
Liversedge N.H., Jenkins J.M., Keay S.D., McLaughlin E.A., Al-Sufyan H., Maile L.A. i wsp.: Antibiotic treatment based on seminal cultures from asymptomatic male partners in in-vitro fertilization is unnecessary and may be detrimental. Hum Reprod. 1996, 11 (6), 1227–1231.
von der Maase H., Rørth M., Walbom-Jørgensen S., Sørensen B.L., Christophersen I.S., Hald T. i wsp.: Carcinoma in situ of contralateral testis in patients with testicular germ cell cancer: study of 27 cases in 500 patients. Br Med J (Clin Res Ed). 1986, 293 (6559), 1398–1401.
Mangoli V., Dandekar S., Desai S., Mangoli R.: The outcome of ART in males with impaired spermatogenesis. J Hum Reprod Sci. 2008, 1 (2), 73–76.
Manning M., Jünemann K.P., Alken P.: Decrease in testosterone blood concentrations after testicular sperm extraction for intracytoplasmic sperm injection in azoospermic men. Lancet. 1998, 352 (9121), 37.
Marconi M., Keudel A., Diemer T., Bergmann M., Steger K., Schuppe H.C. i wsp.: Combined trifocal and microsurgical testicular sperm extraction is the best technique for testicular sperm retrieval in “low-chance” nonobstructive azoospermia. Eur Urol. 2012, 62 (4), 713–739.
Martin-du-Pan R.C., Bischof P.: Increased follicle stimulating hormone in infertile men. Is increased plasma FSH always due to damaged germinal epithelium? Hum Reprod. 1995, 10 (8), 1940–1945.
Martini E., Geraedts J.P., Liebaers I., Land J.A., Capitanio G.L., Ramaekers F.C. i wsp.: Constitution of semen samples from XYY and XXY males as analysed by in-situ hybridization. Hum Reprod. 1996, 11 (8), 1638–1643.
Matthews G.J., Schlegel P.N., Goldstein M.: Patency following microsurgical vasoepididymostomy and vasovasostomy: temporal considerations. J Urol. 1995, 154 (6), 2070–2073.
Matthiesson K.L., McLachlan R.I.: Male hormonal contraception: concept proven, product in sight? Hum Reprod Update. 2006, 12 (4), 463–482.
Maurer C.A., Z’Graggen K., Renzulli P., Schilling M.K., Netzer P., Büchler M.W.: Total mesorectal excision preserves male genital function compared with conventional rectal cancer surgery. Br J Surg. 2001, 88 (11), 1501–1505.
McMahon C.G., Porst H.: Oral agents for the treatment of premature ejaculation: review of efficacy and safety in the context of the recent International Society for Sexual Medicine criteria for lifelong premature ejaculation. J Sex Med. 2011, 8 (10), 2707–2725.
McVicar C.M., O’Neill D.A., McClure N., Clements B., McCullough S., Lewis S.E. i wsp.: Effects of vasectomy on spermatogenesis and fertility outcome after testicular sperm extraction combined with ICSI. Hum Reprod. 2005, 20 (10), 2795–2800.
Miersch W.D., Schoeneich G., Winter P., Buszello H.: Laparoscopic varicocelectomy: indication, technique and surgical results. Br J Urol. 1995, 76 (5), 636–638.
Miller F.N., Sidhu P.S.: Does testicular microlithiasis matter? A review. Clin Radiol. 2002, 57 (10), 883–890.
Miller K.D., Coughlin M.T., Lee P.A.: Fertility after unilateral cryptorchidism. Paternity, time to conception, pretreatment testicular location and size, hormone and sperm parameters. Horm Res. 2001, 55 (5), 249–253.
Miyagawa Y., Tsujimura A., Matsumiya K., Takao T., Tohda A., Koga M. i wsp.: Outcome of gonadotropin therapy for male hypogonadotropic hypogonadism at university affiliated male infertility centers: a 30-year retrospective study. J Urol. 2005, 173 (6), 2072–2025.
Nathanson K.L., Kanetsky P.A., Hawes R., Vaughn D.J., Letrero R., Tucker K. i wsp.: The Y deletion gr/gr and susceptibility to testicular germ cell tumor. Am J Hum Genet. 2005, 77 (6), 1034–1043.
National guideline for the management of epididymo-orchitis. Clinical Effectiveness Group (Association of Genitourinary Medicine and the Medical Society for the Study of Venereal Diseases). Sex Transm Infect. 1999, 75 (Suppl 1), 51–53.
Navarro-Costa P., Gonçalves J., Plancha C.E.: The AZFc region of the Y chromosome: at the crossroads between genetic diversity and male infertility. Hum Reprod Update. 2010, 16 (5), 525–542.

PIŚMIENNICTWO cz_2

Nieschlag E., Behre H.M., Nieschlag S.: Andrology. Male reproductive health and dysfunction. Springer Verlag, Berlin 2010.
Nieschlag E., Wang C.C., Handelsman D.J., Swerdloff R.S., Wu F.C.: Guidelines for the use of androgens in men. WHO, Geneva 1992.
Nirapathpongporn A., Huber D.H., Krieger J.N.: No-scalpel vasectomy at the King’s birthday vasectomy festival. Lancet. 1990, 335 (8694), 894–895.
Nord C., Bjøro T., Ellingsen D., Mykletun A., Dahl O., Klepp O. i wsp.: Gonadal hormones in long-term survivors 10 years after treatment for unilateral testicular cancer. Eur Urol. 2003, 44 (3), 322–328.
Nuti F., Krausz C.: Gene polymorphisms/mutations relevant to abnormal spermatogenesis. Reprod Biomed Online. 2008, 16 (4), 504–513.
Oates R.D., Amos J.A.: The genetic basis of congenital bilateral absence of the vas deferens and cystic fibrosis. J Androl. 1994, 15 (1), 1–8.
O’Connell M., McClure N., Lewis S.E.: The effects of cryopreservation on sperm morphology, motility and mitochondrial function. Hum Reprod. 2002, 17 (3), 704–709.
Palomo A.: Radical cure of varicocele by a new technique; preliminary report. J Urol. 1949, 61 (3), 604–607.
Pang M.G., Kim Y.J., Lee S.H., Kim C.K.: The high incidence of meiotic errors increases with decreased sperm count in severe male factor infertilities. Hum Reprod. 2005, 20 (6), 1688–1694.
Parra B.L., Venable D.D., Gonzalez E., Eastham J.A.: Testicular microlithiasis as a predictor of intratubular germ cell neoplasia. Urology. 1996, 48 (5), 797–799.
Patsalis P.C., Sismani C., Quintana-Murci L., Taleb-Bekkouche F., Krausz C., McElreavey K. i wsp.: Effects of transmission of Y chromosome AZFc deletions. Lancet. 2002, 360 (9341), 1222–1224.
Pavlovich C.P., Schlegel P.N.: Fertility options after vasectomy: a cost-effectiveness analysis. Fertil Steril. 1997, 67 (1), 133–141.
van Peperstraten A., Proctor M.L., Johnson N.P., Philipson G.: Techniques for surgical retrieval of sperm prior to ICSI for azoospermia. Cochrane Database Syst Rev. 2006, (3), CD002807.
Petersen P.M., Skakkebaek N.E., Rørth M., Giwercman A.: Semen quality and reproductive hormones before orchiectomy in men with testicular cancer. J Clin Oncol. 1999, 17 (3), 941–947.
Peterson A.C., Bauman J.M., Light D.E., McMann L.P., Costabile R.A.: The prevalence of testicular microlithiasis in an asymptomatic population of men 18 to 35 years old. J Urol. 2001, 166 (6), 2061–2064.
Pettersson A., Richiardi L., Nordenskjold A., Kaijser M., Akre O.: Age at surgery for undescended testis and risk of testicular cancer. N Engl J Med. 2007, 356 (18), 1835–1841.
Pierik F.H., Dohle G.R., van Muiswinkel J.M., Vreeburg J.T., Weber R.F.: Is routine scrotal ultrasound advantageous in infertile men? J Urol. 1999, 162 (5), 1618–1620.
Pierik F.H., van Ginneken A.M., Dohle G.R., Vreeburg J.T., Weber R.F.: The advantages of standardized evaluation of male infertility. Int J Androl. 2000, 23 (6), 340–346.
Pierik F.H., Vreeburg J.T., Stijnen T., de Jong F.H., Weber R.F.: Serum inhibin B as a marker of spermatogenesis. J Clin Endocrinol Metab. 1998, 83 (9), 3110–3114.
Pryor J.: Erectile and ejaculatory problems in infertility. W: Male fnfertility. Red. T.B. Hargreave. Springer Verlag, Berlin 1997, 319–336. Purvis K., Christiansen E.: Infection in the male reproductive tract. Impact, diagnosis and treatment in relation to male infertility. Int J Androl. 1993, 16 (1), 1–13.
Rajender S., Singh L., Thangaraj K.: Phenotypic heterogeneity of mutations in androgen receptor gene. Asian J Androl. 2007, 9 (2), 147–179.
Repping S., Skaletsky H., Brown L., van Daalen S.K., Korver C.M., Pyntikova T. i wsp.: Polymorphism for a 1.6-Mb deletion of the human Y chromosome persists through balance between recurrent mutation and haploid selection. Nat Genet. 2003, 35 (3), 247–251.
Ritzen E.M.: Undescended testes: a consensus on management. Eur J Endocrinol. 2008, 159, Suppl 1, S87–90.
Robinson A.J., Grant J.B., Spencer R.C., Potter C., Kinghorn G.R.: Acute epididymitis: why patient and consort must be investigated. Br J Urol. 1990, 66 (6), 642–645.
Ross C., Morriss A., Khairy M., Khalaf Y., Braude P., Coomarasamy A. i wsp.: A systematic review of the effect of oral antioxidants on male infertility. Reprod Biomed Online. 2010, 20 (6), 711–723.
Rowe T.: Fertility and a woman’s age. J Reprod Med. 2006, 51 (3), 157–163. Rudkin L., Taylor M.J., Hawton K.: Strategies for managing sexual dysfunction induced by antidepressant medication. Cochrane Database Syst Rev. 2004, (4), CD003382.
Ruiz-Romero J., Sarquella J., Pomerol J.M.: A new device for microsurgical sperm aspiration. Andrologia. 1994, 26 (2), 119–120.
Saito K., Suzuki K., Iwasaki A., Yumura Y., Kubota Y.: Sperm cryopreservation before cancer chemotherapy helps in the emotional battle against cancer. Cancer. 2005, 104 (3), 521–524.
Sawada Y., Ackerman D., Behrman S.J.: Motility and respiration of human spermatozoa after cooling to various lowtemperatures. Fertil Steril. 1967, 18 (6), 775–781.
Schaeffer A.J.: Clinical practice. Chronic prostatitis and the chronic pelvic pain syndrome. N Engl J Med. 2006, 355 (16), 1690–1698.
Schill W.B.: Pregnancy after brompheniramine treatment of a diabetic with incomplete emission failure. Arch Androl. 1990, 25 (1), 101–104.
Schlegel P.N.: Testicular sperm extraction: microdissection improves sperm yield with minimal tissue excision. Hum Reprod. 1999, 14 (1), 131–135.
Schlegel P.N., Shin D., Goldstein M.: Urogenital anomalies in men with congenital absence of the vas deferens. J Urol. 1996, 155 (5), 1644–1648.
Schopohl J., Mehltretter G., von Zumbusch R., Eversmann T., von Werder K.: Comparison of gonadotropin-releasing hormone and gonadotropin therapy in male patients with idiopathic hypothalamic hypogonadism. Fertil Steril. 1991, 56 (6), 1143–1150.
Schoysman R.: Vaso-epididymostomy – a survey of techniques and results with considerations of delay of appearance of spermatozoa after surgery. Acta Eur Fertil. 1990, 21 (5), 239–245.
Schrader M., Müller M., Sofikitis N., Straub B., Krause H., Miller K.: “Oncotese”: testicular sperm extraction in azoospermic cancer patients before chemotherapy-new guidelines? Urology. 2003, 61 (2), 421–425.
Schroeder-Printzen I., Diemer T., Weidner W.: Vasovasostomy. Urol Int. 2003, 70 (2), 101–107.
Schroeder-Printzen I., Ludwig M., Köhn F., Weidner W.: Surgical therapy in infertile men with ejaculatory duct obstruction: technique and outcome of a standardized surgical approach. Hum Reprod. 2000a, 15 (6), 1364–1368.
Schroeder-Printzen I., Zumbé J., Bispink L., Palm S., Schneider U., Engelmann U. i wsp.: Microsurgical epididymal sperm aspiration: aspirate analysis and straws available after cryopreservation in patients with non-reconstructable obstructive azoospermia. MESA/TESE Group Giessen. Hum Reprod. 2000b, 15 (12), 2531–2535.
Schuhrke T.D., Kaplan G.W.: Prostatic utricle cysts (mullerian duct cysts). J Urol. 1978, 119 (6), 765–767.
Schwarzer J.U., Fiedler K., Hertwig I., Krüsmann G., Würfel W., Schleyer M. i wsp.: Sperm retrieval procedures and intracytoplasmatic spermatozoa injection withepididymal and testicular sperms. Urol Int. 2003, 70 (2), 119–123.
Schwarzer J.U., Steinfatt H., Schleyer M., Köhn F.M., Fiedler K., von Hertwig I. i wsp.: No relationship between biopsy sites near the main testicular vessels or rete testis and successful sperm retrieval using conventional or microdissection biopsies in 220 nonobstructive azoospermic men. Asian J Androl. 2013, 15 (6), 795–798.
Schwingl P.J., Guess H.A.: Safety and effectiveness of vasectomy. Fertil Steril. 2000, 73 (5), 923–936.
Seyferth W., Jecht E., Zeitler E.: Percutaneous sclerotherapy of varicocele. Radiology. 1981, 139 (2), 335–340.
Sherman J.K., Bunge R.G.: Observations on preservation of human spermatozoa at low temperatures. Proc Soc Exp Biol Med. 1953, 82 (4), 686–688.
Shimonovitz S., Barak V., Zacut D., Ever-Hadani P., Ben Chetrit A., Ron M. i wsp.: High concentration of soluble interleukin-2 receptors in ejaculate with low sperm motility. Hum Reprod. 1994, 9 (4), 653–655.
Shin D., Lipshultz L.I., Goldstein M., Barmé G.A., Fuchs E.F., Nagler H.M. i wsp.: Herniorrhaphy with polypropylene mesh causing inguinal vasal obstruction: a preventable cause of obstructive azoospermia. Ann Surg. 2005, 241 (4), 553–558.
Showell M.G., Brown J., Yazdani A., Stankiewicz M.T., Hart R.J.: Antioxidants for male subfertility. Cochrane Database Syst Rev. 2011, 1, CD007411.
Siffroi J.P., Le Bourhis C., Krausz C., Barbaux S., Quintana-Murci L., Kanafani S. i wsp.: Sex chromosome mosaicism in males carrying Y chromosome long arm deletions. Hum Reprod. 2000, 15 (12), 2559–2562.
Sigmund G., Bähren W., Gall H., Lenz M., Thon W.: Idiopathic varicoceles: feasibility of percutaneous sclerotherapy. Radiology. 1987, 164 (1), 161–168.
Silber S.J., Balmaceda J., Borrero C., Ord T., Asch R.: Pregnancy with sperm aspiration from the proximal head of the epididymis: a new treatment for congenital absence of the vas deferens. Fertil Steril. 1988, 50 (3), 525–528.
Silber S.J., Grotjan H.E.: Microscopic vasectomy reversal 30 years later: a summary of. 4010, cases by the same surgeon. J Androl. 2004, 25 (6), 845–859.
Simoni M., Bakker E., Krausz C.: EAA/EMQN best practice guidelines for molecular diagnosis of y-chromosomal microdeletions. State of the art 2004. Int J Androl. 2004, 27 (4), 240–249.
Skakkebaek N.E.: Carcinoma in situ of the testis: frequency and relationship to invasive germ cell tumours in infertile men. Histopathology. 1978, 2 (3), 157–170.
Skakkebaek N.E., Rajpert-De Meyts E., Main K.M.: Testicular dysgenesis syndrome: an increasingly common developmental disorder with environmental aspects. Hum Reprod. 2001, 16 (5), 972–978.
Skaletsky H., Kuroda-Kawaguchi T., Minx P.J., Cordum H.S., Hillier L., Brown L.G. i wsp.: The male-specific region of the human Y chromosome is a mosaic of discrete sequence classes. Nature. 2003, 423 (6942), 825–837.
Smith K.D., Steinberger E.: Survival of spermatozoa in a human sperm bank. Effects of long-term storage in liquid nitrogen. JAMA. 1973, 223 (7), 774–777.
Snick H.K., Snick T.S., Evers J.L., Collins J.A.: The spontaneous pregnancy prognosis in untreated subfertile couples: the Walcheren primary care study. Hum Reprod. 1997, 12 (7), 1582–1588.
Sokal D., Irsula B., Chen-Mok M., Labrecque M., Barone M.A.: A comparison of vas occlusion techniques: cautery more effective than ligation and excision with fascial interposition. BMC Urol. 2004a, 4 (1), 12.
Sokal D., Irsula B., Hays M., Chen-Mok M., Barone M.A.: Vasectomy by ligation and excision, with or without fascial interposition: a randomized controlled trial [ISRCTN77781689]. BMC Med. 2004b, 2, 6.
Staessen C., Tournaye H., van Assche E., Michiels A., van Landuyt L., Devroey P.: PGD in 47,XXY Klinefelter’s syndrome patients. Hum Reprod Update. 2003, 9 (4), 319–330.
van Steirteghem A., Bonduelle M., Devroey P., Liebaers I.: Follow-up of children born after ICSI. Hum Reprod Update. 2002, 8 (2), 111–116.
Stouffs K., Lissens W., Tournaye H., Haentjens P.: What about gr/gr deletions and male infertility? Systematic review and metaanalysis. Hum Reprod Update. 2011, 17 (2), 197–209.
Stouffs K., Tournaye H., Liebaers I., Lissens W.: Male infertility and the involvement of the X chromosome. Hum Reprod Update. 2009, 15 (6), 623–637.
Stuppia L., Gatta V., Calabrese G., Guanciali Franchi P., Morizio E., Bombieri C. i wsp.: A quarter of men with idiopathic oligo-azoospermia display chromosomal abnormalities and microdeletions of different types in interval 6 of Yq11. Hum Genet. 1998, 102 (5), 566–570.
Surya B.V., Washecka R., Glasser J., Johanson K.E.: Cysts of the seminal vesicles: diagnosis and management. Br J Urol. 1988, 62 (5), 491–493.
Tan S.M., Ng F.C., Ravintharan T., Lim P.H., Chng H.C.: Laparoscopic varicocelectomy: technique and results. Br J Urol. 1995, 75 (4), 523–528.
Tauber R., Johnsen N.: Antegrade scrotal sclerotherapy for the treatment of varicocele: technique and late results. J Urol. 1994, 151 (2), 386–390.
Taylor-Robinson D.: Evaluation and comparison of tests to diagnose Chlamydia trachomatis genital infections. Hum Reprod. 1997, 12 (11 Suppl), 113–120.
Taylor-Robinson D.: Infections due to species of Mycoplasma and Ureaplasma: an update. Clin Infect Dis. 1996, 23 (4), 671–682.
Tempest H.G., Martin R.H.: Cytogenetic risks in chromosomally normal infertile men. Curr Opin Obstet Gynecol. 2009, 21 (3), 223–227.
Thomas K., Wood S.J., Thompson A.J., Pilling D., Lewis-Jones D.I.: The incidence and significance of testicular microlithiasis in a subfertile population. Br J Radiol. 2000, 73 (869), 494–497.
Tincello D.G., Saunders P.T., Hargreave T.B.: Preliminary investigations on androgen receptor gene mutations in infertile men. Mol Hum Reprod. 1997, 3 (11), 941–943.
Trum J.W., Mol B.W., Pannekoek Y., Spanjaard L., Wertheim P., Bleker O.P i wsp.: Value of detecting leukocytospermia in the diagnosis of genital tract infection in subfertile men. Fertil Steril. 1998, 70 (2), 315–319.
Tuttelmann F., Rajpert-De Meyts E., Nieschlag E., Simoni M.: Gene polymorphisms and male infertility – a meta-analysis and literature review. Reprod Biomed Online. 2007, 15 (6), 643–658.
Tuttelmann F., Simoni M., Kliesch S., Ledig S., Dworniczak B., Wieacker P. i wsp.: Copy number variants in patients with severe oligozoospermia and Sertolicell- only syndrome. PLoS One. 2011, 6 (4), e19426.
Tyler-Smith C., Krausz C.: The will-o’-the-wisp of genetics – hunting for the azoospermia factor gene. N Engl J Med. 2009, 360 (9), 925–927.
Verhulst A.P., Hoekstra J.W.: Paternity after bilateral vasectomy. BJU Int. 1999, 83 (3), 280–282.
Vernaeve V., Tournaye H., Osmanagaoglu K., Verheyen G., van Steirteghem A., Devroey P.: Intracytoplasmic sperm injection with testicular spermatozoa is less successful in men with nonobstructive azoospermia than in men with obstructive azoospermia. Fertil Steril. 2003, 79 (3), 529–533.
Vincent M.C., Daudin M., De M.P., Massat G., Mieusset R., Pontonnier F. i wsp.: Cytogenetic investigations of infertile men with low sperm counts: a 25-year experience. J Androl. 2002, 23 (1), 18–22
Vogt P.H., Edelmann A., Kirsch S., Henegariu O., Hirschmann P., Kiesewetter F. i wsp.: Human Y chromosome azoospermia factors (AZF) mapped to different subregions in Yq11. Hum Mol Genet. 1996, 5 (7), 933–943.
Wagenlehner F.M., Diemer T., Naber K.G., Weidner W.: Chronic bacterial prostatitis (NIH type II), diagnosis, therapy and influence on the fertility status. Andrologia. 2008, 40 (2), 100–104.
Waldinger M.D.: The neurobiological approach to premature ejaculation. J Urol. 2002, 168 (6), 2359–2367.
Wang P.J.: X chromosomes, retrogenes and their role in male reproduction. Trends Endocrinol Metab. 2004, 15 (2), 79–83.
Wang C., Baker H.W., Burger H.G., De Kretser D.M., Hudson B.: Hormonal studies in Klinefelter’s syndrome. Clin Endocrinol (Oxf). 1975, 4 (4), 399–411.
Wang R., Monga M., Hellstrom W.J.: Ejaculatory dysfunction. W: Male infertility: clinical investigation. Cause, evaluation and treatment. Red. F.H. Comhaire. Chapman Hall, London 1996, 205–221.
Watson P.F.: Recent developments and concepts in the cryopreservation of spermatozoa and the assessment of their post-thawing function. Reprod Fertil Dev. 1995, 7 (4), 871–891.
Weidner W., Jantos C., Schiefer H.G., Haidl G., Friedrich H.J.: Semen parameters in men with and without proven chronic prostatitis. Arch Androl. 1991, 26 (3), 173–183.
Weidner W., Krause W.: Orchitis. W: Encyclopedia of reproduction. Red. E. Knobil, J.D. Neill. Academic Press, San Diego 1999, 92–95.
Weidner W., Krause W., Ludwig M.: Relevance of male accessory gland infection for subsequent fertility with special focus on prostatitis. Hum Reprod Update. 1999, 5 (5), 421–432.
Weidner W., Krause W., Schiefer H.G., Brunner H., Friedrich H.J.: Ureaplasmal infections of the male urogenital tract, in particular prostatitis, and semen quality. Urol Int. 1985, 40 (1), 5–9.
Weidner W., Ludwig M., Miller J.: Therapy in male accessory gland infection – what is fact, what is fiction? Andrologia. 1998, 30, Suppl 1, 87–90.
Weidner W., Schiefer H.G., Garbe C.: Acute nongonococcal epididymitis. Aetiological and therapeutic aspects. Drugs. 1987, 34 Suppl 1, 111–117.
Wilkerson M.L., Bartone F.F., Fox L., Hadziselimovic F.: Fertility potential: a comparison of intra-abdominal and intracanalicular testes by age groups in children. Horm Res. 2001, 55 (1), 18–20.
Willemse P.H., Sleijfer D.T., Sluiter W.J., Schraffordt Koops H., Doorenbos H.: Altered Leydig cell function in patients with testicular cancer: evidence for bilateral testicular defect. Acta Endocrinol (Copenh). 1983, 102 (4), 616–624.
Wolff H.: The biologic significance of white blood cells in semen. Fertil Steril. 1995, 63 (6), 1143–1157.
Wolff H., Bezold G., Zebhauser M., Meurer M.: Impact of clinically silent inflammation on male genital tract organs as reflected by biochemical markers in semen. J Androl. 1991, 12 (5), 331–334.
Woolley D.M., Richardson D.W.: Ultrastructural injury to human spermatozoa after freezing and thawing. J Reprod Fertil. 1978, 53 (2), 389–394.
WHO. Reproductive health strategy. Reproductive Health Research World Health Organisation, Geneva. Adopted at the 57th World Health Assembly. 2004 WHO. The influence of varicocele on parameters of fertility in a large group of men presenting to infertility clinics. World Health Organization. Fertil Steril. 1992, 57 (6), 1289–1293.
WHO. WHO Laboratory Manual for the Examination and Processing of Human Semen, in 5th edn. 2010.
WHO. WHO Manual for the Standardized Investigation, Diagnosis and Management of the Infertile Male. Cambridge University Press, Cambridge 2000. Yachia D.: Our experience with penile deformations: incidence, operative techniques, and results. J Androl. 1994, 15, Suppl., 63S–68S.
Yavetz H., Harash B., Paz G., Yogev L., Jaffa A.J., Lessing J.B. i wsp.: Cryptorchidism: incidence and sperm quality in infertile men. Andrologia. 1992, 24 (5), 293–297.
Zalata A., Hafez T., van Hoecke M.J., Comhaire F.: Evaluation of beta-endorphin and interleukin-6 in seminal plasma of patients with certain andrological diseases. Hum Reprod. 1995, 10 (12), 3161–3165.
Zhang F., Lu C., Li Z., Xie P., Xia Y., Zhu X. i wsp.: Partial deletions are associated with an increased risk of complete deletion in AZFc: a new insight into the role of partial AZFc deletions in male infertility. J Med Genet. 2007, 44 (7), 437–444.
Zini A., Dohle G.: Are varicoceles associated with increased deoxyribonucleic acid fragmentation? Fertil Steril. 2011, 96 (6), 1283–1287.
Zini A., Sigman M.: Are tests of sperm DNA damage clinically useful? Pros and cons. J Androl. 2009, 30 (3), 219–229.Vogt P.H., Edelmann A., Kirsch S., Henegariu O., Hirschmann P., Kiesewetter F. i wsp.: Human Y chromosome azoospermia factors (AZF) mapped to different subregions in Yq11. Hum Mol Genet. 1996, 5 (7), 933–943.
Wagenlehner F.M., Diemer T., Naber K.G., Weidner W.: Chronic bacterial prostatitis (NIH type II), diagnosis, therapy and influence on the fertility status. Andrologia. 2008, 40 (2), 100–104.
Waldinger M.D.: The neurobiological approach to premature ejaculation. J Urol. 2002, 168 (6), 2359–2367.
Wang P.J.: X chromosomes, retrogenes and their role in male reproduction. Trends Endocrinol Metab. 2004, 15 (2), 79–83.
Wang C., Baker H.W., Burger H.G., De Kretser D.M., Hudson B.: Hormonal studies in Klinefelter’s syndrome. Clin Endocrinol (Oxf). 1975, 4 (4), 399–411.
Wang R., Monga M., Hellstrom W.J.: Ejaculatory dysfunction. W: Male infertility: clinical investigation. Cause, evaluation and treatment. Red. F.H. Comhaire. Chapman Hall, London 1996, 205–221.
Watson P.F.: Recent developments and concepts in the cryopreservation of spermatozoa and the assessment of their post-thawing function. Reprod Fertil Dev. 1995, 7 (4), 871–891.
Weidner W., Jantos C., Schiefer H.G., Haidl G., Friedrich H.J.: Semen parameters in men with and without proven chronic prostatitis. Arch Androl. 1991, 26 (3), 173–183.
Weidner W., Krause W.: Orchitis. W: Encyclopedia of reproduction. Red. E. Knobil, J.D. Neill. Academic Press, San Diego 1999, 92–95.
Weidner W., Krause W., Ludwig M.: Relevance of male accessory gland infection for subsequent fertility with special focus on prostatitis. Hum Reprod Update. 1999, 5 (5), 421–432.
Weidner W., Krause W., Schiefer H.G., Brunner H., Friedrich H.J.: Ureaplasmal infections of the male urogenital tract, in particular prostatitis, and semen quality. Urol Int. 1985, 40 (1), 5–9.
Weidner W., Ludwig M., Miller J.: Therapy in male accessory gland infection – what is fact, what is fiction? Andrologia. 1998, 30, Suppl 1, 87–90.
Weidner W., Schiefer H.G., Garbe C.: Acute nongonococcal epididymitis. Aetiological and therapeutic aspects. Drugs. 1987, 34 Suppl 1, 111–117.
Wilkerson M.L., Bartone F.F., Fox L., Hadziselimovic F.: Fertility potential: a comparison of intra-abdominal and intracanalicular testes by age groups in children. Horm Res. 2001, 55 (1), 18–20.
Willemse P.H., Sleijfer D.T., Sluiter W.J., Schraffordt Koops H., Doorenbos H.: Altered Leydig cell function in patients with testicular cancer: evidence for bilateral testicular defect. Acta Endocrinol (Copenh). 1983, 102 (4), 616–624.
Wolff H.: The biologic significance of white blood cells in semen. Fertil Steril. 1995, 63 (6), 1143–1157.
Wolff H., Bezold G., Zebhauser M., Meurer M.: Impact of clinically silent inflammation on male genital tract organs as reflected by biochemical markers in semen. J Androl. 1991, 12 (5), 331–334.
Woolley D.M., Richardson D.W.: Ultrastructural injury to human spermatozoa after freezing and thawing. J Reprod Fertil. 1978, 53 (2), 389–394.
WHO. Reproductive health strategy. Reproductive Health Research World Health Organisation, Geneva. Adopted at the 57th World Health Assembly. 2004 WHO. The influence of varicocele on parameters of fertility in a large group of men presenting to infertility clinics. World Health Organization. Fertil Steril. 1992, 57 (6), 1289–1293.
WHO. WHO Laboratory Manual for the Examination and Processing of Human Semen, in 5th edn. 2010.
WHO. WHO Manual for the Standardized Investigation, Diagnosis and Management of the Infertile Male. Cambridge University Press, Cambridge 2000.
Yachia D.: Our experience with penile deformations: incidence, operative techniques, and results. J Androl. 1994, 15, Suppl., 63S–68S.
Yavetz H., Harash B., Paz G., Yogev L., Jaffa A.J., Lessing J.B. i wsp.: Cryptorchidism: incidence and sperm quality in infertile men. Andrologia. 1992, 24 (5), 293–297.
Zalata A., Hafez T., van Hoecke M.J., Comhaire F.: Evaluation of beta-endorphin and interleukin-6 in seminal plasma of patients with certain andrological diseases. Hum Reprod. 1995, 10 (12), 3161–3165.
Zhang F., Lu C., Li Z., Xie P., Xia Y., Zhu X. i wsp.: Partial deletions are associated with an increased risk of complete deletion in AZFc: a new insight into the role of partial AZFc deletions in male infertility. J Med Genet. 2007, 44 (7), 437–444.
Zini A., Dohle G.: Are varicoceles associated with increased deoxyribonucleic acid fragmentation? Fertil Steril. 2011, 96 (6), 1283–1287.
Zini A., Sigman M.: Are tests of sperm DNA damage clinically useful? Pros and cons. J Androl. 2009, 30 (3), 219–229.

5. KONFLIKT INTERESÓW

Wszyscy członkowie Panelu Ekspertów EAU opracowującego „Rekomendacje dotyczące męskiej niepłodności” dostarczyli oświadczenia na temat wszystkich relacji, które mogłyby być odebrane jako konflikt interesów. Informacja ta jest oficjalnie dostępna na stronie internetowej EAU. Przygotowanie rekomendacji było finansowane przez EAU. Nie były zaangażowane żadne zewnętrzne środki finansowania i wsparcia. EAU jest organizacją non-profit, a finansowanie zostało ograniczone do wydatków na działalność administracyjną, koszty podróży i spotkań. Nie opłacano honorariów, ani innych wydatków. 5. KONFLIKT INTERESÓW Wszyscy członkowie Panelu Ekspertów EAU opracowującego „Rekomendacje dotyczące męskiej niepłodności” dostarczyli oświadczenia na temat wszystkich relacji, które mogłyby być odebrane jako konflikt interesów. Informacja ta jest oficjalnie dostępna na stronie internetowej EAU. Przygotowanie rekomendacji było finansowane przez EAU. Nie były zaangażowane żadne zewnętrzne środki finansowania i wsparcia. EAU jest organizacją non-profit, a finansowanie zostało ograniczone do wydatków na działalność administracyjną, koszty podróży i spotkań. Nie opłacano honorariów, ani innych wydatków.

KONFERENCJA POLSKIEGO TOWARZYSTWA ANDROLOGICZNEGO 18. DZIEŃ ANDROLOGICZNY Gdańsk 30.09.–01.10.2016 www.pta2016.pl

Sprawozdanie

W dniach 30. września do 01. października 2016 r. w Hotelu Novotel Marina w Gdańsku odbyła się Konferencja 18. Dzień Andrologiczny organizowana przez Polskie Towarzystwo Andrologiczne (PTA). Organizacją tego wydarzenia zajęło się Biuro Organizacji Konferencji Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu przy współpracy Komitetu Organizacyjnego Sympozjum pod przewodnictwem dr n. med. Mariusza Łukaszuka i Komitetu Naukowego pod przewodnictwem prof. dr hab. n. med. Jolanty Słowikowskiej‑Hilczer. Spotkanie poprzedziły warsztaty pt. „Kryteria zasadności interwencji seksuologicznej: między normą a patologią” prowadzone przez dr n. med. Roberta Kowalczyka kierownika Zakładu Seksuologii Wydziału Psychologii i Nauk Humanistycznych Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Konferencję rozpoczęło powitanie wygłoszone przez Przewodniczącą Polskiego Towarzystwa Andrologicznego prof. Jolantę Słowikowską-Hilczer. Wręczono statuetkę i dyplom Członka Honorowego Polskiego Towarzystwa Andrologicznego prof. Ewie Rajpert-DeMeyts z Department of Growth and Reproduction, Copenhagen University Hospital (Rigshospitalet), Denmark. Wręczono również Nagrodę Młodych Polskiego Towarzystwa Andrologicznego im. Prof. Michała Bokińca, którą w tym roku otrzymała dr Marta Olszewska z Zakładu Biologii Rozrodu i Komórek Macierzystych Instytutu Genetyki Człowieka PAN w Poznaniu. Ze względu na to, że Laureatka nie mogła osobiście uczestniczyć w Konferencji, przedstawiła pracę za pośrednictwem Skype’a. Dr hab. n. med. Renata Walczak‑Jędrzejowska poinformowała o zakończeniu prac nad Rekomendacjami PTA i Krajowej Izby Diagnostów Laboratoryjnych (KIDL) pt. „Podstawowe badanie nasienia wg standardów Światowej Organizacji Zdrowia z roku 2010”. Prof. Jolanta Słowikowska‑Hilczer przedstawiła lekarzy, którzy w 2016 r. uzyskali tytuł androloga klinicznego Europejskiej Akademii Andrologicznej (EAA, ang. European Academy of Andrology) oraz poinformowała o ukazaniu się polskiej wersji rekomendacji Europejskiego Towarzystwa Urologicznego (EAU, ang. European Association of Urology) na temat hipogonadyzmu męskiego i zaburzeń seksualnych u mężczyzn w czasopiśmie „Postępy Andrologii Online”. Prof. dr hab. n. med. Piotr Jędrzejczak przedstawił zasady przyznawania Certyfikatu PTA z andrologii klinicznej. Dr hab. n. med., prof nadzw. PUM Małgorzata Piasecka omówiła aktualną sytuację czasopisma „Postępy Andrologii Online”. Oprócz wykładowców z Polski część naukową Konferencji uhonorowali swoją obecnością goście zagraniczni prof. Ewa Rajpert-DeMeyts z Danii, prof. Gerhard Van der Horst i prof. Stefan Du Plessiss z RPA, prof. Aleksander Giwercman ze Szwecji, prof. Frederick Wu i dr Gulam Bahadur z Wlk. Brytanii. Tematyka Konferencji obejmowała problemy męskiej niepłodności oraz zagadnienia urologiczne i endokrynologiczne istotne w andrologii, a także osiągnięcia w badaniach podstawowych dotyczących fizjologii i patologii męskiego układu płciowego. Przedstawiano także wyniki własnych badań w postaci krótkich prezentacji. Spotkanie zakończyło się zaproszeniem dr hab. Małgorzaty Kotuli-Balak i dr Leszka Bergiera na Konferencję – 19. Dzień Andrologiczny Polskiego Towarzystwa Andrologicznego w 2017 r. w Krakowie.

Streszczenia wykładów

Katarzyna Dziendzikowska1, Agata Krawczyńska2,
Michał Oczkowski1, Tomasz Królikowski1,
Andrzej P. Herman2, Joanna Bochenek2, Anna Lankoff 3, 4,
Marcin Kruszewski4, 5, Joanna Gromadzka-Ostrowska1
WPŁYW NANOCZĄSTEK SREBRA NA PARAMETRY

OBRONY ANTYOKSYDACYJNEJ W GONADACH SAMCÓW SZCZURÓW WISTAR

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie; 2 Instytut
Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego PAN
w Jabłonnie; 3 Instytut Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie;
4 Zakład Radiobiologii i Immunologii, Uniwersytet Jana
Kochanowskiego w Kielcach; 5 Zakład Biologii Molekularnej i Badań
Translacyjnych, Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki
w Lublinie; katarzyna_dziendzikowska@sggw.pl

Nanocząstki metali, w tym w szczególności nanocząstki srebra (AgNPs, ang. silver nanoparticles), są jednymi z najpowszechniej wykorzystywanych nanomateriałów. Nanocząstki srebra ze względu na silne działanie antybakteryjne są szeroko stosowane w procesie wytwarzania produktów higieny osobistej, urządzeń służących do przechowywania i przetwarzania żywności, czy też w narzędziach medycznych. Ze względu na coraz większe rozpowszechnienie AgNPs w codziennym życiu konieczne jest sprawdzenie efektów ich oddziaływania na organizmy żywe. Celem badań było określenie wpływu jednorazowego podania AgNPs na wybrane parametry obrony antyoksydacyjnej w gonadach samców szczurów Wistar. Doświadczenie przeprowadzono na 84 dorosłych samcach szczurów Wistar podzielonych na cztery grupy: grupę kontrolną oraz 3 grupy eksperymentalne otrzymujące dożylnie AgNPs o średnicy 20 nm odpowiednio w dawce 5 mg/kg m.c. (grupa AgI), 10 mg/kg m.c. (grupa AgII) lub 200 nm AgNPs w dawce 5 mg/kg m.c. (grupa AgIII). Po 24 godzinach oraz 7 i 28 dniach od iniekcji zwierzęta usypiano i po skrwawieniu pobierano gonady. Ekspresję genów enzymów obrony antyoksydacyjnej, w tym dysmutazy ponadtlenkowej (Sod1, ang. superoxide dysmutase), peroksydazy glutationowej 1 i 4 (Gpx1, Gpx4, ang. glutathione peroxidase 1 and 4), katalazy (Cat, ang. catalase), transferazy S-glutationowej pi1 (Gstp1, ang. glutathione S-transferase pi 1) oraz ekspresję genu oksygenazy hemowej 1 (Ho1, ang. heme oxygenase 1) z wyizolowanego materiału oznaczano metodą z wykorzystaniem łańcuchowej reakcji polimerazy w czasie rzeczywistym (real-time PCR, ang. polymerase chain reaction). U zwierząt narażonych na działanie AgNPs po 28 dniach od ekspozycji, w porównaniu do grupy kontrolnej, stwierdzono wzrost ekspresji badanych genów, w tym Ho1 w grupach AgI, AgII i AgIII (p ≤ 0,01), Cat w grupie AgIII (p ≤ 0,05), Gpx4 w grupie AgI i AgIII (p ≤ 0,01), Gstp1 w grupie AgII i AgIII (p ≤ 0,05) oraz Sod1 w grupie AgI i AgIII (p ≤ 0,05). Uzyskane wyniki wskazują, że cząstki srebra mogą zaburzać równowagę oksydacyjną w gonadach, co z kolei może mieć wpływ na procesy regulujące funkcje reprodukcyjne samców. Badania zostały sfinansowane przez Polsko-Norweski Fundusz Badań, Nr projektu PNRF-122-AI-1/. Monika Frączek1, Magdalena Hryhorowicz2, Kamil Gill3, Marta Zarzycka4, Dariusz Gączarzewicz5, Piotr Jędrzejczak6, Barbara Bilińska4, Małgorzata Piasecka3, Maciej Kurpisz1

WPŁYW BAKTERIOSPERMII I LEUKOCYTOSPERMII NA KONWENCJONALNE I NIEKONWENCJONALNE PARAMETRY SEMINOLOGICZNE

1 Instytut Genetyki Człowieka, Polska Akademia Nauk w Poznaniu;
2 Zakład Biochemii i Biotechnologii, Uniwersytet Przyrodniczy
w Poznaniu; 3 Katedra i Zakład Histologii i Biologii Rozwoju, Pomorski
Uniwersytet Medyczny w Szczecinie; 4 Zakład Endokrynologii,
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie; 5 Zakład Biotechnologii
i Hodowli Zwierząt, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny
w Szczecinie; 6 Klinika Niepłodności i Endokrynologii Rozrodu,
Uniwersytet Medyczny w Poznaniu; monika.fraczek@igcz.poznan.pl

Zakażenia układu moczowo-płciowego są narastającym problemem w andrologii klinicznej. Najnowsze doniesienia potwierdzają znaczne rozpowszechnienie występowania drobnoustrojów w nasieniu (mimo braku klinicznych wykładników infekcji) w liczbie patologicznej przekraczającej 1×104 CFU – colony-forming unit/mL (Hou i wsp.: Fertil Steril. 2013, 100, 1261–1269). W ostatnich latach wzrosła też liczba prac eksperymentalnych potwierdzających szkodliwy wpływ poszczególnych szczepów bakteryjnych, zarówno patogennych, jak i potencjalnie patogennych, na dojrzałe gamety męskie (Fraczek i Kurpisz: Folia Histochem Cytobiol. 2015, 53, 201–217). Wniknięcie czynnika infekcyjnego zwykle indukuje odpowiedź immunologiczną i migrację leukocytów do miejsca stanu zapalnego. Jednakże rola i konsekwencje kliniczne wysokiej liczby leukocytów w nasieniu, w obecności czynnika infekcyjnego (leukocytospermia współwystępująca z bakteriospermią) bądź jego braku (izolowana leukocytospermia), wciąż pozostają niewyjaśnione. Celem badań była analiza wpływu bezobjawowej bakteriospermii i/lub leukocytospermii na konwencjonalne (standardowa analiza nasienia) i niekonwencjonalne (struktury subkomórkowe plemników) parametry nasienia zdrowych mężczyzn w wieku reprodukcyjnym. Badania wykazały obniżenie standardowych parametrów nasienia, dotyczących koncentracji plemników, ich ruchliwości i budowy morfologicznej, zarówno w ejakulatach z bakteriospermią, jak i leukocytospermią. Ponadto, analiza parametrów subkomórkowych ujawniła, że główny mechanizm toksycznego działania bakterii na gamety męskie związany jest z indukcją procesu apoptozy. Świadczą o tym liczne nieprawidłowości w plemnikach, obejmujące jednocześnie wzrost błonowej translokacji fosfatydyloseryny i fragmentacji DNA oraz spadek potencjału mitochondrialnego w plemnikach żywych, u mężczyzn z bakteriospermią. Badania wykazały również negatywny wpływ leukocytospermii na inne niekonwencjonalne parametry plemników, zwłaszcza procesy peroksydacyjne błon komórkowych i aktywność oksydoredukcyjną mitochondriów, co mogło być związane ze stresem oksydacyjnym w nasieniu. Przedstawione wyniki badań wskazują na możliwość bezpośredniego oddziaływania mediatorów zapalnych w nasieniu na parametry subkomórkowe gamety męskiej, ważne dla jej funkcji biologicznej. Wartość tych badań może być istotna dla opracowania nowych algorytmów diagnostyczno-terapeutycznych infekcji bakteryjnych w układzie moczowo-płciowym mężczyzn.

Piotr Jędrzejczak
ANTYKONCEPCJA MĘSKA – AKTUALNE PROBLEMY

Klinika Niepłodności i Endokrynologii Rozrodu, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu; piotrjedrzejczak@gmail.com

Wraz z dynamicznym wzrostem populacji światowej oraz liczby niepożądanych ciąż istnieje pilna potrzeba wprowadzenia skutecznych środków antykoncepcji dla mężczyzn. Prowadzone dotychczas badania nad zastosowaniem środków hormonalnych, głównie opartych o testosteron wraz z gestagenami, dają podstawę opracowania skutecznego, w pełni odwracalnego i akceptowalnego leku antykoncepcyjnego. Działanie tych dwóch składników opiera się na hamowaniu wydzielania obu gonadotropin, zapewniając skuteczne hamowanie spermatogenezy, jednocześnie systemowa aktywność androgenna jest zapewniane przez składnik testosteronowy badanych preparatów. Na przeszkodzie zastosowania środków antykoncepcyjnych dla mężczyzn stoi jednak zmniejszone zainteresowanie koncernów farmakologicznych wspieraniem powyższych badań. W chwili obecnej czynione są intensywne próby zastosowania substancji farmakologicznych blokujących etapy spermatogenezy, aktywności plemników lub ich zdolności do połączenia się z komórką jajową. Wśród tych badań na uwagę zasługuje zastosowanie JQ1 (tieno-triazolo-1,4-diazepina) hamującego dojrzewanie plemników na etapie spermatocytów/spermatyd. Potencjalne szanse na użycie u mężczyzn w celu zahamowania tworzenia gamet ma antagonista (BMS-189453) receptora kwasu retinowego (RAR, ang. retinoic acid receptor). Z kolei adjudyna ma szanse zastosowania z uwagi na jej efekt hamujący dojrzewanie gamet w jądrze. Warto także wspomnieć o badaniach nad znalezieniem inhibitorów podjednostek CatSper (specyficzny dla plemników kanał Ca2+) zapewniających hamowanie kapacytacji plemników. Wyzwania, jakie stoją przed wprowadzeniem niehormonalnych środków antykoncepcyjnych u mężczyzn, to przede wszystkim dopracowanie odpowiedniej aplikacji leku oraz zapewnienie bezpieczeństwa stosowania preparatów. Niemniej jednak gotowość do zastosowania antykoncepcji przez mężczyzn oceniana w różnych krajach świata jest wysoka, stąd też jest głęboki sens kontynuowanie tych badań.

Grzegorz Jakiel
ROLA ANDROLOGA W KLINICE LECZENIA NIEPŁODNOŚCI

I Klinika Położnictwa i Ginekologii CMKP, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. prof. W. Orłowskiego, Warszawa; grzegorz. jakiel1@o2.pl

Andrologia zgodnie z definicją przyjętą przez Polskie Towarzystwo Andrologiczne (PTA, ang. Polish Society of Andrology) jest dziedziną nauk medycznych, która zajmuje się fizjologią i zaburzeniami męskiego układu płciowego w aspekcie nauk podstawowych, diagnostyki i terapii. Określenie androlog oznacza osobę prowadzącą badania lub po prostu posiadającą wiedzę w zakresie andrologii. Praca w klinice leczenia niepłodności wymaga uprawnień zawodowych w dziedzinie leczenia lub diagnostyki laboratoryjnej. Osoby mające te uprawnienia wykonują jeden z dwóch koncesjonowanych zawodów – lekarza lub diagnosty laboratoryjnego. Niezależnie od posiadanej wiedzy lub uprawnień nadanych przez towarzystwa krajowe lub zagraniczne, np. PTA czy Europejską Akademię Andrologii (EAA, ang. European Academy of Andrology) – warunek przynależności zawodowej w rozumieniu polskich przepisów jest niezbędny. Diagnosta laboratoryjny zatrudniony w specjalistycznym centrum leczenia niepłodności powinien wykonywać badanie nasienia w sposób zgodny z instrukcją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, ang. Word Health Organization) z 2010 r. oraz dodatkowe testy specjalistyczne, takie jak ocena fragmentacji DNA plemników, ocena zdolności wiązania hialuronianów, ocena obecności autoprzeciwciał w ejakulacie. Praca w klinice leczenia niepłodności wymaga zwykle znajomości różnorodnych technik selekcji plemników, które wykonuje się w trakcie zaawansowanych technik zapłodnienia in vitro: np. precyzyjna selekcja plemnika uwzgledniająca kryteria morfologiczne – technika IMSI (docytoplazmatyczna iniekcja plemnika wybranego pod względem morfologicznym, ang. intracytoplasmic morphologically selected sperm injection) lub selekcja męskich komórek rozrodczych z wykorzystaniem aneksyny lub kwasu hialuronowego (HBA, ang. hyaluronan binding assay). Rola diagnosty laboratoryjnego jest komplementarna, ale nie jest wymienna w stosunku do lekarza androloga, a szczegółowe umiejętności z zakresu diagnostyki laboratoryjnej nie są lekarzowi niezbędne w codziennej pracy. Lekarz androlog jest członkiem zespołu terapeutycznego kliniki i w chwili obecnej zwykle posiada kwalifikacje opisane w programie specjalizacji w zakresie endokrynologii ginekologicznej i rozrodczości. Kwalifikacje te powinny zostać poszerzone o specjalistyczną wiedzę andrologiczną. Czynnik męski według współczesnej wiedzy odpowiada za połowę przypadków niepłodności. Do zadań lekarza androloga pracującego w zespole kliniki leczenia niepłodności należy ocena płodności mężczyzny w oparciu o dostępne techniki diagnostyczne oraz zaplanowanie leczenia. Pierwszym krokiem jest ocena możliwości leczenia przyczynowego. Obok czynników andrologicznych wymagana jest tutaj ocena potencjału płodnościowego partnerki. W przypadku braku takiej możliwości lub niepowodzenia leczenia przyczynowego lekarz androlog powinien zaproponować metodę wspomagania rozrodu dostosowaną do potrzeb leczonej pary. W proponowanym planie leczenia powinien zostać bezwzględnie uwzględniony potencjał płodnościowy partnerki oraz odpowiedź na następujące pytania:

1. Czy konieczne jest zapłodnienie in vitro lub być może metoda inseminacji domacicznej daje wystarczającą szansę sukcesu?

2. Czy konieczna jest mikromanipulacja (metoda wprowadzona przez Palermo do leczenia czynnika męskiego)?

3. Czy konieczna jest selekcja plemników?

4. Czy możliwe jest użycie plemników ejakulowanych (czy konieczne jest pobranie gamet z jądra lub najądrza)?

5. Czy należy pacjenta przygotować farmakologicznie przed ewentualną punkcją?

6. Czy kondycja pacjenta stanowi wskazanie do przedimplantacyjnej diagnostyki genetycznej (PGD, ang. preimplantation genetic diagnosis)?

Udział androloga pozwala na indywidualizację postępowania i w konsekwencji poprawę efektywności leczenia. Wydaje się, że optymalne jest łączenia wiedzy andrologicznej z ginekologiczną, stąd idea specjalizacji w zakresie endokrynologii ginekologicznej i andrologii jest niewątpliwie warta rozważenia. Sekcja Andrologii Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego będzie współdziałała z PTA na rzecz szerokiego wprowadzania przedstawionego powyżej modelu w życie.

Joanna Jurewicz1, Michał Radwan2, Danuta Ligocka3, Wojciech Hanke1

WPŁYW EKSPOZYCJI NA FTALANY NA PŁODNOŚĆ MĘŻCZYZN

1Zakład Epidemiologii Środowiskowej, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi; 2Klinika Leczenia Niepłodności, Szpital “Gameta”, Rzgów; 3Biuro Zapewnienia Jakości, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi; joannaj@imp.lodz.pl

Na początku XXI w. niepłodność dotyczyła 15–20% par w krajach rozwiniętych w porównaniu do 7–8% w latach 60. XX w. Czynnik męski miał udział w ponad połowie przyczyn niepłodności. Przeprowadzona przez Carlsen i wsp. (Carlsen i wsp.: BMJ. 1992, 305, 609–613) analiza 61 badań prowadzonych w latach 1938–1991 dowiodła, że jakość i liczba plemników ulegały przez kolejne lata zmniejszeniu. Na podstawie wyżej opisanych analiz sformułowano hipotezy, że obserwowane obniżenie płodności mężczyzn może być związane z czynnikami środowiskowymi powszechnie występującymi w życiu człowieka, m.in. takimi jak: ftalany, parabeny czy bisfenol A. Celem badania była ocena wpływu narażenia na ftalany na jakość nasienia. Do badania kwalifikowani byli mężczyźni, którzy zgłosili się do poradni leczenia niepłodności w celach diagnostycznych z prawidłową liczbą plemników (>15 mln/mL) (WHO z 2010 r., ang. World Health Organization). Wśród badanych został przeprowadzony wywiad, który obejmował dane dotyczące cech społeczno-demograficznych, stylu życia i pracy zawodowej. Kwestionariusz zawierał również szczegółowe pytania na temat zdrowia pacjenta, które mogą mieć potencjalny wpływ na jakość nasienia oraz przebyte choroby. W próbkach moczu badanych mężczyzn oznaczane były pierwszo i/lub drugorzędowe metabolity ftalanów, których stężenie w moczu odzwierciedlało narażenie na następujące ftalany: dietylu (DEP), monoetylu (MEP), ftalanu di(2-etylo- heksylu (DEHP), 5-OH-mono( 2-etyloheksylu) (5-OH-MEHP), mono(2-etyloheksylu) (MEHP), diizobutylu (DBP), monobutylu (MBP), benzylobutylu (BBzP), monobenzylu (MBzP), diizononylu (DINP) oraz monoizononylu (MINP). Analiza została wykonana metodą chromatografii cieczowej z tandemową spektrometrią mas (LC–MS/MS, ang. tandem mass spectrometry). W prezentowanym badaniu wykazano negatywny wpływ metabolitów ftalanów w moczu na ruchliwość plemników (5-OH-MEHP, MEHP, MINP), parametry ruchu weryfikowane komputerową analizą (CASA, ang. computer aided sperm analysis) (MBP), stężenie testosteronu (MEHP). Ekspozycja na ftalany wpływała również na wzrost nieprawidłowości w morfologii plemników, np. nieprawidłowości wstawki (5OH MEHP, MBzP), odsetek plemników z uszkodzeniami DNA (MBP, MEHP) oraz aneuploidii w plemnikach (MBP, MEP, MBzP). Ekspozycja na ftalany może wpływać na płodność mężczyzn. Jednak konieczne jest potwierdzenie tej zależności w większych badaniach kohortowych.

WPŁYW EKSPOZYCJI NA FTALANY NA PŁODNOŚĆ MĘŻCZYZN

Joanna Jurewicz1, Michał Radwan2, Danuta Ligocka3, Wojciech Hanke1
1Zakład Epidemiologii Środowiskowej, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi; 2Klinika Leczenia Niepłodności, Szpital “Gameta”, Rzgów; 3Biuro Zapewnienia Jakości, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi; joannaj@imp.lodz.pl

Na początku XXI w. niepłodność dotyczyła 15–20% par w krajach rozwiniętych w porównaniu do 7–8% w latach 60. XX w. Czynnik męski miał udział w ponad połowie przyczyn niepłodności. Przeprowadzona przez Carlsen i wsp. (Carlsen i wsp.: BMJ. 1992, 305, 609–613) analiza 61 badań prowadzonych w latach 1938–1991 dowiodła, że jakość i liczba plemników ulegały przez kolejne lata zmniejszeniu. Na podstawie wyżej opisanych analiz sformułowano hipotezy, że obserwowane obniżenie płodności mężczyzn może być związane z czynnikami środowiskowymi powszechnie występującymi w życiu człowieka, m.in. takimi jak: ftalany, parabeny czy bisfenol A. Celem badania była ocena wpływu narażenia na ftalany na jakość nasienia. Do badania kwalifikowani byli mężczyźni, którzy zgłosili się do poradni leczenia niepłodności w celach diagnostycznych z prawidłową liczbą plemników (>15 mln/mL) (WHO z 2010 r., ang. World Health Organization). Wśród badanych został przeprowadzony wywiad, który obejmował dane dotyczące cech społeczno-demograficznych, stylu życia i pracy zawodowej. Kwestionariusz zawierał również szczegółowe pytania na temat zdrowia pacjenta, które mogą mieć potencjalny wpływ na jakość nasienia oraz przebyte choroby. W próbkach moczu badanych mężczyzn oznaczane były pierwszo i/lub drugorzędowe metabolity ftalanów, których stężenie w moczu odzwierciedlało narażenie na następujące ftalany: dietylu (DEP), monoetylu (MEP), ftalanu di(2-etylo- heksylu (DEHP), 5-OH-mono( 2-etyloheksylu) (5-OH-MEHP), mono(2-etyloheksylu) (MEHP), diizobutylu (DBP), monobutylu (MBP), benzylobutylu (BBzP), monobenzylu (MBzP), diizononylu (DINP) oraz monoizononylu (MINP). Analiza została wykonana metodą chromatografii cieczowej z tandemową spektrometrią mas (LC–MS/MS, ang. tandem mass spectrometry). W prezentowanym badaniu wykazano negatywny wpływ metabolitów ftalanów w moczu na ruchliwość plemników (5-OH-MEHP, MEHP, MINP), parametry ruchu weryfikowane komputerową analizą (CASA, ang. computer aided sperm analysis) (MBP), stężenie testosteronu (MEHP). Ekspozycja na ftalany wpływała również na wzrost nieprawidłowości w morfologii plemników, np. nieprawidłowości wstawki (5OH MEHP, MBzP), odsetek plemników z uszkodzeniami DNA (MBP, MEHP) oraz aneuploidii w plemnikach (MBP, MEP, MBzP). Ekspozycja na ftalany może wpływać na płodność mężczyzn. Jednak konieczne jest potwierdzenie tej zależności w większych badaniach kohortowych.

Dariusz Kałka
MEDYCZNY POZYTYWIZM CZYLI SEKS I SERCE W ŻYCIU MĘŻCZYZNY

Pracownia Kardioseksuologii, Katedra Patofizjologii, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu; dariusz.kalka@gmail.com Zgodnie z definicją mianem zaburzeń erekcji (ED, ang. erectile dysfunction) określa się trwałą niezdolność do osiągnięcia i/lub utrzymania erekcji wystarczającej do prowadzenia satysfakcjonującej aktywności płciowej (objawy muszą utrzymywać się przez minimum 3 miesiące, chyba że ED jest powiązane z urazem lub zabiegiem chirurgicznym). Szacuje się, że w Polsce problem ten dotyczy 3 mln mężczyzn, a w populacji z chorobami układu sercowo-naczyniowego dotyka blisko 80% pacjentów. Istnieją bezpośrednie związki pomiędzy ED a chorobami sercowo-naczyniowymi (CVD, ang. cardio-vascular disease). Ponadto, ED wynikające z dysfunkcji śródbłonka naczyniowego oraz miażdżycy tętnic prącia mogą być pierwszym i jedynym objawem CVD z jej ostrymi powikłaniami. Stan ten determinowany jest przez średnicę naczyń krwionośnych, ponieważ tętnice prącia są mniejsze i wcześniej dochodzi w nich do upośledzenia przepływu krwi niż w większych naczyniach wieńcowych (Montorsi i wsp.: Eur. Eurol. 2003; 44, 360–364). Ponadto, zarówno ED, jak i CVD charakteryzują się wspólnymi modyfikowalnymi czynnikami ryzyka, takimi jak: nadciśnienie tętnicze, otyłość, cukrzyca, hiperlipidemia, palenie tytoniu i siedzący tryb życia. Aktywność seksualna, w szczególności u pacjentów z CVD, postrzegana jest często jako zachowanie mogące doprowadzić do powikłań groźnych dla życia. Przeczą temu badania, które wykazują, że u większości chorych po zawale serca aktywność seksualna niesie znikome ryzyko powikłań i może być prowadzona praktycznie bez żadnych ograniczeń. Wydatek energetyczny podczas tego typu aktywności należy do grupy wydatków co najwyżej średnich, które jedynie w stopniu umiarkowanym mobilizują układ sercowo-naczyniowy do pracy, dzięki czemu ryzyko zgonu w jej trakcie jest względnie niskie (Levine i wsp.: Circulation 2012; 125(8), 1058–1072). Zgodnie z rekomendacjami Europejskiego Towarzystwa Urologicznego z 2015 r. inhibitory fosfodiesterazy typu 5 (PDE5, ang. phosphodiesterase type 5), obok urządzeń podciśnieniowych i rokującego duże nadzieje, leczenia zogniskowaną falą uderzeniową o niskiej energii i niskiej częstotliwości (LESWT, ang. low energy shock‑wave therapy), stanowią terapię pierwszego rzutu ED. Terapia drugiego rzutu ED polega na bezpośrednim podaniu leków rozkurczających naczynia do ciał jamistych, a terapia trzeciego rzutu na implantacji protezy prącia (Hatzimouratidis i wsp. 2015, http://uroweb.org/ guideline/male-sexual-dysfunction/).

Dominika Kochman1, Katarzyna Marchlewska1,
Renata Walczak-Jędrzejowska1,
Jolanta Słowikowska-Hilczer1,
Krzysztof Kula1, Stefan du Plessis2,
Renette Blignaut3, Gerhard van der Horst4

PORÓWNANIE OCENY MORFOLOGII PLEMNIKÓW METODĄ MANUALNĄ I WSPOMAGANĄ KOMPUTEROWO

1Katedra Andrologii i Endokrynologii Płodności, Uniwerystet
Medyczny w Łodzi; 2Division of Medical Physiology, Stellenbosch
University; 3Department of Statistics and Population Studies;
4Department of Medical Bioscience, University of the Western
Cape, Republika Południowej Afryki; kochmandominika@gmail.com

Ocenę morfologii plemników można wykonać za pomocą dwóch metod: manualnej oraz wspomaganej komputerowo (CASMA, ang. computer aided sperm morphology analysis). Oprócz odsetka plemników nieprawidłowych w nasieniu można wyliczyć wskaźniki wielokrotnych defektów plemnika. Należą do nich: 1) wskaźnik teratozoospermii (TZI, ang. teratozoospermia index), który określa współistnienie defektów główki, wstawki, witki oraz obecności nadmiaru resztkowej cytoplazmy w nieprawidłowym plemniku (uśredniona liczba defektów); 2) wskaźnik deformacji plemnika (SDI, ang. sperm deformity index), który określa średnią liczbę defektów strukturalnych plemnika przypadającą na plemnik niezależnie od jego budowy morfologicznej (nieprawidłowy i prawidłowy), oraz 3) wskaźnik anomalii wielokrotnych (MAI, ang. multiple anomalies index), czyli średnia liczba defektów główki, wstawki i witki plemnika przypadająca na nieprawidłowy plemnik. Celem pracy była analiza zgodności dwóch metod oceny morfologii plemników, manualnej i CASMA, oraz ocena wskaźników wielokrotnych defektów plemnika jako czynników predykcyjnych jakości nasienia. W badaniu oceniono nasienie 76 pacjentów wg WHO (ang. World Health Organization) z 2010 r. Preparaty do oceny morfologii plemników wybarwione metodą Papanicolaou oceniane były manualnie oraz za pomocą CASMA (w każdym przypadku 300 plemników). Dodatkowo w 51 przypadkach przeprowadzono szczegółową analizę wskaźników wielokrotnych defektów plemnika. Wyliczane wskaźniki korelowano z innymi parametrami nasienia (odsetek plemników z prawidłową morfologią, żywych, z ruchem postępowym i całkowitym). Analizy Blanda i Altmana, a także regresji Passinga i Babloka wykazały statystyczną zgodność wyników oceny morfologii plemników uzyskanych metodą manualną i CASMA (p = 0,48). Wykazano wysoce istotne ujemne korelacje (rs, współczynnik korelacji rang Spearmana) między analizowanymi wskaźnikami a odsetkiem plemników o prawidłowej morfologii (p < 0,0005, rs = −0,47 dla TZI; p < 0,0000, rs = −0,76 dla SDI; p < 0,0001, rs = −0,53 dla MAI) przy zastosowaniu CASA, jak i metody manualnej (p < 0,008, rs = −0,37 dla TZI; p < 0,0001, rs = −0,52 dla SDI; p < 0,0002, rs = −0,50 dla MAI). Podobnie istotne ujemne korelacje uzyskano między wskaźnikami a odsetkami ruchliwych plemników. Rodzaj stosowanej metody oceny (manualna lub CASMA) nie ma wpływu na wynik badania morfologii plemników. Odwrotnie proporcjonalna zależność występuje pomiędzy wartościami analizowanych wskaźników wielokrotnych defektów plemnika a odsetkami plemników z prawidłową morfologią i ruchliwością. Wyliczanie tych wskaźników podczas podstawowego badania nasienia wydaje się zasadne.

KOMÓRKI LEYDIGA W ŚWIETLE NAJNOWSZYCH BADAŃ

Małgorzata Kotula-Balak, Laura Pardyak,
Alicja Kamińska, Anna Hejmej, Barbara Bilińska
Zakład Endokrynologii, Instytut Zoologii, Uniwersytet Jagielloński
w Krakowie; malgorzata.kotula-balak@uj.edu.pl

W gonadach ssaków rozwijają się dwie populacje komórek Leydiga: populacja płodowa oraz populacja dorosła, która funkcjonuje przez całe życie samca. Co ciekawe, u knura opisano dodatkową populację komórek Leydiga tzw. perinatalną (Geiger i wsp.: Reprod Domest Anim. 1999, 17, 65–67). U tego gatunku liczba komórek Leydiga oraz poziom produkowanych przez nie estrogenów są znacząco wyższe niż u innych ssaków. Poszczególne populacje komórek różnią się pod względem morfologicznym, biochemicznym, a także pełnią odrębne funkcje. Estrogeny produkowane w komórkach Leydiga oddziałują na tkanki poprzez jądrowe receptory estrogenowe (ER; ang. estrogen receptors). Badania z ostatnich lat wskazują na zaangażowanie położonego na błonie komórkowej receptora estrogenowego związanego z białkiem G (GPER, ang. G protein‑ coupled estrogen receptor) w przekaz sygnału przez estrogeny. Natomiast nierozwiązany pozostaje problem udziału receptorów pokrewnych do receptorów estrogenowych (ERR, ang. estrogen‑related receptors) w kontroli działania męskiego układu rozrodczego i poszczególnych komórek gonady. Rola estrogenów w funkcjonowaniu komórek Leydiga także nie jest w pełni poznana. Badania wskazują, iż hormony te regulują takie procesy komórkowe, jak: różnicowanie, proliferacja, apotoza czy transformacja nowotworowa. Rozwój Leydigiomy może zostać zahamowany przez podanie steroidów, które hamują proliferację i obniżają aktywność aromatazy w tych komórkach (Panza i wsp.: Am J Pathol. 2016, 186, 1328–1339). W ostatnich latach podejmowane są próby wyjaśnienia podstawowych mechanizmów działania środowiskowych estrogenów (ksenoestrogenów) i ich udziału w endogennej sygnalizacji estrogenowej. W komórce Leydiga ksenoestrogeny mogą modyfikować aktywność receptorów wiążących estrogeny na drodze genowej i niegenowej przez modulację działania różnych czynników transkrypcyjnych oraz białek kluczowych w syntezie steroidów. Możliwe jest też oddziaływanie związków estrogennych z receptorami dla innych ligandów, np. receptorem węglowodorów aromatycznych (AHR, ang. aryl hydrocarbon receptor) (Zarzycka i wsp.: Theriogenology. 2016, 86, 674–686). W wyniku wymienionych oddziaływań dochodzi do zakłócenia równowagi hormonalnej wymaganej do prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego. Badania finansowane z projektu SONATA BIS5 2015/18/E/ NZ4/00519 z Narodowego Centrum Nauki

Michał Kunicki
PRZEBIEG ZAPŁODNIENIA
POZAUSTROJOWEGO U PAR
Z CZYNNIKIEM MĘSKIM
Klinika Leczenia Niepłodności INVICTA, Warszawa; mkunicki@op.pl
Klinika Leczenia Niepłodności INVICTA, Warszawa; mkunicki@op.pl Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) niepłodność definiowana jest jako brak ciąży po okresie roku współżycia bez stosowania jakiejkolwiek metody antykoncepcji. Dane epidemiologiczne szacują, że może dotyczyć ok. 15% par. Wśród przyczyn niepłodności znaczącą role przypisuje się czynnikowi męskiemu. Według niektórych źródeł może on stanowić 25–50% przyczyn. Najważniejsze 4 grupy niepłodności męskiej można określić jako: pierwotne (jądrowe), wtórne (przedjądrowe), obstrukcyjne (pozajądrowe) i idiopatyczne. Niepłodność męska ma często złożoną etiologię, a blisko połowa przyczyn pozostaje nierozpoznana mimo wykonania badań hormonalnych, immunologicznych, obrazowych oraz przeprowadzenia badania andrologicznego. Jakość nasienia nadal jest podstawową metodą służącą do oceny męskiej płodności i jednym z czynników pozwalających przewidywać szansę na zajście w ciążę. Obecnie w ocenie nasienia stosuje się kryteria WHO z 2010 r. Nieprawidłowe wyniki seminogramu są klasyfikowane jako oligozoospermia (O), astenozoospermia (A), teratozoospermia (T), kombinacja tych nieprawidłowości oraz brak plemników w ejakulacie – azoospermia. W przypadku obecności czynnika męskiego zastosowanie opisanej w 1992 r. docytoplazmatycznej iniekcji plemnika do komórki jajowej (ICSI, ang. intracytoplasmatic sperm injection) ma przewagę nad zastosowaniem konwencjonalnej/klasycznej procedury zapłodnienia pozaustrojowego (IVF, ang. in vitro fertilization). Zastosowanie tej metody w przypadkach azoospermii, kryptozoospermii czy teratozoospermi pozwoliło na uzyskanie maksymalnych szans na zapłodnienie. Przyjmuje się, że ICSI jest wskazane, jeśli całkowita liczba ruchliwych plemników wynosi <1 mln/mL. ICSI jest wykonywane również wtedy, gdy plemniki uzyskiwane są z jąder/najądrzy w przypadku braku ich w ejakulacie (azoospermia). Należy jednak podkreślić, że wyniki porównujące klasyczne IVF z ICSI w przypadku obecności izolowanej teratozoospermi (wg ścisłych kryteriów Krugera <4% form prawidłowych plemników) są sprzeczne. W ostatnim okresie uważa się, że lepszym czynnikiem predykcyjnym w uzyskaniu ciąży klinicznej niż ocena parametrów zgodnie z klasyfikacją WHO jest całkowita liczba ruchliwych plemników (TMSC, ang. total motile sperm count). Parametr ten ma również być korzystniejszy w przypadku stosowania procedury ICSI.

Maria Laszczyńska, Aleksandra Rył, Katarzyna
Kaczmarczyk

CZY NARZĄDY UKŁADU PŁCIOWEGO
MĘŻCZYZN I KOBIET STARZEJĄ SIĘ
PODOBNIE?

Katedra i Zakład Histologii i Biologii Rozwoju, Pomorski Uniwersytet
Medyczny w Szczecinie; maria@laszczynska.pl

Narządy układu płciowego żeńskiego, w warunkach fizjologicznych, starzeją się inaczej aniżeli narządy układu płciowego męskiego. U kobiet fizjologiczna menopauza, wyznaczona hormonalnie, jest granicą, po której obserwuje się postępujące w czasie zmiany zachodzące w jajnikach, jajowodach i w macicy. W jajnikach kobiet po menopauzie zmienia się morfologia i funkcja. Nie mogą one już pełnić swojej funkcji rozrodczej i w pełni hormonalnej. Obserwuje się w nich brak pęcherzyków jajnikowych oraz brak podziału na korę i rdzeń. W jajnikach występują ciała białawe, jak również pojawiają się nabłonkowe cysty inkluzyjne. W jajowodach kobiet po menopauzie obserwowane zmiany morfologiczne dotyczą głównie komórek nabłonka, które są niższe, mniej urzęsione i atroficzne. Zmiany te mogą wskazywać na występowanie w jajowodach zmian wstecznych i stopniową utratę funkcji narządu. Z kolei w macicy kobiet po menopauzie zachodzą zmiany morfologiczne w postaci zaników w endometrium i miometrium. Jednak indeks proliferacyjny komórek ściany trzonu macicy (Ki‑67) pozostaje niezmienny, co pozwala wnioskować, że endometrium w procesie starzenia się kobiety jest nadal tkanką gotową do pełnienia swojej roli w procesie rozrodu, np. po stymulacji hormonalnej. U mężczyzn termin andropauza został wprowadzony na zasadzie analogii do menopauzy występującej u kobiet. Termin ten jest jednak w świecie naukowym krytykowany i odrzucany. U mężczyzn, w warunkach fizjologicznych, starzenie się jądra, najądrza i prostaty przebiega stopniowo. Mężczyzna może zachować płodność do późnej starości, chociaż z wiekiem dochodzi do upośledzenia czynności hormonalnej jąder i do zaburzenia spermatogenezy oraz płodności. W jądrach starzejących się mężczyzn dochodzi do zmian morfologicznych w komórkach nabłonka plemnikotwórczego i w komórkach Leydiga. W najądrzu również obserwuje się zmiany w nabłonku. W prostacie mężczyzn po 45. r.ż. może dochodzić do łagodnego rozrostu prostaty, wzrasta również ryzyko zachorowania na raka tego narządu. Nie można również zapomnieć, że na fizjologiczne starzenie się narządów układu płciowego męskiego i żeńskiego mogą mieć wpływ choroby wynikające z genetycznych predyspozycji, określonego stylu życia oraz oddziaływania czynników środowiskowych w minionych fazach życia.

Mariola Marchlewicz1, Ewa Duchnik2, Magdalena Boer2,
Małgorzata Piasecka3

ZRÓŻNICOWANE DZIAŁANIE ANDROGENÓW NA WŁOSY MĘŻCZYZN

1 Zakład Dermatologii Estetycznej, 2 Katedra i Klinika Chorób Skórnych i Wenerycznych, 3 Katedra i Zakład Histologii i Biologii Rozwoju, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie; mariola. marchlewicz@pum.edu.pl

Utrata włosów i ich siwienie są wiązane z zaawansowanym wiekiem i bywają źródłem obniżenia jakości życia mężczyzn. Mieszki włosowe stanowią unikalną strukturę podlegającą ciągłemu procesowi wzrostu, inwolucji i spoczynku (Rossi i wsp.: Dermatol Ther. 2016, online; Mirmirani i wsp.: Mauritas. 2015, 80, 58–62). Procesy wzrostu włosów i ich wymiany podlegają regulacji przez wiele hormonów, w tym androgeny (A, ang. androgen), przy czym efekty ich działania różnią się w zależności od okolicy ciała (Inoue i wsp.: Mol Cell Endocrinol. 2012, 362, 19–28, Inui i wsp.: Exp Dermatol. 2013, 22, 168– 171). U mężczyzn A, obecne w wysokich stężeniach, stymulują wzrost włosów na twarzy, w okolicy nadłonowej i na klatce piersiowej. Natomiast w obrębie skóry głowy mogą wywoływać łysienie. Niższe stężenia A, u obu płci, pobudzają mieszki włosowe okolicy pachowej i dolnej okolicy łonowej (Elsner i wsp.: Br J Dermatol. 2012, 166, 2–5). Badania ostatnich lat wskazują, że mieszki włosowe różnych regionów ciała człowieka reagują na A, dzięki ekspresji receptorów androgenowych (AR, ang. androgen receptor) w komórkach brodawki włosa (DPC, ang. dermal papilla cells) (Yip i wsp.: Australas J Dermatol. 2011, 52, 81–88). Ekspresja AR oraz aktywność 5α‑reduktazy typu II jest znacznie wyższa w komórkach brodawki włosów brody oraz okolic podlegających łysieniu androgenowemu (Slominski i wsp.: J Steroid Biochem Mol Biol. 2013, 137, 107–123, Westagate i wsp.: Intern J Cosmet Sci. 2013, 35, 329–336). Łysienie androgenowe (AGA, ang. androgenic alopecia) występuje u większości mężczyzn rasy kaukaskiej po 40. r.ż. Istotą schorzenia jest miniaturyzacja mieszków włosowych pod wpływem A, u osób predysponowanych genetycznie. W AGA dochodzi, w obrębie mieszka włosowego, do zmiany interakcji między DPC a keratynocytami (Lai i wsp.: Arch Dermatol Res. 2012, 304, 499–510). Wysokie poziomy A indukują utratę właściwości proliferacyjnych i apoptozę DPC, zwiększoną ekspresję markerów stresu oksydacyjnego, np. białko szoku termicznego-27 (HSP-27, ang. heat shock protein-27), dysmutazę ponadtlenkową, katalazę (Bathta i wsp.: J Invest Dermatol. 2008, 128, 1088–1094). Następuje skrócenie fazy anagenu i przekształcenie mieszków włosów ostatecznych do mieszków włosów pierwotnych (meszkowych) i tworzenia włosów krótszych, cieńszych i odbarwionych (Bathta i wsp.: J Invest Dermatol. 2008, 128, 1088–1094).

Urszula Marzec-Wróblewska1,
Paweł Łakota2, Grzegorz
Ludwikowski3, Adam Buciński1

AFLATOKSYNY W NASIENIU POLSKICH
MĘŻCZYZN
1 Katedra i Zakład Biofarmacji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika
w Toruniu, Collegium Medicum w Bydgoszczy; 2 Katedra Biochemii
i Biotechnologii Zwierząt, Pracownia Inżynierii Komórki, Uniwersytet
Technologiczno-Przyrodniczy
w Bydgoszczy; 3 Zakład Medycyny
Rozrodu i Andrologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu,
Collegium Medicum w Bydgoszczy; u.marzec@cm.umk.pl
W przeprowadzonym badaniu określono zawartość aflatoksyn w nasieniu polskich mężczyzn. Z pięciu przebadanych aflatoksyn (AF) obecność co najmniej jednej z nich stwierdzono w 58 z 60 prób nasienia: AFB1 – w 80%, AFB2 – w 10%, AFG1 – w 72%, AFG2 i AFM1 – w blisko 40% prób. Koncentracja wszystkich przebadanych aflatoksyn w nasieniu mężczyzn zdrowych była niższa niż w próbach nasienia pochodzących od mężczyzn ze stwierdzoną obniżoną jakością nasienia, choć statystyczne istotnie różnice stwierdzono tylko dla aflatoksyn G1 i G2. W ramach badania stwierdzono również wyższy poziom aflatoksyn w nasieniu mężczyzn spożywających kawę, palących wyroby tytoniowe i mieszkających na terenach wiejskich. Zgodnie z naszą wiedzą jest to pierwsze badanie określające poziom aflatoksyn w nasieniu europejskich mężczyzn. Na jego podstawie można stwierdzić, że aflatoksyny mogą niekorzystnie wpływać na męską płodność, nawet w niewielkich stężeniach.

Marcin Matuszewski, Wojciech Połom
LECZENIE NIEPŁODNOŚCI –
UDZIAŁ UROLOGA
Klinika Urologii, Gdański Uniwersytet Medyczny; matmar@gumed. edu.pl
Leczenie niepłodności optymalnie powinno odbywać się w ramach wielospecjalistycznych zespołów. W Polsce tradycyjnie ich tworzenie opiera się na pracy andrologów, ginekologów i endokrynologów. W takich zespołach urolog może pełnić wartościową rolę pomocniczą, zwłaszcza w zakresie zabiegów diagnostycznych i leczniczych. Jednak ze względu na ugruntowane przekonanie w pacjentach, ale też i w lekarzach rodzinnych, że mężczyzna w razie problemów zdrowotnych związanych z narządami płciowymi powinien udać się do urologa, lekarze urolodzy mają ogromne znaczenie w ramach wstępnej analizy możliwych przyczyn osłabienia płodności i w ukierunkowaniu pacjentów na dalsze etapy leczenia. Co więcej, należy brać pod uwagę, że w Polsce ze względu na uwarunkowania ekonomiczne i polityczno‑światopoglądowe po pomoc do urologa zgłaszają się także pacjenci, u których nie można zastosować technik wspomaganego zapłodnienia. W wykładzie zostaną omówione zagadnienia – na podstawie rekomendacji Europejskiego Towarzystwa Urologicznego z 2016 r. (EAU, ang, European Association of Urology) – które mogą i powinny być przedmiotem analizy urologa w trakcie badania i konsultacji pacjenta w kierunku zaburzeń płodności: 1) dysgenezja jąder z uwzględnieniem obecności mikrozapnień w jądrach, 2) żylaki powrózka nasiennego, 3) infekcje gruczołów dodatkowych w męskim układzie płciowym, 4) zaburzenia drożności dróg nasiennych – wrodzony brak nasieniowodów (CBAVD, ang. congenital bilateral absence of the vas deferens), CUAVD (ang. congenital unilateral absence of the vas deferens), torbiel przewodu Mullera, torbiel przewodów wytryskowych), 5) technika TURED (ang. transurethral resection of ejaculatory duct), 6) postępowanie z chorymi z guzem jądra i 7) zaburzenia wytrysku.

Marek Mędraś
SUBSTANCJE WSPOMAGAJĄCE WYSIŁEK
FIZYCZNY A UKŁAD PODWZGÓRZE –
PRZYSADKA MÓZGOWA – GONADY

Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu; Zakład Medycyny Sportu, Akademia Wychowania Fizycznego, Wrocław; m.medras@gmail.com

Osoby uprawiające sport wyczynowy, a także rekreacyjnie zaangażowane w aktywność fizyczną często stosują preparaty mające na celu zwiększenie wydolności i siły mięśniowej. W większości są to związki hormonalne, które bezpośrednio lub pośrednio modyfikują czynność układu podwzgórze–przysadka mózgowa–gonady. Najczęściej stosowany jest testosteron i jego pochodne. W wykładzie analizowany będzie problem powstającego w tej sytuacji hipogonadyzmu w kontekście oceny czynności układu podwzgórze– przysadka mózgowa–gonady, funkcji egzo- i endokrynnej gonad oraz ewentualnego postępowania lekarskiego.

Michał Oczkowski1, Katarzyna Dziendzikowska, Joanna Gromadzka-Ostrowska1, Małgorzata Stachoń1, Jacek Wilczak1, Tomasz Królikowski1, Remigiusz Mruk1, Johan Øvrevik2, Magdalena Kowalska3, Marcin Kruszewski4, Anna Lankoff3,4

WPŁYW SPALIN BIOPALIW DRUGIEJ GENERACJI NA WYBRANE PARAMETRY HORMONELNEJ REGULACJI ROZRODU U ZWIERZĄT MODELOWYCH

1 Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (SGGW); 2 Norwegian Institute of Public Health, Oslo, Norway; 3 Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach; 4 Instytut Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie; michal_oczkowski@sggw.pl

Spaliny powstałe w wyniku spalania olejów napędowych są istotnym źródłem zanieczyszczeń powietrza, a silniki wysokoprężne są największym źródłem cząstek stałych obecnych w atmosferze. W związku z ograniczaniem emisji zanieczyszczeń przez silniki Diesla zwiększa się zainteresowanie stosowaniem biopaliw. Celem badań było określenie wpływu biopaliwa drugiej generacji SHB20 (z 20% dodatkiem biokomponentów) na wybrane parametry hormonalne zaangażowane w regulację funkcji rozrodczych u zwierząt modelowych. Doświadczenie przeprowadzono na 42 dorosłych szczurach samcach Fischer 344, które podzielono na 3 grupy: kontrolną oraz dwie eksperymentalne: SHB20+ DPF (DPF, filtr cząstek stałych, ang. diesel particulate filter) i SHB20-DPF (bez filtra). Zwierzęta grup eksperymentalnych poddawano inhalacji powietrzem zawierającym spaliny z paliwa SHB20 (1,5% v/v) w komorach inhalacyjnych zawierających (lub nie) filtr DPF. Po 7 i 28 dniach doświadczenia połowę zwierząt z każdej grupy poddano eutanazji i pobrano krew oraz gonady do dalszych analiz. Metodą ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assay) wykonano oznaczenia hormonów w osoczu krwi: testosteronu (T, ang. testosterone), dihydrotestosteronu (DHT, ang. dihydrotestosterone) i hormonu luteinizującego (LH, ang. luteinizing hormone). W gonadach oznaczono poziom 17β‑estradiolu (E2), T, DHT oraz poziom białek: receptora androgenowego (AR, ang. androgen receptor), estrogenowego typu α i β (ERα, ERβ, ang. estrogen receptor type α and β ) oraz aromatazy (Aro, ang. aromatase). Zaobserwowano istotny wzrost stężenia T i DHT w osoczu, DHT w gonadach oraz stężenia białek Aro i Erα po 7 dniach inhalacji w grupie SHB20‑DPF w porównaniu do grupy kontrolnej. Nie wykazano zmian w badanych parametrach po 28-dniowej ekspozycji zwierząt na spaliny. Narażenie zwierząt na emisję spalin z biopaliwa drugiej generacji ma wpływ na zaburzenie wewnątrzwydzielniczej funkcji gonad, co może być związane z oddziaływaniem węglowych nanocząstek oraz/lub związków chemicznych zawartych w gazowej frakcji spalin. Projekt finansowany z programu Polsko‑Norweska Współpraca Badawcza Pol-Nor / 201040/72/2013.

Paweł Osemlak1,2
ZASTOSOWANIE PROTEZ JĄDROWYCH U CHŁOPCÓW

1 Katedra i Klinika Chirurgii i Traumatologii Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie; 2 Uniwersytecki Szpital Dziecięcy im. Prof. Antoniego Gębali w Lublinie; posem1@poczta.onet.pl

Brak jądra może być spowodowany w okresie rozwojowym wadą w postaci agenezji, aplazji lub atrofii, albo koniecznością usunięcia jądra z powodu skrętu i martwicy, pourazowego uszkodzenia lub nowotworu. Brak jądra lub jąder u chłopca stanowi wskazanie do implantacji protezy oraz ścisłego nadzoru urologa i endokrynologa dziecięcego. Problem stosowania implantów u chłopców z brakiem jądra jest sporadycznie poruszany w piśmiennictwie (w przeciwieństwie do wieku dorosłego), dlatego celem badań autorskich było odpowiedzenie na pytanie: jakie są odległe wyniki leczenia i w jakim wieku należy wykonywać operacje? Analizie poddano materiał Kliniki Chirurgii i Traumatologii Dziecięcej w Lublinie obejmujący chłopców, którym implantowano protezy jąder od 2000 do 2010 r. Określono wiek, w którym wykonywano operację, przyczynę braku jądra oraz wynik kosmetyczny we wspólnej ocenie lekarza, pacjenta i rodziców. W okresie 11 lat w Klinice wykonano operację wszczepienia protezy jądra u 245 chłopców. W ponad 70% przypadków byli oni w okresie niemowlęcym i przedszkolnym. Wskazaniem do operacji u 65% badanych był brak jądra spowodowany wadą rozwojową, a u 20% usunięcie skręconej i martwiczej gonady. Pozostali chłopcy mieli usunięte jądro z powodu urazu lub nowotworu. Protezę implantowaną we wczesnym dzieciństwie wymieniano 1 raz (na ostateczną) po zakończeniu wzrostu drugiego jądra, a w części przypadków 2-krotnie – przed i po ukończeniu okresu dojrzewania ze względu na dużą dysproporcję wielkości jądra i protezy. Dobry wynik leczenia (proteza położona nisko w mosznie, porównywalna wielkością z jądrem) uzyskano w 97% przypadków. U pozostałych 3% pacjentów proteza była położona w górnej części moszny albo uległa uszkodzeniu w wyniku urazu. Na podstawie przeprowadzonej analizy wyciągnięto wniosek, że możliwie wczesna implantacja protezy jądra (przy jego braku – w okresie niemowlęco-przedszkolnym, a po jego utracie – w ciągu kilku miesięcy) daje dobre wyniki odległe, ponieważ implant działa w sposób pozytywny, stymulując worek mosznowy do wzrostu.

Ewa Pastuszek 1,2, Mariusz Łukaszuk 2, Krzysztof Łukaszuk 1,2

METODY OZNACZANIA FRAGMENTACJI DNA PLEMNIKÓW

1 Zakład Pielęgniarstwa Położniczo-Ginekologicznego, Gdański Uniwersytet Medyczny; 2 Kliniki i Medyczne Laboratoria Diagnostyczne INVICTA, Gdańsk; ewa_pastuszek@gumed.edu.pl
Podstawowa diagnostyka męskiej niepłodności opiera się na analizie mikroskopowej nasienia, jednakże żaden z badanych w ten sposób parametrów nie odnosi się bezpośrednio do jakości DNA plemników, przez co przewidywanie potencjału płodności może być utrudnione. Szacuje się, że aż ok. 15% pacjentów z prawidłowym wynikiem standardowej oceny seminologicznej może wykazywać obniżony potencjał do zapłodnienia. Integralność DNA plemników warunkuje właściwe przekazywanie informacji genetycznej potomstwu, w związku z czym parametr ten wydaje się być obiecującym markerem męskiej niepłodności oraz dobrym czynnikiem prognostycznym w metodach rozrodu wspomaganego. Podwyższony poziom fragmentacji DNA plemników może być związany z apoptozą, zaburzeniami na etapie spermatogenezy, stresem oksydacyjnym, infekcjami oraz narażeniem na działanie substancji chemicznych bądź czynniki fizyczne (promieniowanie elektromagnetyczne lub podwyższeniem temperatury w okolicach jąder). Dotychczas opracowano wiele metod służących do oceny stopnia fragmentacji DNA plemników, które znalazły zastosowanie w praktyce klinicznej. Metody te cechują się różną czułością i umożliwiają badanie wielu aspektów uszkodzeń DNA. Najczęściej stosowanymi metodami są badanie chromatyny plemnikowej za pomocą testu SCSA (ang. sperm chromatin structure assay), badanie metodą TUNEL (ang. terminal deoxynucleotidyl transferase-mediated dUTP nick end labeling), test kometkowy (COMET, ang. the single cell gel electrophoresis assay) oraz Halo-test (SCD, ang. sperm chromatin dispersion test). Każdy z tych testów umożliwia oszacowanie półilościowego ogólnego stanu DNA, lecz nie jest w stanie wskazać specyficznej sekwencje DNA, która uległa zmianie. Techniki te zapewniają ograniczone informacje na temat charakteru uszkodzeń DNA i nie obrazują w pełni dokładnej etiologii i patogenezy utraty integralności DNA. Niemniej jednak, wiele badań pokazuje, że istnieje istotny związek między skutecznością zapłodnienia a wynikami badania fragmentacji DNA plemników. Zaburzenia w DNA plemników mogą uniemożliwić proces zapłodnienia, powodować degeneracje zarodka, prowadzić do poronienia lub przyczyniać się do rozwoju wad wrodzonych oraz nowotworów u potomstwa.

NAJNOWSZE ZALECENIA DOTYCZĄCE HIPOGONADYZMU U MĘŻCZYZN

Michał Rabijewski
NAJNOWSZE ZALECENIA DOTYCZĄCE HIPOGONADYZMU U MĘŻCZYZN

Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Endokrynologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny; mrabijewski@wum.edu.pl

Hipogonadyzm u mężczyzn jest spowodowany obniżeniem wydzielania i działania testosteronu. Hipogonadyzm dzielimy na pierwotny (spowodowany zaburzeniami funkcji jąder), wtórny (choroby układu podwzgórzowo‑przysadkowego) oraz obwodowy (spowodowany polimorfizmem genu dla receptora androgenowego). W ostatnich latach rozróżnia się również hipogonadyzm późny (LOH, ang. late onset hypogonadism), obserwowany u starszych mężczyzn i związany z nieznacznym obniżaniem się stężenia testosteronu z wiekiem, wobec czego jego objawy uważane są często za element starzenia. Objawy niedoboru testosteronu zależą od wieku chorych, przyczyny i jego nasilenia. U młodych mężczyzn hipogonadyzm należy różnicować z opóźnionym dojrzewaniem, natomiast u starszych pacjentów charakterystycznymi objawami LOH jest brak myśli seksualnych, brak porannych wzwodów i zaburzenia wzwodu. Niedobór testosteronu wpływa negatywnie na jakość życia, aspekty seksualne oraz powoduje i nasila zaburzenia metaboliczne (cukrzyca, otyłość, miażdżyca i osteoporoza). Wiąże się też z 3‑krotnie wyższą ogólną śmiertelnością, spowodowaną także chorobami układu krążenia. W leczeniu hipogonadyzmu należy uwzględnić wiek chorych i jego przyczynę. U młodych pacjentów priorytetem jest uzyskanie lub utrzymanie prawidłowej spermatogenezy, natomiast u starszych mężczyzn stosuje się leczenie zastępcze testosteronem, które jest bezpieczne, dobrze tolerowane, zmniejsza objawy hipogonadyzmu i poprawia jakość życia. Opublikowane niedawno zalecenia Europejskiego Towarzystwa Urologicznego (EAU, European Association of Urology) dotyczące rozpoznawania i leczenia hipogonadyzmu u mężczyzn dostarczają praktycznych rekomendacji, jak postępować w przypadku pierwotnego oraz związanego z wiekiem niedoboru testosteronu. Omawiają one dokładnie wskazania, przeciwwskazania i objawy uboczne terapii oraz kładą szczególny nacisk na potencjalny wpływ testosteronu na gruczoł krokowy i ryzyko chorób serca. Jest to szczególnie istotne u mężczyzn z LOH, ponieważ u tych chorych obserwujemy niespecyficzne objawy kliniczne, brakuje również powszechnie akceptowanej dolnej normy stężenia testosteronu.

Ewa Rajpert-De Meyts
ZABURZENIA FUNKCJI KOMÓREK LEYDIGA W ZESPOLE DYSGENEZJI JĄDER

Department of Growth and Reproduction and EDMaRC, Copenhagen University Hospital (Rigshospitalet), Kopenhaga, Dania; erm@rh.dk

Komórki Leydiga (KL) są głównym źródłem androgenów u mężczyzn od rozwoju płodowego do starości. W ludzkich jądrach KL występują jako trzy odrębne populacje: płodowe KL, które są niezbędne do maskulinizacji rozwijającego się płodu, niemowlęce KL podczas „mini‑puberty” oraz dojrzale KL u doroslych, odpowiedzialne za utrzymanie funkcji rozrodczych w okresie dorosłości. Ciężkie zaburzenia sygnalizacji androgenów (np. mutacje receptora androgenowego) często prowadzą do zaburzeń rozwoju płci (DSD), natomiast bardziej łagodne zaburzenia funkcji KL odgrywają ważną rolę w patogenezie zespołu dysgenezji jąder (TDS). Do tego zespołu zalicza się zaburzenia sytemu rozrodczego, które są związane z nieprawidłowym wczesnym rozwojem jąder, w tym nowotwory komórek rozrodczych występujące u młodych mężczyzn (seminoma albo nonseminoma, wywodzące się z tzw. neoplazji komórek rozrodczych in situ/carcinoma in situ), wnętrostwo, łagodne typy spodziectwa oraz zaburzenia spermatogenezy z atrofią jądra i obecnością zmian dysgenetycznych (Skakkebæk i wsp.: Hum Reprod. 2001, 16, 972–978; Hoei-Hansen i wsp.: J Pathol. 2003, 200, 370–374). U pacjentów z zaburzeniami TDS bardzo często występują duże skupiska KL (micronodules) oraz towarzyszący im wzrost stosunku hormonu luteinizującego/ testosteronu. Występowanie KL jest szczególnie zaznaczone u pacjentów z guzami wydzielającymi hCG (ludzka gonadotropina kosmówkowa, ang. human chorionic gonadotropin) (Holm i wsp.: J Pathol. 2003, 199, 378–386). Obecność hiperplazji KL w biopsjach jąder u pacjentów z jednostronnymi guzami jądra, w połączeniu z ich profilami hormonów (testosteron i hormon luteinizujący), pomaga przewidzieć wcześniejsze występowanie hipogonadyzmu u tych pacjentów (Tarsitano i wsp.: nowe dane). Hiperplastyczne mikroskupiska KL są heterogenne i zawierają komórki w różnych etapach dojrzewania, różniące się ekspresją DLK1 (ang. delta-like homolog 1 – marker komórek progenitorowych i niedojrzałych) lub INSL3 (insulinopodobny peptyd 3, ang. insulin-like peptide 3 – marker prawidłowych dojrzałych KL) (Lottrup i wsp.: Hum Reprod. 2014, 29, 1637–1650). Hiperplastyczne KL zawierają również znamiennie mniej kryształów Reinke (Sorensen i wsp.: nowe dane). Nasze badania globalnej ekspresji genów w microdissekowanych hiperplastycznych KL w porównaniu z płodowymi i dojrzałymi KL ujawniły nowe markery dojrzewania KL, analiza ich profilu ekspresji wskazuje, że zmiany w funkcji i morfologii KL zaobserwowane u pacjentów z TDS są związane ze zwiększoną odnową KL typu dorosłego niż z przetrwaniem populacji płodowej KL (Lottrup i wsp.: nowe dane).

Aleksandra Rosiak1,4, Kamil Gill1, Monika Frączek3, Joanna Jakubik1, Maciej Kurpisz3, Rafał Kurzawa2,4, Małgorzata Piasecka1
DOJRZAŁOŚĆ CHROMATYNY PLEMNIKÓW W ZALEŻNOŚCI OD WIEKU MĘŻCZYZN

1 Katedra i Zakład Histologii i Biologii Rozwoju; 2 Zakład Zdrowia Prokreacyjnego, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie; 3 Instytut Genetyki Człowieka, Polska Akademia Nauk w Poznaniu; 4 VitroLive Centrum Ginekologii i Leczenia Niepłodności, Szczecin; rosiak.aleksandra@yahoo.com
Po 35. r.ż. mężczyzn obniżają się standardowe parametry seminologiczne oraz wzrasta liczba zmian molekularnych chromatyny plemnika (np. zaburzenia integralności, protaminacji i kondensacji chromatyny). Opinie jednak na temat wpływu wieku mężczyzn na parametry plemników są niejednoznaczne i kontrowersyjne (Sharma i wsp.: Reprod Biol Endocrinol. 2015, 13, 35). Celem pracy była ocena dojrzałości chromatyny ejakulowanych plemników mężczyzn (n = 1042) za pomocą testu z chromomycyną A3 (CMA3), błękitem aniliny (AB), błękitem toluidyny (TB) oraz metodą TUNEL (ang. terminal deodeoxynucleotidyl transferase‑mediated dUTP nick end labeling assay). Mężczyźni ≥40. r.ż. nie różnili się istotnie (p > 0,05) od mężczyzn <40. r.ż. koncentracją plemników (mediana: 40,30 vs. 35,35 mln/mL), całkowitą liczbą plemników w ejakulacie (mediana: 115,20 vs. 115,50 mln), ruchem całkowitym (mediana: 57,50 vs. 59,00%), morfologią (mediana: 4,00 vs. 4,00%), żywotnością (mediana: 69,00 vs. 68,00%), koncentracją leukocytów (mediana: 0,00 vs. 0,00 mln/mL) i komórek okrągłych (mediana: 0,10 vs. 0,16 mln/mL) (wg WHO, 2010). Natomiast badani różnili się objętością ejakulatu (mediana: 3,00 vs. 3,5 mL) oraz odsetkiem komórek TUNEL‑pozytywnych, (mediana: 20,25 vs. 12,30%), AB‑pozytywnych, (mediana: 15,00 vs. 13,00%) oraz TB‑pozytywnych (mediana: 17,00 vs 14,00%). Nie stwierdzono istotnych różnic między badanymi grupami w przypadku odsetka komórek CMA3‑pozytywnych (mediana: 16,00 vs. 17,00%). Wiek badanych korelował ujemnie istotnie z całkowitą liczbą plemników w ejakulacie, morfologią plemników, ruchliwością oraz koncentracją leukocytów (odpowiednio, rs = −0,092, rs = −0,163, rs = −0,106, rs = −0,096), natomiast dodatnio z indeksem teratozoospermii, komórkami AB, TB oraz TUNEL-pozytywnymi (odpowiednio, rs = 0,116, rs = 0,088, rs = 0,148, rs = 0,229). Z kolei protaminacja chromatyny plemników nie korelowała istotnie z wiekiem badanych. Uzyskane wyniki sugerują, że w badanej grupie mężczyzn po 40. r.ż. występuje brak istotnych zmian w standardowych parametrach seminologicznych, natomiast może dochodzić do zaburzeń molekularnych chromatyny plemników wyrażających się nieprawidłowościami jej struktury i kondensacji.

Iwona Rotter1, Aleksandra Rył2, Katarzyna Kaczmarczyk2
CZY MĘŻCZYZNA 50+ POWINIEN PRZYJMOWAĆ SUPLEMENTACJĘ MAGNEZU I CYNKU?

1 Samodzielna Pracownia Rehabilitacji Medycznej; 2 Katedra i Zakład Histologii i Biologii Rozwoju, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie; iwrot@wp.plb

Magnez (Mg) jest kofaktorem ponad 300 różnej klasy enzymów w organizmie człowieka. Głównym rezerwuarem Mg są kości, gdzie zgromadzone jest 64% całkowitego Mg. Niedobór Mg sprzyja powstawaniu insulinooporności i cukrzycy typu 2, zaburzeń gospodarki lipidowej, nadciśnienia tętniczego, a także zespołu metabolicznego (Swaninathan: Clin Biochem Rev. 2003, 24,47–66; Huang i wsp.: Nutr J. 2012, 13, 41). Biorąc pod uwagę fakt, że hipogonadyzm związany z wiekiem częściej występuje u mężczyzn z zaburzeniami metabolicznymi, wydaje się, że hipomagnezemia może sprzyjać wystąpieniu niedoboru testosteronu. Maggio i wsp. (Int J Androl. 2011, 34, 594–600) badając starszych mężczyzn, wykazali dodatnią korelację między stężeniem Mg a stężeniem hormonów anabolicznych, w tym testosteronu całkowitego (TT). Badania Cinar i wsp. (Biol Trace Elem Res. 2011, 149, 18–23) udowadniają, że suplementacja Mg korzystnie wpływa na stężenie TT i wolnego testosteronu (FT). Wzrost stężenia testosteronu związany ze wzrostem stężenia Mg jest intensywniejszy u osób, które jednocześnie z suplementacją Mg podejmują aktywność fizyczną (Maggio i wsp.: Int J Endocrinol. 2014, 2014, 525249). Cynk (Zn) bierze udział w steroidogenezie, sprzyja dojrzewaniu plemników, a jako inhibitor 5α‑reduktazy reguluje stężenie powstającego z testosteronu dihydrotestosteronu, którego nadmiar przyczynia się do rozrostu prostaty (Fahim i wsp.: Andrology. 1993, 25, 369–775; Croxford i wsp.: J Nutr. 2011, 141, 359–365). Publikowane badania wykazują, że niedobór Zn sprzyja obniżeniu stężenia testosteronu, zaburzeniom płodności, zmniejszeniu liczby i spadkowi żywotności plemników (Prasad: Mol Med. 2008, 14, 353–357; Yamaguchi i wsp.: Proc Natl Sci USA. 2009, 30, 10859–10864). Prasad (2008) zaobserwował, że suplementacja Zn u starszych mężczyzn z niewielkim niedoborem TT przyczyniła się do wzrostu stężenia TT. W badaniach autorskich u mężczyzn między 50. a 75. r.ż wykazano statystycznie istotne związki między stężeniem Mg a TT, natomiast dla cynku takich związków nie stwierdzono. Wydaje się, że u mężczyzn powyżej 50. r.ż suplementacja Mg może być uzasadniona, zwłaszcza w przypadku występowania zaburzeń metabolicznych, natomiast zasadność suplementacji Zn wymaga pogłębienia badań.

WŁASNE DOŚWIADCZENIA W IMPLANTACJI PROTEZ CIAŁ JAMISTYCH PRĄCIOWYCH

Waldemar Różański

II Klinika Urologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi; waldemar. rozanski@umed.lodz.pl

Zaburzenia erekcji (ED, ang. erectile dysfunction) to utrzymująca się niezdolność do uzyskania i utrzymania pełnego wzwodu prącia pozwalającego na satysfakcjonujące odbycie stosunku. Zaburzenia erekcji to druga po przedwczesnym wytrysku seksualna dolegliwość zgłaszana przez mężczyzn (Lindan: N Engl. J Med. 2007, 357, 762–774). Porst i Sharlip (Standard Practice in Sexual Medicine. 2006, 43–48) donoszą, że zaburzenia erekcji w zależności od wieku chorego występują z różnym nasileniem: u mężczyzn między 30–39 r.ż. dotyczą 2–28,9% badanych, z kolei między 70–80 r.ż. aż 41,9–83% mężczyzn. Lekami doustnymi pierwszego rzutu w leczeniu zaburzeń wzwodu prącia u mężczyzn są inhibitory fosfodiesterazy typu 5 (PDE5, ang. phosphodiesterase type 5): sildenafil (Viagra), Vardenafil (levitra), tadalafil (Cialis). Inne obecnie stosowane sposoby leczenia zaburzeń wzwodu prącia to: podawanie do ciał jamistych preparatów Caverject (Alprostadil), stosowanie urządzeń próżniowych w celu wywołania wzwodu prącia, w przypadku nieskutecznego leczenia farmakologicznego zaburzeń erekcji metodą z wyboru jest wszczepienie protezy ciał jamistych (Bettolchi: J Sex Med. 2010, 7, 304–309; Minervini: BJU Int. 2006, 97, 129–133). Powikłania mogące wystąpić po wszczepieniu protez ciał jamistych to: zakażenie/zropienie i konieczność wymiany protezy, uszkodzenie techniczne protezy, nieszczelność protezy, uszkodzenie podczas przelotów samolotem z prędkością ponaddźwiękową, dostanie się do protezy pęcherzyków powietrza, erozja ciał jamistych, erozja cewki moczowej (Henry: J Urol. 2005, 173, 89–92; Carson: Int J Impot Res. 2003, 15, 139–146). Do oceny funkcji seksualnych u chorych z zaburzeniami erekcji stosowane są standaryzowane kwestionariusze: IIEF‑5 (ang. International Index of Erectile Function) lub SHIM (ang. Sexual Health Inventory for Men). Porównano długość prącia u chorych leczonych iniekcjami (papaweryna, fentolamina, prostaglandyna E1) z chorymi, u których wszczepiono protezę ciał jamistych po 6 tygodniach, 6 i 12 miesiącach od zabiegu. Zaobserwowano skrócenie długości prącia u chorych ze wszczepionymi protezami ciał jamistych w porównaniu z leczonymi iniekcjami. Długość prącia po iniekcjach wynosiła 13,2 ±0,4 cm, z kolei długość prącia po wszczepieniu protezy: po 6 tygodniach wynosiła 12,4 ±0,3 cm, po 6 miesiącach 12,5 ±0,3 cm, po 12 miesiącach 12,5 ±0,4 cm. W ocenie według formularza SHIM jakość życia seksualnego po wszczepieniu protezy ciał jamistych pomimo skrócenia długości prącia jest zadawalająca. Porównywano chorych leczonych z powodu cukrzycy (n = 84) i poddanych prostatektomii radykalnej (n = 96). Obserwacje 12‑miesięczne były następujące: u trzech chorych wystąpiło zakażenie protezy, u jednego chorego miała miejsce erozja protezy do cewki i u jednego chorego wystąpiły problemy z wypełnianiem protezy, niestwierdzane podczas wszczepiania do ciał jamistych. Średnie długości prącia dla wszystkich chorych, podane na podstawie kwestionariuszy, były następujące: IIEF‑5 przed zabiegiem 8,2 ±4,0 cm, po zabiegu 20,6 ±2,7 cm; EDITS po zabiegu 72,2 ±20,7 cm (Antonini i wsp.: Int J Impot Res. 2016, 28, 2–8). Od 2013 r. do 2015 r. w II Klinice Urologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi wszczepiono protezy trzem chorym, u których wcześniej wykonano prostatektomie radykalną. Ocenę jakości życia seksualnego u tych chorych przeprowadzono z zastosowaniem kwestionariusza IIEF‑5 oraz SHIM. Odpowiadając na pytania zawarte w kwestionariuszu IIEF, wszyscy chorzy podawali brak lub sporadyczne występowanie erekcji oraz brak możliwości odbycia stosunku płciowego z partnerką. Po wszczepieniu protezy tylko jeden chory podał, że odbywane stosunki są satysfakcjonujące w ponad połowie razy. Dwaj pozostali po wszczepieniu protez ciał jamistych są w pełni usatysfakcjonowani z odbywanych stosunków płciowych z partnerkami. Odpowiadając na pytania zawarte w kwestionariuszu SHIM, dwaj chorzy podali pełną satysfakcję z odbywanych stosunków płciowych. Jeden chory stwierdził, że stosunek po wszczepieniu protezy ciał jamistych przynosi większą satysfakcję partnerce niż jemu.

Jolanta Słowikowska-Hilczer
REKOMENDACJE DOTYCZĄCE POSTĘPOWANIA W ZESPOLE KLINEFELTERA

Zakład Endokrynologii Płodności, Katedra Andrologii i Endokrynologii Płodności, Uniwersytet Medyczny w Łodzi; Jolanta. slowikowska-hilczer@umed.lodz.pl

Najpowszechniejszą (0,1–0,2% noworodków płci męskiej) uwarunkowaną genetycznie przyczyną niepłodności oraz hipogonadyzmu hipergonadotropowego u mężczyzn jest zespół Klinefeltera. Rozwija się na skutek aberracji liczbowej chromosomów X (najczęściej 47,XXY). W dzieciństwie i we wczesnym okresie dojrzewania płciowego czynność układu podwzgórze–przysadka–jądra jest zwykle prawidłowa. Od środkowego okresu dojrzewania (stadium GIII wg klasyfikacji Tannera) rozwija się obraz kliniczny hipogonadyzmu hipergonadotropowego na skutek postępującej degeneracji struktury i upośledzenia czynności jąder (Wikström i Dunkel: Horm Res. 2008, 69, 317–326). Fenotyp jest zróżnicowany, począwszy od niemalże prawidłowego do znacznie odbiegającego od normy. Fenotyp u noworodków z zespołem Klinefeltera jest z reguły prawidłowy męski. Często jedyną kliniczną cechą są małe jądra, które najczęściej są identyfikowane dopiero po okresie dojrzewania płciowego. Pacjenci z tym zespołem są najczęściej niepłodni, jednakże w około połowie przypadków możliwe jest znalezienieplemników w jądrach (Rohayem i wsp.: Andrology. 2015, 3, 5, 868–875), a także mają większe ryzyko zachorowania m.in. na raka piersi, zespół metaboliczny, choroby układu krążenia, osteopenię/osteoporozę, choroby autoimmunologiczne. Dodatkowo występują w zróżnicowanym stopniu zaburzenia poznawcze, społeczne, behawioralne oraz trudności w nauce. Rekomendowana jest wczesna diagnostyka w kierunku tego zespołu, aby odpowiednio wcześnie wdrożyć postępowanie terapeutyczne i prewencyjne przeciwko chorobom towarzyszącym (Aksglaede i wsp.: Am J Med Genet C Semin Med Genet. 2013, 163C, 1, 55–63; Purwin i Słowikowska-Hilczer: Postępy Andrologii Online. 2015, 2, 2, 12–24; Nieschlag i wsp.: Andrology. 2016, 4, 3, 545–549).

Paweł Wiechno
NISKIE STĘŻENIE TESTOSTERONU U MĘŻCZYZN Z CHOROBĄ NOWOTWOROWĄ

Klinika Nowotworów Układu Moczowego, Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa; wiechno@gmail.com

Zachorowanie na nowotwór złośliwy i proces jego leczenia mogą prowadzić do wystąpienia niedoboru testosteronu z towarzyszącymi objawami. Przeanalizowano dane z piśmiennictwa oraz dane autorskie dotyczące rozpowszechnienia niedoboru testosteronu u mężczyzn leczonych z powodu nowotworu złośliwego oraz skutków zdrowotnych tego stanu. Ryzyko niedoboru testosteronu u pacjentów w wiele lat po leczeniu nowotworu zarodkowego jądra wynosi 5–25%, jednak ponad 10 lat od orchidektomii stężenia testosteronu nie odbiegają od typowych dla zdrowej populacji. Wyższe są odsetki hipogonadyzmu po uwzględnieniu hipogonadyzmu skompensowanego, a zaburzenie to utrzymuje się przewlekle (Nord i wsp.: Eur Urol. 2003, 44, 322–328). W skład obrazu klinicznego wchodzi, poza zmniejszeniem objętości tkanki hormonalnie czynnej, także uszkodzenie komórek Leydiga przez cisplatynę (Berger i wsp.: Br J Cancer. 1996, 73, 1108–1114). Negatywny wpływ hipogonadyzmu na stan pacjenta poddanego jednostronnej orchidektomii został potwierdzony. Brak jest badań oceniających efekty suplementacji testosteronu w tej grupie mężczyzn. Rak stercza to przykład nowotworu zależnego od androgenów. Wskazaniem do kastracji chirurgicznej bądź farmakologicznej jest przerzutowy rak stercza (Parker i wsp.: Ann Oncol. 2015, 26, suppl. 5, 69–77). Ponadto dołączenie hormonoterapii do radioterapii radykalnej u mężczyzn o wysokim ryzyku progresji przynosi korzyści w przeżyciach całkowitych (D’Amico i wsp.: JAMA. 2008, 299, 289–295). Leczenie wiąże się jednak z ryzykiem wystąpienia zaburzeń gospodarki lipidowej, cukrzycy, utraty masy kostnej oraz incydentów sercowo‑naczyniowych (Mottet i wsp.: Guidelines on Prostate Cancer. European Association of Urology, 2015). Odsetek mężczyzn z niedoborem testosteronu w schyłkowej fazie choroby ocenia się na 40–90%. Niedobór testosteronu u tych pacjentów jest elementem zespołu wyniszczenia nowotworowego (Fuoco: Ecancermedicalscience. 2015, 9, 561). Niedobory testosteronu oraz zaburzenia osi przysadka– gonada są częste u mężczyzn chorych na nowotwory złośliwe. Niedobory androgenów wiążą się z istotnymi efektami klinicznymi upośledzającymi jakość życia mężczyzny.

Jan Karol Wolski1,2, Grzegorz Kapuściński1, Katarzyna Kozioł1, Adriana Strzałkowska1, Martyna Ignaszak1, Jan Lewandowski1, Robert Wyban1, Marta Izdebska-Książek1, Marta Radziewicz-Pigiel1, Ewa Stachowiak1, Karina Gawron1, Katarzyna Klimczewska1, Karolina Kubiak1, Karolina Leśniewska1, Sylwia Trubacz1, Hanna Marszał1, Marcin Ligaj3, Dariusz Starczewski1, Bogdan Biarda1, Piotr Lewandowski1

M-TESE – NASZE DOŚWIADCZENIE W LATACH 2012–2016

1 Przychodnia Lekarska Novum, Warszawa; 2 Klinika Nowotworów Układu Moczowego, Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa; 3 Zakład Patologii, Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa; jkwolski@op.pl

W 1999 r. Schlegel po raz pierwszy opisał biopsję jąder z wykorzystaniem mikroskopu operacyjnego (M‑TESE, ang. microsurgical testicular sperm extraction) u mężczyzn z azoospermią nieobstrukcyjną (NOA, ang. nonobstructive azoospermia), z negatywnymi biopsjami w przeszłości, z intencją pozyskania plemników do wspomaganego rozrodu (IVF‑ICSI, ang. in vitro fertilization‑intracytoplasmic sperm injection). Autorzy zastosowali tę technikę z sukcesem po raz pierwszy w Polsce w październiku 2012 r. Celem przeprowadzonych badań była ocena skuteczności biopsji M-TESE – pozyskanie plemników do procedury IVF‑ICSI. Biopsje M-TESE wykonano u niehomogennej grupy 108 mężczyzn z NOA; wiek 17–44 (średnia: 32. r.ż.). Dla 14 mężczyzn M-TESE była pierwszą biopsją. Spośród nich 11 prezentowało zespół Klinefeltera 47, XXY; 2 zaburzenia rozwoju płciowego 46, XY (DSD, ang. disorders of sex development) i 1 niedrożność przewodów wytryskowych (post-TURED, ang. transurethral resection of ejaculatory duct). U 89 mężczyzn M-TESE była drugą biopsją, a u 5 trzecią. U wszystkich pacjentów przed biopsją przeprowadzano hormonalną stymulację spermatogenezy (6–12 tygodni, androgen + antyestrogen z dodatkiem wazodilatatorów oraz pierwiastków śladowych i witamin) (Adamopulous i wsp.: Fertil Steril. 1995, 64, 818–824). Monitorowano poziomy hormonu luteinizującego (LH, ang. luteinizing hormone), folikulotropowego (FSH, ang. follicle-stimulating hormone) i testosteronu. Wszystkie procedury M-TESE były wykonywane w znieczuleniu ogólnym, jako „chirurgia jednego dnia”. Wykorzystano mikroskopy operacyjne Seiler Evolution XR6, Carl Zeiss S7, Leica M860 2×2, zastosowano 20–25‑krotne powiększenie. Z obu gonad pobierano wycinki z 3 poziomów. Każdy wycinek umieszczano w ciekłym azocie (−196oC) do ewentualnego przyszłego IVF z poprzedzającą oceną doraźną pod kątem obecności plemników. Ponadto wykonywano rutynowe badanie histologiczne. Plemniki stwierdzono u 28 z 95 pacjentów (29,5%), natomiast nie znaleziono ich w przypadku zespołu Klinefeltera i DSD. Uzyskano 16 ciąż, zanotowano 6 poronień i urodziło się 6 dzieci z wykonanych 37 procedur IVF. Uzyskane wyniki wskazują, że biopsja jąder przy użyciu mikroskopu operacyjnego zwiększa szansę na znalezienie plemników u mężczyzn z nieobstrukcyjną azoospermią i pozwala na włączenie ich do protokołu IVF-ICSI.

Jan Karol Wolski
PREPARATY WITAMINOWE I MIKROELEMENTY W TERAPII NIEPŁODNOŚCI MĘSKIEJ

Przychodnia Lekarska Novum, Warszawa; jkwolski@op.pl W ciągu ostatniego półwiecza obserwuje się wzrastający udział czynnika męskiego w bezdzietności pary. Ocenia się, że do 50% niepowodzeń w rozrodzie leży po stronie mężczyzny. Obok wad rozwojowych układu moczowo-płciowego, żylaków powrózka nasiennego, niedrożności dróg wyprowadzających nasienie, neurogennych zaburzeń ejakulacji większość przypadków męskiej niepłodności stanowią zaburzenia spermatogenezy i czynności plemników. Czynniki zewnętrze, jak palenie tytoniu, otyłość prosta, zanieczyszczenie środowiska, stany zapalne w obrębie układu moczowo-płciowego, sprzyjają występowaniu stresu oksydacyjnego. Jest to znacząca przyczyna uszkadzająca plemniki, oceniana na 30–80%. Męskie komórki rozrodcze są bardzo wrażliwe na działanie reaktywnych form tlenu, które są efektem stresu oksydacyjnego. Błona komórkowa plemnika zawiera duże ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych, które podlegają procesowi utleniania, a w cytoplazmie znajduje się małe stężenie enzymów neutralizujących reaktywne formy tlenu. Podaż doustna witamin i mikroelementów (witaminy A, E, C, B; selen, cynk, miedź, chrom) może wpływać na poprawę jakości nasienia poprzez redukcję stresu oksydacyjnego, związanego z poziomem reaktywnych form tlenu. Liczne publikacje wykazują korzyść z zastosowania takiej terapii. Ostatnia analiza Cochrane z 2014 r. (Showell i wsp.: Cochrane Database Syst Rev. 2014) stwierdza, że istnieją dowody choć relatywnie niskiej jakości w przypadku czterech małych randomizowanych kontrolowanych badań. Sugerują one, że suplementacja antyoksydantów u mężczyzn z obniżoną płodnością wpływa korzystnie na jakość nasienia i może poprawić liczbę żywych urodzeń. Potrzebne są zatem dalsze, duże, dobrze zaprojektowane badania randomizowane z kontrolą placebo preparatów specjalnie skonstruowanych do leczenia niepłodności męskiej.

SYMPOSIUM OF SCIENTIFIC TRANINING OF THE POLISH SOCIETY OF ANDROLOGY – 18th DAY OF ANDROLOGY

Gdansk 30.09.–01.10.2016 www.pta2016.pl

Report

The Conference of the Polish Society of Andrology – 18th Day of Andrology took place on September 30th – October 1st, 2016 in the Hotel Novotel Marina in Gdansk. The event was organized by the Conference Office from the Karol Marcinkowski Medical University in Poznan in cooperation with the Local Organizing Committee chaired by Dr. Mariusz Łukaszuk and the Scientific Committee chaired by Prof. Jolanta Słowikowska‑Hilczer. The Conference was preceded by a workshop entitled: “The criteria for the legitimacy of sexological intervention: between norm and pathology” conducted by Dr. Robert Kowalczyk, head of the Department of Sexology at the Faculty of Psychology and Human Sciences of the Andrzej Frycz Modrzewski Academy in Cracow. The Conference was started by the greeting delivered by the Polish Society of Andrology President Prof. Jolanta Słowikowska-Hilczer. Prof. Ewa Rajpert-DeMeyts from the Department of Growth and Reproduction, Copenhagen University Hospital (Rigshospitalet) in Denmark was awarded a statuette and a diploma of the Polish Society of Andrology Honorary Member. Dr. Marta Olszewska from the Department of Reproductive Biology and Stem Cells, Institute of Human Genetics, Polish Academy of Sciences in Poznan, was awarded the Polish Society of Andrology Prize of Young Scientists named by Prof. Michał Bokiniec. Due to the fact that the winner could not attend the Conference, she presented her work through the Skype. Dr. hab. Renata Walczak-Jędrzejowska announced the completion of work by Polish Society of Andrology and the National Chamber of Laboratory Diagnosticians on Polish Recommendations: “The basic semen analysis according to the standards of the World Health Organization in 2010”. Prof. Jolanta Słowikowska‑Hilczer presented medical doctors, who in 2016 received the title of clinical andrologist from the European Academy of Andrology (EAA). She announced also publication of the Polish version of the European Association of Urology (EAU) recommendations on male hypogonadism and male sexual dysfunction in the journal “Advances in Andrology Online”. Prof. Piotr Jedrzejczak introduced the rules of the Polish Society of Andrology Certificate of clinical andrology. Prof. Malgorzata Piasecka discussed the current situation of the journal “Advances in Andrology Online”. Apart from the Polish lecturers the scientific part of the Conference was honored with the presence of foreign guests: Prof. Ewa Rajpert-DeMeyts from Denmark, Prof. Gerhard van der Horst and Prof. Stefan Du Plessiss from South Africa, Prof. Aleksander Giwercman from Sweden, Prof. Frederick Wu and Dr. Gulam Bahadur from the United Kingdom. The topics of the Conference included problems of male infertility, urological and endocrinological issues important in andrology, as well as achievements in the basic research on physiology and pathology of the male reproductive system. The results of current andrological research were presented in the form of short oral presentations. The meeting ended with the invitation to the Polish Society of Andrology Conference – 19th Day of Andrology in 2017 in Krakow given by Dr. hab. Małgorzata Kotula‑Balak and Dr. Leszek Bergier.

Abstracts of lectures

Dennis S. Arokoyo1, Ibukun P. Oyeyipo2, Stefan S. Du Plessis2, Yapo . G Aboua1

REPRODUCTIVE PARAMETERS IN STZ‑INDUCED DIABETIC MALE WISTAR RATS: BENEFICIAL ROLE OF AQUEOUS LEAVE EXTRACT OF BASELLA ALBA

1 Faculty of Health and Wellness Sciences, Cape Peninsula University of Technology; 2 Division of Medical Physiology, Faculty of Medicine and Health Sciences, Stellenbosch University, Tygerberg, Republic of South Africa; abouay@cput.ac.za

The aim of this study was to investigate the effects of streptozotocin-induced diabetes mellitus on Wistar rat sperm parameters and the possible role and mechanism of aqueous Basella alba leave extract on such effects. Forty mature male Wistar rats between 8–10 weeks of age were divided in four experimental groups (n = 10), namely; Healthy Control (Group A, oral normal saline 0.5 mL/100g daily), Diabetic Control (Group B, oral normal saline 0.5 mL/100 g daily), Healthy Treatment (Group C, Extract 200 mg/kg daily by gavage) and Diabetic Treatment (Group D, Extract 200 mg/kg daily by gavage). Diabetes was induced in groups B and D with a single intraperitoneal injection of streptozotocin (55 mg/kg). Fasting blood sugar and body weights were recorded during the 4 weeks treatment period. All animals were sacrificed at the end of treatment and blood samples, testes, and epididymis were collected and assayed. Weights (body, testes, epididymis) were measured, a semen analysis performed and serum gonadal hormone levels assessed. The results showed a significant (p < 0.05) decrease in body weight as well as testicular and epididymal weight in the untreated diabetic rats when compared to the healthy control. However, the relative organ weight of the epididymis (expressed as a % of bodyweight) was not affected by diabetes. There was a significant (p < 0.0001) increase in the relative testicular weights of both diabetic groups when compared to healthy controls. Likewise, sperm concentration, percentage viability and morphology, were all significantly (p < 0.0001) reduced in the untreated diabetic rats compared to the control rats. This improved significantly (p < 0.05) in the diabetic rats treated with the plant extract. The effect of diabetes and treatment with Basella alba on sperm motility was not statistically significant. However, the untreated diabetic group showed significant increases in serum testosterone (p = 0.0002) and luteinizing hormone (p < 0.0001) when compared to any of the other three groups. There was no significant effect on serum follicle stimulating hormone levels. We concluded from these findings that an aqueous extract of Basella alba played a major role in ameliorating some of the male reproductive complications caused by diabetes mellitus.

Gulam Bahadur
IMPROVING IUI PREGNANCY RATES WHILE OVERCOMING MALE FACTOR INFERTILITY

Reproductive Medicine Unit, North Middlesex University Hospital, London, United Kingdom; bahadur.g@gmail.com

Intrauterine insemination (IUI) has been a poorly practised and preferentially in favour of more expensive IVF (in vitro fertilization) treatment, which have greater associated risks and complexity. It is becoming more apparent that IUI if practised efficiently can provide equally good pregnancy rates, and benefit a global subfertile population who cannot access IVF facilities. The added costs necessary to achieve one additional healthy child in the IVF-SET (IVF-single embryo transfer) group compared with IUI-COH (IVF- controlled ovarian hyperstimulation) was €43,375 while the Cochrane reviews dismiss multiple birth rate concerns in the IUI procedure. Often the limitation of IUI is defined by the availability of motile progressive sperm and the field has been severely restricted, thereby allowing the liberal use of ICSI procedures. In clinical settings one of the most patient requests is for improving the man’s semen quality for which there is no established or tangibly proven procedure. There never has been consensus on optimal abstinence for subfertile men because the WHO 2010 reference range if 2–7 days is derived from fertile males in a number of countries over three continents. We introduced the concept of ‘consecutive ejaculate’ as a way of profiling subfertile men treatment and with a view to increasing the number of motile progressive sperm for insemination. We concluded, there was a significant improvement in the sperm motility, progression and morphology associations with no detriment to the sperm concentration in the consecutive ejaculate. Concentrations of rapid grade (Grade A) spermatozoa were significantly higher in the consecutive ejaculate. Favourable semen characteristics in consecutive ejaculates with short abstinence in subfertile men suggests this needs to be routinely investigated, as it could have a profound alteration in the management of the couple’s subfertility investigation. While some clinics occasionally ask for a consecutive ejaculate it was surprising that semen parameters with very short abstinence were never published. In our work we introduced the idea of ‘consecutive ejaculates’ having an abstinence of under 30 minutes. Newer data elsewhere on sperm with shorter abstinence times suggest lowered DNA fragmentation rates along with other favourable molecular markers, although it would be early to speculate of the clinical benefits of a pregnancy outcome (Bahadur et al.: Reprod Biomed Online. 2016, 32, 323–328). Following a number of changes such as IUI stimulation protocols away from clomid towards hMG (human menopausal gonadotropin), coupled with the use of `consecutive ejaculates’ our clinics have made progressive improvements over the years to shift pregnancy rates from around 7% per cycle to around 20% per cycle, with almost 25–33% of the cohort becoming pregnant. It appears the biggest determinant in the success of IUI is the clinical management of the patient. Generally clinics need a database to allow a real time monitoring of the progress of the IUI programme. We assert that the male patient be exhaustively assessed on a case by case basis to enable simpler low cost treatment option IUI treatment to be realistic and effective (Bahadur et al.: Hum Reprod. 2016, 31, 1141–1146).

Katarzyna Dziendzikowska1, Agata Krawczyńska2, Michał Oczkowski1, Tomasz Królikowski1, Andrzej P. Herman2, Joanna Bochenek2, Anna Lankoff 3, 4, Marcin Kruszewski4, 5, Joanna Gromadzka-Ostrowska1

IMPACT OF SILVER NANOPARTICLES ON THE PARAMETERS OF ANTIOXIDANT DEFENSE IN THE GTESTIS OF MALE WISTAR RATS

1 Warsaw University of Life Sciences – SGGW, Faculty of Human Nutrition and Consumer Science, Department of Dietetics, Division of Nutrition Physiology, Warsaw; 2 The Kielanowski Institute of Animal Physiology and Nutrition of Polish Academy of Sciences, Laboratory of Molecular Biology, Jabłonna; 3 Institute of Nuclear Chemistry and Technology, Centre for Radiobiology and Biological Dosimetry, Warsaw; 4 Jan Kochanowski University, Institute of Biology, Department of Radiobiology and Immunology, Kielce; 5 Institute of Rural Health, Department of Molecular Biology and Translational Research, Lublin, Poland; katarzyna_dziendzikowska@sggw.pl

Metal nanoparticles, in particular silver nanoparticles (AgNPs) are among the most widely used nanomaterials. Silver nanoparticles because of its strong antibacterial effect are extensively used in personal care products, storing and processing of foods or in medical utilities. Due to the increasing prevalence of AgNPs in everyday life it is necessary to examine the effects of their impact on living organisms. The aim of the study was to determine the effect of a single administration of AgNPs on selected parameters of antioxidant defense in the testis of male Wistar rats. The experiment was conducted on 84 adult male Wistar rats were divided into four groups: a control group and 3 experimental groups receiving intravenously AgNPs (20 nm of dimeter) at a dose of 5 mg/kg body weight (AgI group) or 10 mg/kg body weight (AgII group), or AgNPs (200 nm of diameter) at a dose of 5 mg/kg body weight (AgIII group). 24 hours, 7 days, and 28 days after the single injection, the animals were anesthetized and the testis were dissected. The antioxidant defense genes expression: superoxide dismutase (Sod1), glutathione peroxidase 1 and 4 (Gpx1, Gpx4), catalase (Cat), glutathione S‑transferase pi 1 (Gstp1) and gene expression of heme oxygenase 1 (Ho1) in the testis were determined using polymerase chain reaction (real-time PCR) method. The results indicated increase of gene expression (when comparing with control groups), including Ho1 in AgI, AgII and AgIII groups (p ≤ 0,01), Cat in AgIII group (p ≤ 0.05) Gpx4 in AgI and AgIII groups (p ≤ 0,01), Gstp1 in AgII and AgIII groups (p ≤ 0.05) and Sod1 in AgI and AgIII groups (p ≤ 0.05). The work was funded by the Polish-Norwegian Research Fund, Project No PNRF-122-AI-1/.

Monika Frączek1, Magdalena Hryhorowicz2, Kamil Gill3, Marta Zarzycka4, Dariusz Gączarzewicz5, Piotr Jędrzejczak6, Barbara Bilińska4, Małgorzata Piasecka3, Maciej Kurpisz1

INFLUENCE OF BACTERIOSPERMIA AND LEUKOCYTOSPERMIA ON CONVENTIONAL AND NONCONVENTIONAL SEMEN PARAMETERS

1 Institute of Human Genetics, Polish Academy of Sciences, Poznań; 2 Department of Biochemistry and Biotechnology, Poznan University of Life Sciences; 3 Department of Histology and Developmental Biology, Pomeranian Medical University, Szczecin; 4 Department of Endocrinology, Institute of Zoology, Jagiellonian University, Cracow; 5 Department of Animal Reproduction, Biotechnology and Environmental Hygiene, West Pomeranian University of Technology, Szczecin; 6 Division of Infertility and Reproductive Endocrinology, Poznan University of Medical Sciences, Poland; monika.fraczek@ igcz.poznan.pl

Urogenital tract infections are a growing problem in clinical andrology. Recent reports have demonstrated a wide range of microorganisms detected at the level of significant bacteriospermia (>104 CFU – colony‑forming unit/ mL) without clinical symptoms (Hou et al.: Fertil Steril. 2013, 100, 1261–1269). There are an increasing number of experimental studies which confirm the harmful effect of individual bacterial strains, both pathogenic and potentially pathogenic, on mature male gametes (Fraczek and Kurpisz: Folia Histochem Cytobiol. 2015, 53, 201–217). Invasion of bacteria into the male genital tract is associated with massive infiltration of activated leukocytes. However, clinical consequences of an increased number of seminal leukocytes in the presence or absence of an infectious agent (leukocytospermia coexisting with bacteriospermia and isolated leukocytospermia, respectively) still remain unexplained. The aim of the study was to analyse the influence of asymptomatic bacteriospermia and/or leukocytospermia on conventional (standard semen analysis) and nonconventional (subcellular changes of sperm) semen parameters in heathy males at the reproductive age. Both bacteriospermia and leukocytospermia had a deleterious effect on standard semen parameters including sperm cells concentration, motility and morphology. The results of sperm membrane integrity, mitochondrial activity and DNA fragmentation have revealed that bacteria mainly participate in the intrinsic apoptotic sperm death mechanisms. This was evidenced by simultaneous increase in phosphatidylserine externalization, decrease in mitochondrial transmembrane potential, and increase in DNA fragmentation, in semen samples with bacteriospermia. Results also showed a negative influence of leukocytes on sperm membrane lipid peroxidation and oxidoreductive capability of sperm mitochondria. In this context, oxidative stress may play a relevant role in diminished sperm conventional parameters during leukocytospermia. In summary, the obtained results indicate the possibility of direct effect of both inflammatory mediators, bacteria and leukocytes, on subcellular parameters of male gamete, important for its biological function. The value of these observations may be important for the development of new algorithms for diagnosis and treatment of bacterial infections in the urogenital tract. Aleksander Giwercman1, Sigrid Isaksson1, Carolina Bogefors1, Mariusz Kitlinski2

YOUNG MALE CANCER SURVIVORS – CURED BUT NOT HEALTHY

1Department of Translational Medicine, Lund University, Malmö; 2Department of Cardiology, Skane University Hospital, Malmö, Sweden; aleksander.giwercman@med.lu.se

Thanks to the improvements of cancer therapy the survival rates for some of the most common malignant diseases of young age have increased significantly exceeding 95% for testicular germ cell cancer (TC) patients and 80% of childhood cancer (CC). However, recent data indicate that both TC and CC survivors (TCS, CCS) are at increased risk of long term morbidity and mortality. These adverse long term effects might be caused by a negative effect of cancer and its treatment on testicular function leading to hypogonadism (HG) and subsequently to serious diseases linked HG. The aim of our study was to: a) Estimate the prevalence of biochemical signs of HG among TCS and CCS; b) Identify disease – and treatment related factors predicting increased risk of HG; c) Elucidate whether there was an association between HG and signs of low bone mineral density, metabolic and cardiovascular disease. Ninety‑two TCS, 131 CCS (mean age 40 and 36 years, respectively; mean follow‑up time 9.2 and 25 years, respectively) and a corresponding number of age‑matched controls were included. Fasting morning blood samples were analyzed for total testosterone (TT) and luteinizing hormone (LH). The odds ratios (OR) for hypogonadism, defined as ongoing androgen replacement or TT <10 nmol/L and/or LH >10 IU/L, were calculated for TCS and CCS, and for subgroups defined by diagnosis and treatment. Bone mineral density was assessed by means of DEXA scan. Fasting plasma glucose and insulin were determined and in a selected subgroup of not anthracycline treated CCS and controls, two dimensional echocardiography was performed. HG was found in 25% of CCS and 36% of TCS, and was related to treatment modality. The risk of impaired insulin sensitivity and low bone mineral density were increased in patients with HG. Even those CCS who were not given anthracyclines, presented with signs of impaired cardiac function. Follow-up of TCS and CCS should include assessment of endocrine and metabolic function as well as investigation of bone mineral density. Measures to treat and prevent long term morbidity may be warranted in significant proportion of these young men.

Gerhard van der Horst1, Eduard Sanchez2
TRACKING SPERM MOVEMENT IN FOUR DIMENSIONS AND MODELS FOR SPERM FUNCTIONALITY

1Department of Medical Bioscience, University of the Western Cape, Republic of South Africa; 2Microptic SL, Barcelona, Spain; gvdhorst7@gmail.com

Basic semen analysis performed by means of either manual or Computer Aided Semen Analysis (CASA) is the first step in evaluating the quality of a semen sample but neither predict fertility outcome. The emphasis in male fertility research during the last decade has shifted to relate sperm function to both fertilization outcome as well as live birth outcome. The aim of our research was, firstly, to demonstrate the development and application of new quantitative, objective automated sperm functional tests such as sperm cervical mucous penetration (SCMP), hyperactivation (HA), vitality (Vit), hypo‑osmotic swelling (HOS), and the acrosome reaction (AR) assay using CASA technology. Secondly, it is important to develop new approaches to contribute to our understanding of sperm function and its relationship to fertility. Laser based studies showed that sperm of most species swim in a helix. Our hypothesis is that reconstructed 3D/4D tracks from 2D tracks will provide new insights on sperm motility patterns and their relationship to fertility. All the above sperm functional tests (SCMP, HA, VIT, HOS, AR) were tested/performed on human sperm using standard or modified protocols. SCA (Sperm Class Analyzer) CASA software was developed to accurately measure the different sperm parameters for each test objectively for potential fertility as obtained in the relevant literature (SCMP >5 mln sperm/ejaculate; HA > 20% of motile population; Vit and HOS >58% and for AR at least a difference of 15% between initial acrosome intact and acrosome reacted). Application of these newly developed CASA sperm functional tests showed good discrimination between good and poor sperm samples. The most applicable kinematic parameters to formulate the 3D helix construction are amplitude of lateral head displacement (ALH, radius of helix), straight line velocity (VSL, distance from the first point to last point of track) and beat cross frequency (BCF, frequency of average path velocity/curvilinear velocity – VAP/VCL). This will describe the “distance between the 2D peaks” and as a first approximation we used VSL/(BCF/2). The results obtained from this initial modelling showed that it is possible to construct 3D tracks from 2D CASA tracks. By simply changing any of the kinematic parameters ALH, BCF or VSL we can model spherical helices of almost any type. Furthermore, three new parameters derived from the helix model relate to length as a function of speed and curvature and torsion as components of the helix. In conclusion, it is possible to measure several important sperm functional aspects objectively and routinely using CASA. In addition construction of 3D/4D sperm motility tracks may add important new perspectives to the meaning of sperm motility patterns. The important challenge in future is that we need to relate all these aspects to live birth outcome.

Piotr Jędrzejczak
MALE CONTRACEPTION – CURRENT PROBLEMS

Department of Infertility and Reproductive Endocrinology, Medical University in Poznań, Poznań, Poland; piotrjedrzejczak@gmail.com

Unwanted pregnancy is a major global problem and with increasing world population there is a tremendous need for the development of effective male contraceptive method. Among all the approaches undertaken for the development of new male contraceptives, hormonal methods are potentially closest to a possible clinical application. The hormonal approach to male contraception is based on the suppression of gonadotropins leading to reversible inhibition of the spermatogenetic process. Supplementation with androgen is required to maintain physiological levels of testosterone and consequently androgen-dependent physiological functions. Current strategy focuses on the administration of testosterone with a progestin. It was confirmed that sperm suppression achieved through such regimens may provide efficient contraceptive protection. One of the main obstacle for the development of hormonal male contraception is, that no major drug company has shown interest in leading this project to a market that does not seem profitable. In addition to approaches based on the hormonal compounds, there is a need to develop non-hormonal methods by identifying novel targets for contraceptive intervention. The goal may be either to inhibit spermatogenesis or to render sperm non-functional. The small molecule JQ1 (thieno-triazolo-1,4-diazepine) was designed as a prototype that effects at the level of spermatocyte to spermatid maturation. Vitamin A metabolism has long been considered as a target for male contraception. Retinoic acid receptor (RAR) antagonist (BMS-189453) causes a failure of spermatid alignment and sperm release. Adjudin is another potential compound for inhibiting sperm maturation at the testicular level. CatSper (sperm-specific Ca2+ channel) is essential for sperm capacitation. Studies for the development of pharmaceutical CatSper antagonist have been reported. Many observations would suggest that if new contraceptives for men were available, many couples worldwide would use them, so there is a need for future research.

Grzegorz Jakiel
THE ROLE OF ANDROLOGIST IN THE INFERTILITY CLINIC

Department of Obstetrics and Gynecology, Medical Centre for Postgraduate Education, Clinical Hospital named prof. W. Orłowski, Warsaw, Poland; grzegorz.jakiel1@o2.pl

According to Polish Society of Andrology (PTA) definition, andrology is the area of the medical science responsible for the physiology and the pathology of male reproductive system in aspects of basic science, diagnostics and therapy. The andrologist is defined as a person conducting researches or simply having knowledge in the area of andrology. Person working in the infertility clinics must be licensed in the one of two regulated by law professions: medical doctor or laboratory diagnostician. The law regulation is obligatory and completely independent from different certification: Polish one e.g, PTA certificate, as well as international e.g. European Academy of Andrology (EAA). The laboratory diagnostician working in the infertility clinic should be able to perform the semen investigation according to Word Health Organization (WHO 2010) recommendations and concomitant specialty tests as hyaluronan binding assay (HBA), MAR test and DNA sperm fragmentation test. The sperm selection methods for assisted reproductive technologies (ART) as intracytoplasmic morphologically selected sperm injection (IMSI), the annexine selection and physiological intracytoplasmic sperm injection (PISCI) are also necessary competencies. The professional role of the laboratory diagnostician is complementary to the medical doctor responsibility but not exchangeable. The expertise in the laboratory practice is not essential in daily medical practice. The medical doctor – andrologist is the member of the medical team of the infertility clinic and have the qualifications according to requirements for gynecology endocrinology and reproduction medicine. The qualifications should be enlarge by the specialty andrology knowledge. Male factor is responsible for the half of the cases of the couple infertility in accordance to the actual data. The andrologist should be able to predict the male fertility based on diagnostic procedures and to manage the treatment in case of infertility. The first step is the analysis of the possibility for the casual treatment. The female fertility potential should be also consider. In case of the impossible causal treatment or the lack of success, the andrologist should propose ART method adapted to the needs of the treated couple. The proposed treatment plan need to be based on the female fertility potential and answers of following questions:
1. Is the in vitro fertilization (IVF) necessary or maybe intrauterine insemination (IUI) is adequate for clinical status?
2. Is the micromanipulation necessary?
3. Is the sperm selection necessary?
4. Is the usage of the ejaculated sperms possible or microsurgical epididymal sperm aspiration (MESA) or testicular sperm aspiration (TESA) must be performed?
5. Is the pharmacological pretreatment necessary before sperm retrieval?
6. Is the medical status of patient indication for preimplantation genetic diagnosis (PGD)?
The presence of andrologist in the therapeutic team allows to personalize the treatment and to reach the more effective results. The optimal situation is the andrologist with the gynecological background. The specialty in gynecological endocrinology and andrology could be considered.

Joanna Jurewicz1, Michał Radwan2, Danuta Ligocka3, Wojciech Hanke1
PHTHALATE EXPOSURE AND MALE FERTILITY

1 Department of Environmental Epidemiology, Nofer Institute of Occupational Medicine, Lodz, Poland; 2 Department of Gynecology and Reproduction, “Gameta” Hospital, Rzgów, Poland; Bureau of Quality Assurance, Nofer Institute of Occupational Medicine, Lodz, Poland; joannaj@imp.lodz.pl

During the past decades a possible degradation in human semen quality has been debated intensively and has become an important public health issue. A controversial review article of 61 studies analyzing sperm concentrations in fertile men and in men of unknown fertility published between 1938 and 1990 by Carlsen and coworkers (Carlsen et al.: BMJ. 1992, 305, 609–613) showed a significant decrease in sperm concentrations and in semen volume. Although a tendency to decreasing semen quality over time has not been firmly established to date, such a possibility had raised new concerns about man made environmental endocrine disrupting factors such as phthalates, parabens, synthetic pyrethroids, bisphenol A which might affect human fertility. The aim of the study was to assess the association of phthalate metabolites levels in urine with semen parameters (sperm concentration, motility, morphology, CASA parameters – computer aided sperm analysis), sperm chromatin structure, sperm aneuploidy and reproductive hormones. The study population consisted of 329 men who were attending an infertility clinic and had normal semen concentration (> 15 mln/mL) (WHO 2010, World Health Organization). Participants were interviewed and provided a semen sample. The phthalate metabolites were analyzed in the urine using a procedure based on the tandem mass spectrometry method (LC–MS/ MS). The analyzed metabolites provided information about the exposure of men on the following phthalate: diethyl phthalate (DEP), monoethyl phthalate (MEP), di-( 2-ethylhexyl) phthalate (DEHP), mono-( 2-ethyl-5-hydroxyhexyl) phthalate (5-OH-MEHP), mono-( 2-ethylhexenyl) phthalate (MEHP), diisobutyl phthalate (DBP), mono-n-butyl phthalate (MBP), benzyl butyl phthalate (BBzP), monobenzyl phthalate (MBzP), diisononyl phthalate (DINP), monoisononyl phthalate (MINP). Urinary phthalate metabolites levels were significantly associated with a decrease in sperm motility (5‑OH‑MEHP, MEHP, MINP), CASA parameters (MBP), testosterone level (MEHP) and with an increase in sperm DNA damage (MBP) and sperm aneuploidy (MBzP, MBP, MEHP, MEP). In view of the importance of human reproductive health and the widespread usage of phthalates, it is important to further investigate these correlations.

Dariusz Kałka
MEDICAL POSITIVISM – SEX AND HEART IN A MAN´S LIFE

Cardiosexology Unit, Department of Pathophysiology Wrocław Medical University, Poland; dariusz.kalka@gmail.com

Erectile dysfunction (ED) describes the prolonged inability to obtain and/or keep an erection sufficient enough to have satisfying sexual activity (the symptoms must last for minimum three months, unless ED is linked to trauma or a surgical procedure). It is estimated that 3 mln men in Poland are affected by ED and in the population of patients suffering from cardiovascular diseases (CVD) almost 80% are affected. Erectile dysfunction is directly associated with and CVD. Moreover, ED caused by dysfunction of the endothelium as well as atheroscleroris of penile arteries can be the first and only symptom of CVD with its severe complications. This situation is determined by the diameter of vessels – penile arteries are smaller and therefore blood flow impairment occurs eralier than in larger coronary arteries (Montorsi et al.: Eur. Eurol. 2003; 44: 360–364). Moreover, ED as well as CVD are characterized by the same modifiable risk factors such as: arterial hypertension, obesity, diabetes, hyperlipidemia, tobacco smoking and a sedentary lifestyle. Sexual activity, especially in patients with CVD is often regarded as risky behaviour which could lead to life‑threatening complications. However, opposed studies revealed evidence that in the majority of patients after myocardial infarction, sexual activity has a minimal risk of complications and can be performed without any limitations. The energetic input during this type of activity belongs to the group of medium input, which mobilize the cardiovascular system to moderate work, what makes that the risk of death during sexual activity is reasonably small (Levine et al.: Circulation 2012; 125 (8), 1058–1072). According to the guidelines of the European Association of Urology from 2015, phosphodiesterase inhibitors type 5 (PDE5) together with vacuum erection devices and promising high hopes and treatment with low energy shock-wave therapy (LESWT), make up the first line treatment of ED. The administration of vasorelaxing agents directly into the corpus cavernosum belongs to the second-line treatment and third line treatment is composed of the implantation of a penile prostehsis (Hatzimouratidis et al.: 2015, http://uroweb.org/guideline/ male-sexual-dysfunction/).

Dominika Kochman1, Katarzyna Marchlewska1,
Renata Walczak-Jędrzejowska1,
Jolanta Słowikowska-Hilczer1,
Krzysztof Kula1, Stefan du Plessis2,
Renette Blignaut3, Gerhard van der Horst4

COMPARISON OF MANUAL AND COMPUTER AIDED SPERM MORPHOLOGY ANALYSIS

1 Department of Andrology and Reproductive Endocrinology, Medical University of Lodz, Poland 2 Division of Medical Physiology, Stellenbosch University, South Africa 3 Department of Statistics and Population Studies, University of the Western Cape, 4 Department of Medical Bioscience, University of the Western Cape, South Africa; kochmandominika@gmail.com

Sperm morphology assessment can be done in two ways: manual and Computer Aided Sperm Morphology Analysis (CASMA). During general semen analysis, both manual sperm morphology and its indices are calculated: 1) teratozoospermia index (TZI), which defines the coexistence of head, midpiece, tail defects and excess residual cytoplasm in abnormal spermatozoa (mean number of defects), 2) sperm deformity index (SDI), the number of the defects divided by the total number of normal and abnormal spermatozoa (mean number of defects) and 3) multiple anomalies index (MAI), the mean number of head, midpiece and tail defects per abnormal spermatozoon, The aim of the research was to compare manual sperm morphology analysis versus CASMA and to evaluate sperm morphology indices as sperm quality predicting factors. During the research 76 semen samples were examined according to WHO (World Health Organization) 2010. They were stained with the Papanicolau method (modified for staining spermatozoa) and examined using both manual and CASMA analysis (300 spermatozoa per patient). A detailed analysis of morphology and its indices was performed in 51 samples. Calculated indices were also compared with other semen parameters, such as vitality, progressive motility and total motility. Bland and Altman analyses, as well as Passing and Bablok regressions confirmed that there is no significant differences between manual sperm morphology analysis and CASMA (p = 0,48). Highly significant correlation coefficients (rs, rank Spearman correlation coefficient) between calculated indices versus the percentage normal sperm morphology were respectively established (p < 0.0005, rs = −0,47 for TZI; p < 0.0000, rs = −0,76 for SDI; p < 0.0001, rs = −0,53 for MAI) in CASMA and manual analysis (p < 0.008, rs = −0,37 for TZI; p < 0.0001, rs = ia0.52 for SDI; p < 0.0002, rs = −0.50 for MAI).. Similarly significant, negative correlations were obtained between measurements and sperm motility. The choice of diagnostic method (manual vs. CASMA) does not affect the outcome of sperm morphology evaluation. There is inversely proportional correlation between morphology sperm indices and percentages of sperm cells with normal morphology and motility. According to this, calculating the indices during general semen analysis is recommended.

Małgorzata Kotula-Balak, Laura Pardyak, Alicja Kaminska, Anna Hejmej, Barbara Bilińska
LEIDIG CELLS IN THE LIGHT OF RECENT RESEARCH

Department of Endocrinology, Institute of Zoology, Jagiellonian University in Krakow, Poland; malgorzata.kotula‑balak@ uj.edu.pl

Two populations of Leydig cells develop in the gonads of mammals: fetal Leydig cells population and adult Leydig cells population that exists during the male lifetime. Interestingly, in a boar the additional population of Leydig cells, perinatal one, has been described (Geiger et al.: Reprod Domest Anim. 1999, 17, 65–67). In that species the number of Leydig cells as well as the level of secreted estrogens are significantly higher in comparison to other mammals. The particular populations of Leydig cells have distinct morphology, biochemistry and functions. Estrogens secreted by Leydig cells have an effect on tissues by nuclear estrogen receptors (ER). Recent studies indicate the involvement of membrane estrogen receptor associated with G protein (GPER) in the signal transmission by estrogens. On the other hand, the involvement of estrogen‑related receptors (ERR) in estrogen signaling in the male reproductive system and specific testicular cells is an unresolved issue. The role of estrogens in the Leydig cell function is also not fully understood. Research suggests that these hormones regulate such cellular processes as differentiation, proliferation, apoptosis and tumor transformation. The development of Leydigioma can be inhibited by administration of steroids, which inhibit proliferation and reduce aromatase activity in these cells (Panza et al.: Am J Pathol. 2016, 186, 1328–1339). In recent years, attempts are made to explain basic mechanisms of environmental estrogens (xenoestrogens) action and their participation in endogenous estrogen signaling. In Leydig cell, xenoestrogens can modify the activity of receptors binding estrogens through both genomic and non‑genomic mechanisms by modulation of action of transcription factors and proteins important for steroidogenesis. Also, the interaction of estrogenic compounds with receptors for other ligands such as aryl hydrocarbon receptor (AHR) is possible (Zarzycka et al.: Theriogenology. 2016, 86, 674–686). As a result, disturbances of hormonal balance required for the proper functioning of reproductive system are induced. Supported by a grant project SONATA BIS5 2015/18/E/ NZ4/00519 from the National Science Centre

Michał Kunicki
THE IVF AND MALE FACTOR INFERTILITY
INVICTA Fertility and Reproductive Center, Warsaw, Poland; mkunicki@ op.pl

As defined by the World Health Organization (WHO), infertility is defined as the absence of pregnancy after a year of sexual intercourse without the use of any contraceptive method. Epidemiological data estimate that may affect approximately 15% of couples. Among the causes of infertility significant role attributed to male factor. According to some data may constitute from 25% to 50% of the causes. The most important group of male infertility can be defined as: primary secondary ,obstructive and idiopathic. Male infertility is often a complex etiology and nearly half of the causes are undiagnosed despite performing, many hormonal, immunological, tests and sonography examinations . Sperm quality is still the primary method used to assess male fertility and one of the factors for predicting the chance of pregnancy. In 2010, the WHO defined new reference values for sperm parameters to discriminate between normal and abnormal semen samples. Abnormal semen are classified as oligozoospermia (O), asthenozoospermia (A), teratozoospermia (T), a combination of the these parameters and lack of spermatozoa in ejaculate – azoospermia. In the presence of male factor, described in 1992 intracytoplasmatic sperm injection (ICSI), has an advantage over the use of conventional /classical procedures of in vitro fertilization (IVF) Application of this method in cases of azoospermia, or cryptozoospermia, teratozoospermia allowed to obtain the maximum chance of fertilization. It is understood that ICSI is indicated when the total number of motile sperm is <1 mln/mL. Additionally ICSI is performed in cases where the spermatozoa are derived from the testis/epididymis in azoospermia. It should be emphasized, that the results of comparing the classical IVF with ICSI in the presence of isolated teratozoospermia (according Kruger’s strict criteria: 4% normal sperm forms) are contradictory. In the last period, it is believed that a better predictor of getting clinical pregnancy is the total number of motile sperm count (TMSC). This parameter is also better predictor for ICSI outcomes than the parameters in accordance with the WHO classification.

Maria Laszczyńska, Aleksandra Rył, Katarzyna Kaczmarczyk
DO SEX ORGANS OF WOMEN AND MEN GROW OLD IN A SIMILAR WAY?
Department of Histology and Developmental Biology, Pomeranian Medical University in Szczecin, Poland; maria@laszczynska.pl

Female sex organs grow old in physiological conditions in a different way than their male equivalents. In women physiological menopause, determined by hormonal decline, marks the beginning of progressive changes in the ovaries, fallopian tubes and uterus. The ovarian morphology and function alter in postmenopausal women. The ovaries lose their ability to perform the reproductive function. They lack ovarian follicles and the division into cortex and medulla. Instead, corpora albicantia and epithelial inclusion cysts can be observed. Morphological changes in the fallopian tubes of postmenopausal women mainly affect epithelial cells, which are shorter, less ciliated, and atrophic. These changes may suggest that there are retrograde lesions in the fallopian tubes, and that this organ gradually loses its function. Morphological changes in the uterus of postmenopausal women, on the other hand, include atrophic lesions in the endometrium and myometrium. However, the proliferation index of the cells of the wall of the body of the uterus (Ki‑67) remains unchanged, which allows concluding that endometrium is still ready to play its role in the reproductive process, e.g. after hormonal stimulation. Male menopause is a term introduced on the analogy of menopause in women. Still, it is criticized and rejected by scientific circles. In men, physiological aging of testes, epididymis and prostate progresses gradually. Although, testes tend to lose their hormonal function and spermatogenesis gets disturbed with time, men can retain fertility to the old age. In the testes of aging men, we observe morphological alterations in the seminiferous epithelial and Leydig’s cells. In the epididymis there are also epithelial changes. Men over 45 years of age can suffer from benign prostatic hyperplasia, and are more likely to develop prostate cancer. We should not forget that physiological ageing of male and female sex organs may overlap with diseases resulting from genetic predisposition, specific lifestyle and environmental factors.

Yvonne Lundberg Giwercman
FSH‑TREATMENT OF INFERTILE MEN

Department of Translational Medicine, Lund University, Malmö, Sweden; yvonne.giwercman@med.lu.se
The adult testis has two functions – producing testosterone and spermatogenesis. These processes are regulated by the pituitary hormones follicle‑stimulating hormone (FSH) and luteinizing hormone (LH). Apart from its anabolic and extra gonadal actions, testosterone is also stimulating spermatogenesis via its action on Sertoli cells. The cells are also the target of FSH, and thus both hormones regulate spermatogenesis in a similar indirect fashion (Huhtaniemi: Hormones, 2015, 14, 468–478). The isolated effect of FSH on human spermatogenesis is largely unknown. While it is well known that treatment with gonadotropins is effective in subjects with hypogonadotroph hypogonadism, restoring normal spermatogenesis, attempts to utilize FSH in men with poor spermatogenesis have shown contradicting results and since the classical biochemical picture in male infertility is high FSH, treatment with FSH may be regarded as of no use. However, recent placebo controlled studies have shown that supra physiological doses (300 IU every 2nd day for 4–5 month) are needed to significantly increase sperm counts instead of 75 or 150 IU for 3 months (Paradisi et al.: Andrologia 2014, 46, 1067–1072). The question is if all men benefit from FSH‑treatment? Genetic studies have shown that in men hypophysectomized due to pituitary tumor, thus lacking FSH and LH, but with an FSH receptor (FSHR) activating mutation, spermatogenesis is normal (Gromoll et al.: J Clin Endocrinol Metab. 1996, 81, 1367–1370). This finding indicates that despite testosterone deficiency, as a consequence of absent LH, spermatogenesis can be ongoing. Nevertheless, also men with inactivating FSHR mutation can have relatively normal spermatogenesis (Tapanainen et al.: Nat Genet 1997;15:205–206). Thus, taken together, strong FSH stimulation seems to be able to compensate for the lack of testosterone and vice versa. Whether polymorphisms, which by definition are genetic variants found in at least 1% of the population can modify FSH action and treatment is an exciting topic and could possibly provide new insight into the role of FSH treatment of male infertility. Two frequently studied polymorphisms in the FSHR gene are A307T and N680S (Simoni et al.: J Clin Endocrinol Metab. 1999, 84, 751–755). In a case‑ control study from Italy, 70 men with oligozoospermia were treated with FSH for 3 months. Only those who were carriers of S680 had improved sperm parameters (Selice et al.: Int J Androl. 2011, 34, 306–312), indicating that to be effective, FSH therapy would need stratification according to genotype. Another study showed that men with a certain rare FSH beta subunit could benefit from FSH treatment (Grigorova et al.: J Clin Endocrinol Metab 2011;96:E1534–1541). In conclusion, weather FSH treatment of male infertility is efficient, and for whom, is still an open question and prospective studies warranted.

Mariola Marchlewicz1, Ewa Duchnik2, Magdalena Boer2, Małgorzata Piasecka3
DIFFERENTIATED ACTION OF ANDROGENS ON MEN’S HAIR

Department of Aesthetic Dermatology, 2 Chair and Department of Skin and Venereal Diseases, 3 Department of Histology and Developmental Biology, Pomeranian Medical University, Szczecin, Poland; mariola.marchlewicz@pum.edu.pl

Hair loss and their graying are associated with advanced age and are supposed to be source of decreased quality of live. Hair follicles are the unique structure that is subject to a continuous process of growth, involution and rest (Rossi et al.: Dermatol Ther. 2016, online; Mirmirani et al.: Mauritas. 2015, 80, 58–62). The processes of hair growth and their exchange are regulated by many hormones, including androgens, wherein their effects differ depending on the area of the body (Inoue et al.: Mol Cell Endocrinol. 2012, 362, 19–28, Inui et al.: Exp Dermatol. 2013; 22, 168–171). In men, androgens present in high concentrations, stimulate hair growth on the face, suprapubic area and chest. However, in the skin of the head, they can cause alopecia. A lower concentrations of androgens, in both sexes, stimulate hair follicles of axillary and lower pubic regions (Elsner et al: Br J Dermatol. 2012, 166, 2–5). Recent studies indicate that the hair follicles of the various areas of the human body react to androgens by the expression of the androgen receptor (AR) in the hair papilla cells (DPC, dermal papilla cells) (Yip et al.: Australas J Dermatol. 2011, 52, 81–88). AR expression and activity of 5α-reductase type II is much higher in the hair papilla cells of the beard area and regions that are subject to androgenic alopecia (Slominski et al.: J Steroid Biochem Mol Biol. 2013, 137, 107–123, Westagate et al.: Intern J Cosmet Sci. 2013, 35, 329–336). Androgenic alopecia (AGA) occurs in the majority of Caucasian men over 40 years of age. The essence of disease is the miniaturization of hair follicles under the influence of androgens, in people genetically predisposed. In the process of AGA in the hair follicle occur the change of interaction between the DPC and keratinocytes (Lai et al.: Arch Dermatol Res. 2012, 304, 499–510). High levels of androgens induce a loss of proliferative properties and apoptosis of DPC, increased expression of oxidative stress markers, like heat shock protein-27 (HSP-27), superoxide dismutase, catalase (Bathta et al.: J Invest Dermatol. 2008, 128, 1088–1094). The shorter anagen phase is observed as well as transforming the final hair follicles to the primary hair follicles and formation the shorter, thinner and discolored hair (Makrantonaki et al.: Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2009, 16, 240–245).

Urszula Marzec-Wróblewska1,
Paweł Łakota2,
Grzegorz Ludwikowski3, Adam Buciński1
AFLATOXINS IN THE SEMEN OF POLISH MEN
1Department of Biopharmacy, Nicolaus Cpernicus University in Torun, Collegium Medicum in Bydgoszcz; 2Department of Animal Biochemistry and Biotechnology, University of Science and Technology, Bydgoszcz; 3Department of Clinical Andrology,Nicolaus Cpernicus University in Torun, Collegium Medicum in Bydgoszcz, Poland; u.marzec@cm.umk.pl

The study veryfied the presence of aflatoxins in semen of Polish men. Of the five examined aflatoxins (AF), the presence of at least one was in 58 out of the 60 samples: AFB1 – 80%, AFB2 – 10%, AFG1 – 72%, AFG2 and AFM1 – nearly 40% of samples. Concentrations of all examined aflatoxins in the semen of fertile men were lower than in semen of infertile men, but the difference was significant only for AFG1 and AFG2. This study also indicated that consumption of coffee, tobacco smoking and rural domiciled might increase in concentration of aflatoxins in human semen. For the first time, the concentrations of aflatoxins in semen of European men were determined. The obtained findings suggest that aflatoxins, even at low concentrations, may have a detrimental effect on male fertility.

Marcin Matuszewski, Wojciech Połom
MALE INFERTILITY – THE UOLOGIST PERSPECTIVE
Department of Urology, Medical University in Gdańsk, Gdańsk, Poland; matmar@gumed.edu.pl

Infertility treatment should be undertaken within a multidisciplinary team. In Poland they are usually created by efforts of andrologists, gynecologists and endocrynologists. Urologist may play a vital additional role in such a team, especially as far as diagnostic and therapeutic surgical procedures are concern. What is more, due to a very deeply based opinion among patients as well as among family doctors about the crucial role of urology in the medical issues connected with male reproductive organ, doctors of this specialty are very often consulted and their opinions are very important in the preliminary stage of infertility consultation and treatment. It should be also taken into account that in Poland some political, religious and economic issues cause that some patients coming to see the urologist are not able to count on assisted fertilization techniques. A lecture will include information about what should be analyzed by the urologist when consulting an infertile male patient. The following issues will be discussed on the basis of European Association of Urology (ECA) guidelines, 2016: 1) testicular dysgenesis syndrome with an importance of microcalcinosis of the testis, 2) varicocoele, 3) infections of the male accesory glands, 4) semen tract obstruction (CBAVD – congenital bilateral absence of the vas deferens, CUAVD – congenital unilateral absence of the vas deferens, Muller duct cyst, ejaculatory duct cyst), 5) TURED technique (transurethral resection of ejaculatory duct), 6) strategy for testicle cancer patients and 7) ejaculation disorders.

Marek Mędraś
ERGOGENIC AGENTS AND THE HYPOTHALAMO‑PITUITARY‑GONADAL AXIS
Department of Endocrinology, Diabetology and Isotope Therapy, Medical University of Wroclaw; Department of Sports Medicine, University of Physical Education, Wrocław, Poland; m.medras@ gmail.com

Professional and recreational athletes often use substances that are to enhance sport performance. These are mainly hormones that either directly or indirectly affect the hypothalamo-pituitary-gonadal axis. Testosteron and its derivatives belong to the best known and the most available agents for doping purposes. The problem of the anabolic steroids-induced hypogonadism and the medical approach to such cases will be analysed in the lecture.

Michał Oczkowski1, Katarzyna Dziendzikowska,
Joanna Gromadzka-Ostrowska1,
Małgorzata Stachoń1,
Jacek Wilczak1, Tomasz Królikowski1, Remigiusz Mruk1,
Johan Øvrevik2, Magdalena Kowalska3,
Marcin Kruszewski4, Anna Lankoff3,4
INFLUENCE OF DIESEL ENGINE EXHAUST FROM COMBUSTION OF SECOND GENERATION BIODIESEL FUELS ON SELECTED PARAMETERS OF HORMONAL REGULATION OF REPRODUCTION IN ANIMAL MODEL
1Faculty of Human Nutrition and Consumer Science, Warsaw University of Life Sciences (SGGW), Poland; 2Norwegian Institute of Public Health, Oslo, Norway; 3Uniwersity named Jan Kochanowski in Kielce; 4Institute of Nuclear Chemistry and Technique in Warsaw, Poland; michal_oczkowski@sggw.pl

Exhaust emissions resulting from the combustion of diesel fuels are an important source of air pollution, and diesel engines are the largest source of solid particles present in the atmosphere. Due to the necessity to reduce emissions from diesel engines the interest in the use of biofuels is increased. Therefore the aim of the study was to determine the effect of second-generation biofuels SHB20 (with a 20% addition of bio-components) on selected hormonal parameters involved in the regulation of reproductive function in animal model. The experiment was conducted on 42 adult male Fischer 344 rats. The animals were divided into three groups: control and two experimental: SHB20+DPF (DPF, with diesel particle filter) and SHB20‑DPF (no filter). Animals from experimental groups were inhaled air with the exhaust from the SHB20 fuel (1.5% v/v) in whole body inhalation chambers containing (or not) DPF. After 7 and 28 days of experiment half of the animals from each group were euthanized and blood and the testis were taken for further analysis. Plasma hormone levels of testosterone (T), dihydrotestosterone (DHT), and luteinizing hormone (LH) were determined using the enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA). In the testis 17β-estradiol (E2), T, DHT levels and protein levels of androgen receptor (AR), estrogen receptor type α and β (ERα, ERβ) and aromatase (Aro) were also analyzed. A statistically significant increase in the serum T and DHT concentration as well as intratesticular DHT and protein level of Aro and ERα were observed 7 days after inhalation in SHB20-DPF group compared with the control group. There were no significant changes in the analyzed parameters after 28-day exposure. The exposure of animals to diesel engine emission from second generation biodiesel fuel influences on the hormonal regulation of testicular function, which may be associated with the action of carbon nanoparticles and/or chemical compounds from the gaseous phase of diesel emission. This work was supported by Polish-Norwegian Research Programme; Pol-Nor/ 201040/72/2013.

Paweł Osemlak1,2
APPLICATION OF TESTICULAR PROSTHESES IN BOYS
1The Chair and Clinical Department of Pediatric Surgery and Traumatology, Medical University of Lublin; 2University Pediatric Hospital named Prof. Antoni Gębala in Lublin, Poland; posem1@ poczta.onet.pl

Lack of the testis may be caused in developmental age by anomaly in the form of agenesis, aplasia or atrophy, or the necessity of removing the testis because of torsion and necrosis, traumatic injury or tumor. Lack of the testis or testes in a boy is an indication for implantation of the prosthesis and the strict supervision of a pediatric urologist and endocrinologist. The problem of the use of implants in boys with a lack of testis is now rarely discussed in the literature (in contrast to adulthood). The aim of the studies was to answer to the question what are the long-term results of treatment and at what age operations should be performed. The author analyzed material of the Clinical Department of Pediatric Surgery and Traumatology in Lublin, which consisted of boys who were implanted testicular prostheses from 2000 to 2010. The age at which the operation was performed, the reason for the absence of testis and cosmetic results (in the common judgment of the physician, the patient and the parents) were determined. During 11 years in our Department 245 boys underwent implantation of testicular prosthesis. In more than 70% they were in infant and pre‑school age. Indications for surgery resulted from lack of the testis caused by anomaly in 65% of cases, and from removing the testis because of torsion and necrosis in 20%. In the rest of boys orchidectomy had been previously performed because of injury or tumor. The prosthesis which had been implanted in early childhood was exchanged one time (for the final prosthesis) after completion of growth of the second testis, and in some cases 2 times – before and after puberty because of the large disparity in size between the testis and the prosthesis. Good outcome (prosthesis lies low in the scrotum, comparable in size with the testis) was achieved in 97% of cases. In the rest 3% of patients prosthesis was located at the top of the scrotum or was damage due to trauma. The analysis gave conclusion that implantation of the prosthesis as early as possible (i.e. in lack of testis due to anomaly – during infant‑preschool age, and due to orchidectomy because of torsion or tumor – in a few months) gives good long--term results because the implant works in a positive way, stimulating the scrotum to grow.

Ewa Pastuszek 1,2, Mariusz Łukaszuk 2, Krzysztof Łukaszuk 1,2
METHODS FOR DETERMINATION OF SPERM DNA FRAGMENTATION

1 Department of Obstetrics and Gynecological Nursing, Faculty of Health Sciences, Medical University of Gdansk; 2 INVICTA Fertility and Reproductive Center, Gdansk, Poland; ewa_pastuszek@gumed. edu.pl
Diagnosis of male infertility has traditionally relied upon microscopic assessment to determine human semen quality. However, none of these parameters addresses sperm DNA integrity and their clinical value in predicting fertility is questionable. Moreover, approximately 15% of patients with male factor infertility demonstrate normal spermiograms. Sperm DNA integrity is required for accurate transmission of paternal genetic information and has been increasingly recognized as a promising biomarker of male infertility and a prognostic test for assisted reproductive techniques (ART) outcomes. There are many possible causes of sperm DNA damage including abortive apoptosis, oxidative stress associated with male genital tract infection, exposure to chemicals and defects of spermiogenesis. Physical factors such as exposure to electromagnetic radiation or scrotal heating can also induce DNA damage in spermatozoa. Multiple methods used to measure DNA strand breaks have been developed and applied in clinical practice. The current range of sperm DNA tests measure different aspects of DNA damage and have different sensitivities. The most common DNA integrity tests are the sperm chromatin structure assay (SCSA), TUNEL method (the terminal deoxynucleotidyl transferase- mediated dUTP nick end labeling assay), the single cell gel electrophoresis assay (COMET), and Halo-test (SCD, the sperm chromatin dispersion test). Each of these tests provides a semi-quantitative estimate of the general state of DNA but does not provide an indication of specific DNA sequences that might be affected. These techniques provide limited information on the nature of the DNA lesions detected, and none of them can fully depict the exact etiology and pathogenesis of impairment of sperm DNA integrity. Nonetheless, numerous studies utilizing the above techniques for assessing sperm DNA integrity support the existence of a significant association between sperm DNA damage and pregnancy outcomes. DNA damage in the male germline is associated with poor fertilization rates following in vitro fertilization, defective preimplantation embryonic development, and high rates of miscarriage and morbidity in the offspring, including childhood cancer.

Michał Rabijewski
RECENT GUIDELINES ON MALE HYPOGONADISM
Department of Internal Diseases, Diabetology and Endocrinology, Warsaw Medcial University, Warsaw, Poland; mrabijewski@wum.edu.pl

Hypogonadism in men is caused by the reduced secretion and action of testosterone, and is divided into primary (disorders of gonadal function), secondary (hypothalamo‑pituitary axis disorders), and peripheral (androgen receptors polymorphism). in recent years it is also recognized late onset hypogonadism (LOH) observed in older men, becouse testosterone levels decrease slightly as a process of ageing: signs and symptoms caused by this decline can be considered a normal part of ageing. Testosterone plays a crucial role in the development and maintenance of male reproductive and sexual functions, body composition, bone health, and behaviour. Signs of testosterone deficiency depend on the age of patients, causes and its severity. In young male hypogonadism should be differentiated with delayed puberty while in older men the most characteristic symptoms of testosterone deficiency are: lack of sexual thoughts, no morning erections and erectile dysfunctions. Testosterone deficiency negatively affects the quality of life, sexuality and increases metabolic disorders (diabetes, obesity, atherosclerosis and osteoporosis). Hypogonadism is also associated with a 3-fold higher overall mortality and mortality subsidiary of cardiovascular diseases. In the treatment of hipogonadism we should take into account patients’ age and his cause. In young men is a priority to achieve or maintain spermatogenesis while in older men we use testosterone replacement therapy, which is safe, well tolerated, reduces symptoms of hypogonadism, and improves quality of life. Recently published guidelines of the European Association of Urology (EAU) on the diagnosis and treatment of male hypogonadism, with the aim to provide practical recommendations on how to deal with primary hypogonadism and ageing-related decline in testosterone in male patients, as well as the treatment of testosterone deficiencies. These recommendations thoroughly discuss the indications for therapy, contraindications, side effects, and pay special attention to the potential impact of the therapy on the prostate and cardiovascular risk. This is particularly important in men with LOH because of the lack of specific symptoms, and not established lower reference limit of testosterone level. Ewa Rajpert-De Meyts IMPAIRED LEYDIG CELL FUNCTION IN TESTICULAR DYSGENESIS SYNDROME Department of Growth and Reproduction and EDMaRC, Copenhagen University Hospital (Rigshospitalet), Copenhagen, Denmark; erm@rh.dk Leydig cells (LC) are the main source of androgen in the male throughout development and adult life. LC occur in the human testis as three distinct populations: fetal LC which are essential for masculinisation of the developing fetus, neonatal LC during mini-puberty, and adult LC, which are responsible for maintenance of the reproductive function in adulthood. Severe developmental disruption of androgen signalling (e.g. androgen receptor mutations) often leads to a disorder of sex development (DSD), while milder impairments of the LC function are suspected to play an important role in the pathogenesis of testicular dysgenesis syndrome (TDS). This syndrome comprises reproductive disorders that are linked to poor development of the testis, including testicular germ cell tumours (TGCT) of young adults (associated with germ cell neoplasia in situ/carcinoma in situ, cryptorchidism, mild hypospadias and impaired spermatogenesis, with small testis size and presence of dysgenic features (Skakkebæk et al.: Hum Reprod. 2001, 16, 972–978; Hoei-Hansen et al.: J Pathol. 2003, 200, 370– 374). A very common feature in patients with TDS disorders is LC hyperplasia and presence of large LC clusters (micronodules), associated with increased luteinizing hormone/testosterone ratio, which may be exacerbated by hCG (human chorionic gonadotropin) secretion in a subset of TGCT (Holm et al.: J Pathol. 2003, 199, 378– 386)). The presence of these nodules in testicular biopsies of patients with unilateral TGCT, in combination with their reproductive hormone profiles, can predict earlier appearance of hypogonadism in these men (Tarsitano et al.: new data). Micronodules are heterogeneous and contain LC at different maturation stages, distinguished by mutually exclusive expression of DLK1 (a marker of progenitor and immature LCs) or INSL3 (insulin‑like peptide 3 – a marker of normal adult LC) (Lottrup et al.: Hum Reprod. 2014, 29, 1637–1650), and different content of Reinke crystals (Sørensen et al., new data). Our analysis of the global gene expression in microdissected LC micronodules in comparison to fetal and adult LC populations revealed several novel LC maturation markers, and the profiles suggest that the changes in LC morphology and function observed in patients with TDS are linked to the increased adult LC renewal rather than the persistence of foetal cell population (Lottrup et al., new data).

Stefan S. du Plessis
ROLE AND EFFECT OF REACTIVE OXYGEN SPECIES IN MALE REPRODUCTION
Division of Medical Physiology, Faculty of Medicine and Health Sciences, Stellenbosch University, Tygerberg, Republic of South Africa; ssdp@sun.ac.za

Reactive oxygen species (ROS) play an important role in male fertility. Overproduction of ROS has been associated with a variety of male fertility complications, including leukocytospermia, varicocele and idiopathic infertility. The subsequent oxidative insult to spermatozoa can manifest as insufficient energy metabolism, lipid peroxidation and DNA damage, leading to loss of motility and viability. However, various studies have demonstrated that physiological amounts of ROS play important roles in the processes of spermatozoa maturation, capacitation, hyperactivation and acrosome reaction. It is therefore crucial to realize and define the delicate redox balance in order for a better understanding of both the positive and negative effects of ROS production on fertilizing ability. This presentation will discuss the role of ROS in male reproduction and explore the impact and contribution of various lifestyle factors. Finally, possible treatment options, the latest in ROS diagnostics and reference values will be alluded to.

Iwona Rotter1, Aleksandra Rył2, Katarzyna Kaczmarczyk2
SHOULD MEN OVER 50 YEARS OF AGE TAKE MAGNESIUM AND ZINC SUPPLEMENTATION?
1Department of Medical Rehabilitation; 2Department of Histology and Developmental Biology, Pomeranian Medical University in Szczecin, Poland; iwrot@wp.pl

Magnesium (Mg) is a cofactor for over 300 various enzymes in a human organism. It is mainly accumulated in bones, which is where 64% of the total Mg can be found. Mg deficiency favors the development of insulin resistance and type 2 diabetes, as well as lipid metabolism disorders, hypertension, and metabolic syndrome (Swaninathan: Clin Biochem Rev. 2003, 24,47–66; Huang et al.: Nutr J. 2012, 13, 41). Considering that age‑related hypogonadism is more common in men with metabolic disorders, hypomagnesemia seems to have the potential of contributing to testosterone deficiency. In their study of elderly men, Maggio et al. (Int J Androl. 2011, 34, 594–600) demonstrated a positive correlation between the levels of Mg and anabolic hormones, including total testosterone (TT). Cinar et al. (Biol Trace Elem Res. 2011, 149, 18 –23) found evidence for a positive impact of Mg supplementation on TT and free testosterone (FT) levels. The increase in the level of testosterone was higher in those men who combined Mg supplementation with physical activity (Maggio et al.: Int J Endocrinol. 2014, 2014-reductase inhibitor, it regulates the concentration of dihydrotestosterone – a derivative of testosterone – whose surfeit plays a part in prostatic hyperplasia (Fahim et al.: Andrology. 1993, 25, 369–775; Croxford et al.: J Nutr. 2011, 141, 359–365). Available studies show that Zn deficiency is associated with a decrease in the testosterone level, fertility problems, and the decline in the number and vitality of spermatozoa (Prasad: Mol Med. 2008, 14, 353–357; Yamaguchi et al.: Proc Natl Sci USA. 2009, 30, 10859–10864). According to Prasad (2008), Zn supplementation in elderly men with a slight TT deficiency improves TT levels. Our study of men between 50 and 75 years of age revealed a statistically significant relationship between Mg and TT levels, however, a similar connection between Mg and Zn was not observed. Mg supplementation seems justified in men over 50 years of age, especially those with metabolic disorders. More in-depth analysis is needed to find out whether supplementation with Zn is equally reasonable.

Waldemar Różański
OWN EXPERIENCE IN THE IMPLANTATION OF PENILE PROTHESIS
II Department of Urology, Medical University of Lodz, Poland; waldemar. rozanski@umed.lodz.pl

Erectile dysfunction (ED) is defined as persistent inability to achieve and maintain a full erection of the penis allowing for satisfactory intercourse. Erectile dysfunction is the second, after the premature ejaculation, sexual ailment reported by men (Lindan: N Engl. J Med. 2007, 357, 762–774). According to Porst and Sharlip (Standard Practice in Sexual Medicine. 2006, 43–48) erectile dysfunction intensity varies depending on the age of the patient and is reported from 2% to 28.9% in the population of males between 30–39 year and from 41.9% to 83% in males between 70–80 year. The risk factors for ED include cardiovascular disease, sedentary lifestyle, obesity, smoking, hypercholesterolemia, metabolic disorders, diabetes, and iatrogenic damage after surgery on the pelvic organs (urological, surgical) (Lee: BJU Int. 2011, 107, 956–960). First‑line oral medications administered in erectile dysfunction in men are phosphodiesterase type 5 (PDE5) inhibitors: sildenafil (Viagra), vardenafil (Levitra), tadalafil (Cialis). Other modes of treatment that are commonly used include alprostadil (Caverject) injections into the corpora cavernosa of the penis and the use of vacuum to induce penile erection. In case of drug treatment insufficiency the treatment of choice is the implantation of corpora cavernosa prosthesis (Bettolchi: J Sex Med. 2010,7, 304–309; Minervini: BJU Int. 2006, 97, 129–133). Complications that may occur after corpora cavernosa prosthesis implantation are following: infection and further need to replace the prosthesis, technical damage of the prosthesis, leakage of prosthesis, damage during aircraft flights at supersonic speed, getting bubbles to the prosthesis, corpora cavernosa erosion, urethral erosion (Henry: J Urol. 2005, 173, 89–92; Carson: Int J Impot Res. 2003, 15, 139–146). Two standardized questionnaires are commonly used to assess the sexual quality of life in patients with erectile dysfunction: IIEF- 5 (International Index of Erectile Function) and SHIM (International Index of Erectile Function). Comparison of the length of the penis in patients treated with injections (papaverine, phentolamine, prostaglandin E1) with the subjects who underwent corpora cavernosa prosthesis implantation was carried out after 6 weeks, 6 and 12 months after surgery. Shortening of the penis in patients with implanted corpora cavernosa prosthesis compared to those treated with injections has been observed. The length of the penis after injection was 13.2 +/- 0.4 cm. The length of the penis after prosthesis implantation was: after 6 weeks 12.4 +/- 0.3 cm; after 6 months 12.5 +/- 0.3 cm and after 12 months 12.5 +/- 0.4 cm. According to the SHIM questionnaire the quality of sexual life after implantation of the corpora cavernosa prosthesis is satisfactory, despite penis shortening. Patients with diabetes (n = 84) and after radical prostatectomy (n = 96) were compared. The findings of 12 month‑observations were following: prosthesis infection took place in third patients, prosthesis erosion occurred in one patient, problems with the filling of the prosthesis (not observed during implantation) was noted in one patient. The average length of the penis of examined patients, obtained on the basis of questionnaires, were following: IIEF- 5 – before surgery 8.2 +/- 4.0 cm, after treatment 20.6 +/- 2.7 cm; EDITS after treatment 72.2 +/- 20.7 cm (Antonini et al.: Int J Impot Res. 2016, 28, 2–8). From 2013 to 2015 in the 2nd Department of Urology of Medical University in Lodz prostheses were implanted in three patients after radical prostatectomy. Evaluation of the sexual quality of life in patients with erectile dysfunction was performed on the basis of IIEF- 5 and SHIM questionnaire. Responding to the IIEF questionnaire, all patients reported no or sporadic occurrence of erection and lack of sexual activity with a partner. After prosthesis implantation, only one patient reported that his relations are satisfactory in more than half times. The other two patients were fully satisfied with sexual intercourses with partners after prosthesis implantation. Responding to the SHIM questionnaire, two patients reported full satisfaction of intercourse to be completed. One patient stated that the intercourse after prosthesis implantation brings greater satisfaction his partner than himself.

Aleksandra Rosiak1,4, Kamil Gill1, Monika Frączek3, Joanna Jakubik1, Maciej Kurpisz3, Rafał Kurzawa2,4, Małgorzata Piasecka1
EFFECTS OF INCREASED MALE AGE ON SPERM CHROMATIN MATURITY
1Department of Histology and Developmental Biology, 2Department of Procreative Health, Pomeranian Medical University, Szczecin; 3Institute of Human Genetics Polish Academy of Sciences, Poznan; 4VitroLive Fertility Clinic, Szczecin, Poland; rosiak.aleksandra@ yahoo.com

Abnormal standard semen parameters as well as molecular changes of sperm chromatin can appear with increasing male age (> 35 y). However, the influence of paternal age on semen parameters are still unclear and controversial (Sharma et al.: Reprod Biol Endocrinol. 2015, 13, 35). The study was designed to comprehensive evaluate of sperm chromatin maturity (n = 1042) by means of chromomycin A3 (CMA3), aniline blue (AB), toluidine blue (TB) and TUNEL (terminal deodeoxynucleotidyl transferase-mediated dUTP nick end labeling) assay. The men ≥ 40 and < 40 y did not differ significantly in sperm concentration (median: 40.30 vs. 35.35 mln/mL), total sperm count (median: 115.20 vs. 115.50 mln), its total motility (mediana: 57.50 vs. 59.00%), morphology (median: 4.00 vs. 4.00%), vitality (median: 69.00 vs. 68.00%), concentration of leucocytes (median: 0.00 vs. 0.00 mln/mL) and round cells (median: 0.10 vs. 0.16 mln/mL) (according to WHO, 2010). However, there were differences in volume of ejaculate (median: 3.00 vs. 3.50 mL), percentages of TUNEL-positive (median: 20.25 vs. 12.30%), AB‑positive, (median: 15.00 vs. 13.00%) and TB‑positive (median: 17.00 vs 14.00%) sperm cells. There was no difference in percentage of CMA3‑positive sperm cells (median: 16.00 vs. 17.00%). Total sperm count, sperm morphology, motility and leucocyte concentration negatively correlated with the male age (respectively, rs = −0.092, rs = −0.163, rs = −0.106, rs = −0.096). Positive correlations were found between teratozoospermia index, AB-positive cells, TB-positive cells and TUNEL-positive cells (respectively, rs = 0,116, rs = 0,088, rs = 0,148, rs = 0,229). Although CMA3-postitive cells did not correlate with age. Obtained data suggest no significant changes in standard semen characteristics of studied men ≥40 y, whereas molecular sperm chromatin abnormalities expressing as its abnormal structure and condensation can appear.

Bongekile Skosana, Suzel M. Hattingh, Ingrid Webster, Amanda Lochner, Gerhard van der Horst, Yapo Guillaume Aboua, Stefan S Du Plessis
OBESITY-RELATED TESTICULAR HISTOLOGICAL CHANGES EXPLAINED BY PROTEOMICS
Division of Medical Physiology, Faculty of Medicine and Health Sciences, Stellenbosch University, Republic of South Africa; bts@sun.ac.za

Obesity has become widespread (Cabler et al.: Asian J Androl. 2010, 12, 480–489) and has been linked to male infertility, where it results in poor sperm quality (Du Plessis et al.: Nat Rev Urol. 2010, 7, 153–161) and changes in the structure and function of reproductive organs. Mechanisms through which these changes occur are still open to further explanation. By using proteomics, this study aims to quantify differentially expressed proteins within the testes of obese male rats, making it possible for mechanisms of disease development to be further elucidated. Forty male Wistar rats (200–220 g) were equally and randomly divided into two groups: control animals fed normal rat chow and a diet group fed a high caloric diet. After sixty weeks, animals were sacrificed by euthanasia. Testes were excised and prepared for histological and proteomic analysis. Proteomics was performed using an Orbitrap Mass Spectrometer (LC‑MS/ MS). Proteins with ≥ 2 unique peptides were quantified; a 1.5 fold change in expression and p value < 0.05 were considered significant. In histological sections, seminiferous tubules of obese animals showed degeneration of the pseudostratified epithelial layer, evidenced by reductions in epithelial height (95.85 ±1.442 vs. 71.44 ±1.101; p < 0.0001) and increased luminal diameter (147.7 ±2.976 vs. 196.3 ±3.477, p < 0.0001). Proteomic data showed significant fold increases in oxidative stress related proteins, namely glutathione peroxidase 3 (2.2), and inflammation-related proteins including Fibronectin 1 (3.3). Metallothionein-3, a negative regulator of cell development, showed a 1.5 fold increase compared to control. Histone H1.1, expressed by pachytene spermatocytes, was overexpressed in obese animals. Structural changes in the testes of obese male rats can be attributed oxidative stress, resulting in inflammatory processes that lead to damage of cellular structures. Cell development is dysregulated due to the overproduction of Metallothionein-3, prohibiting proper growth and survival. The overexpression of Histone H1.1 may point towards an arrest of some germ cells at the pachytene spermatocyte stage, as histological observations show less cells reaching spermatid stage. Obesity causes structural changes within male testes, which proteomic data shows to be related to oxidative stress and inflammation, resulting in damage to organ structures and male germ cells.

Jolanta Słowikowska-Hilczer
RECOMMENDATIONS CONCERNING KLINEFELTER’S SYNDROME
Department of Andrology and Reproductive Endocrinology, Medical University of Lodz, Lodz, Poland; jolanta.slowikowska‑hilczer@ umed.lodz.pl
The most common (0.1–0.2% male newborns) genetic cause of infertility and hypergonadotropic hypogonadism in men is Klinefelter’s syndrome. It develops as a result of numerical aberrations of chromosome X (usually 47, XXY). In childhood and early puberty function of the hypothalamic-pituitary-testes axis is usually correct. From the middle of puberty (GIII stage by Tanner’s classification) clinical hypergonadotrophic hypogonadism develops due to the progressive degeneration of the structure and impaired testicular function (Wikström and Dunkel: Horm Res. 2008, 69, 317–326). The phenotype is diverse, ranging from almost normal to far below normal. Phenotype in neonates with Klinefelter’s syndrome are usually normal male. Often the only clinical feature are small testes, which are usually identified only after puberty. Patients with this syndrome are mostly infertile, but in about half the cases, it is possible to find spermatozoa in the testes (Rohayem et al.: Andrology. 2015, 3, 5, 868–875). A higher risk includes also breast cancer, metabolic syndrome, cardiovascular disease, osteopenia / osteoporosis, autoimmune diseases. In addition there are in varying degrees cognitive, social, behavioral and learning difficulties. Early diagnosis is recommended to implement early therapy and prevention against associated diseases (Aksglaede et al.: Am J Med Genet C Semin Med Genet. 2013 163C, 1, 55–63; Purwin and Słowikowska-Hilczer: Advances in Andrology Online 2015 2, 2, 12–24; Nieschlag et al.: Andrology. 2016, 4, 3, 545–549).

Paweł Wiechno
LOW TESTOSTERONE LEVELS IN MEN WITH CANCER
Uro-Oncology Department, Memorial Cancer Centre named Maria Skłodowska-Curie, Warsaw, Poland; wiechno@gmail.com
Cancer and its treatment can lead to testosterone deficiency with associated symptoms. Data from the literature and our own data on prevalence of testosterone deficiency in men treated for malignant disease and its health effects were analyzed. The risk of testosterone deficiency in patients after the treatment of testicular cancer is between 5% and 25%, but more than 10. years after orchiectomy testosterone levels do not differ from those for the healthy population. Higher percentage of compensated hypogonadism is observed and that state is quite chronic (Nord et al.: Eur Urol. 2003, 44, 322–328). The clinical image includes, in addition to obvious reduction of the volume of hormonally active tissue, also damage of Leydig cells caused by cisplatin (Berger et al.: Br J Cancer. 1996, 73, 1108–1114). It is confirmed, that hypogonadism affects patient’s well-being after unilateral orchiectomy. There are no studies on the results of testosterone supplementation in this group of men. Prostate cancer is an example of the androgen dependent tumour. Indication for surgical or pharmacological castration is metastatic prostate cancer (Parker et al.: Ann Oncol. 2015, 26, suppl. 5, 69–77). Moreover, adjuvant hormonotherapy combined with radical radiotherapy in men with high risk of progression is beneficial regarding the overall survival (D’Amico et al.: JAMA. 2008, 299, 289–295). However, such a treatment is associated with the risk of lipid disorders, diabetes, bone loss and cardiovascular events (Mottet et al.: Guidelines on Prostate Cancer. European Association of Urology, 2015). The percentage of men with testosterone deficiency in end-stage of cancer is estimated at 40–90%. Testosterone deficiency in these patients is a component of the cachexia (Fuoco: Ecancermedicalscience. 2015, 9, 561). Testosterone deficiency and disorders of the pituitary-gonadal axis are common among men suffering from cancer. Androgen deficiency is associated with significant clinical effects impairing the men’s quality of life.

Jan Karol Wolski1,2, Grzegorz Kapuściński1, Katarzyna Kozioł1, Adriana Strzałkowska1, Martyna Ignaszak1, Jan Lewandowski1, Robert Wyban1, Marta Izdebska-Książek1, Marta Radziewicz-Pigiel1, Ewa Stachowiak1, Karina Gawron1, Katarzyna Klimczewska1, Karolina Kubiak1, Karolina Leśniewska1, Sylwia Trubacz1, Hanna Marszał1, Marcin Ligaj3, Dariusz Starczewski1, Bogdan Biarda1, Piotr Lewandowski1
M-TESE – OUR EXPERIENCE IN THE YEARS 2010–2016
1Medical Clinic Novum, Warsaw, Poland; 2 Uro-Oncology Department, Memorial Cancer Center named Maria Sklodowska-Curie, Warsaw, Poland; 3 Pathology Department, Memorial Cancer Center named Maria Skłodowska-Curie, Warsaw, Poland; jkwolski@op.pl
In 1999 Schlegel was first described testicular biopsy with the use of the operating microscope (M-TESA, microsurgical testicular sperm extraction) in men with nonobstructive azoospermia (NOA), with negative biopsies in the past, with the intention of obtaining sperm to assisted reproduction IVF-ICSI (fertilization in vitro-intracytoplasmic sperm injection). The authors apply this technique successfully for the first time in Poland in October 2012. The objective of our studies was to evaluate the effectiveness of a biopsy of the M-TESE – sperm obtaining for IVF-ICSI. Biopsies M-TESE was performed in nonhomogenic group of 108 men suffering from the NOA; age 17–44 (average 32 yr). M-TESE was the first biopsy for 14 men. Klinefelter syndrome 47 XXY, disorders of sex development 46, XY (DSD) and post-transurethral resection of ejaculatory ducts (post-TURED) were found in 11, 2 and 1 subject (respectively) out of these 14. M-TESE was the second biopsy in 89 men and was third biopsy in 5 subjects. In all patients, hormonal stimulation of spermatogenesis (6–12 weeks, androgen + antiestrogen with vasodilators, trace elements and vitamins) was carried out before the biopsy (Adamopulous et al.: Fertil Steril. 1995, 64, 818–824). The levels of luteinizing hormone (LH), follicle‑stimulating hormone (FSH) and testosterone were monitored. All M‑TESE was performed under general anesthesia, as a “one day surgery”. Microscopes Seiler Evolution XR6, Carl Zeiss S7, Leica M860 2 x 2 (20–25x) were used. From both gonads sampled slices with 3 levels. Each slice was placed in liquid nitrogen (−196oC) to the future IVF with prior ad hoc assessment for the presence of sperm. Moreover, routine histological examination was performed. The sperm cells were found in 28 out of 95 patients (29.5%) but were not observed in men with Klinefelter syndrome and with DSD. Achieved 16 pregnancies, 6 miscarriages were recorded and 6 children were born from 37 performed IVF procedures. Our results indicate, that testicular biopsy by using the operating microscope increases the chance of finding sperm in men with nonobstructive azoospermia and allows for enrolling the men in IVF-ICSI procedure.

Jan Karol Wolski
VITAMINS AND MICRONUTRIENT IN THE TREATMENT OF MALE INFERTILITY
Medical Clinic Novum, Warsaw, Poland; kwolski@op.pl
In the last 50 years is observed the increasing participation of the male factor in childlessness. It is estimated that up to 50% of the failures in reproduction lies with the man. Next to the urogenital malformations, varicocele, choked roads out semen, neurogenic ejaculation disorders most cases of male infertility are abnormal spermatogenesis and sperm. External factors, such as smoking, obesity, simple, environmental pollution, inflammation within the genitourinary system conducive to the occurrence of oxidative stress. This is a significant cause of the damaging sperm, estimated at 30–80%. The male generative cells are very sensitive to the effects of reactive oxygen species, which are associated with oxidative stress. Sperm cell membrane contains high amounts of unsaturated fatty acids, which are subject to oxidation, and in the cytoplasm is low levels of neutralizing enzymes. Supply of oral vitamins and micronutrients (vitamins A, E, C, B, selenium, zinc, copper, chromium) may improve sperm quality by reducing oxidative stress associated with the level of reactive oxygen species. Many publications show a benefit from the use of this therapy. Most recent Cochrane analysis of 2014 (Showell et al.: Cochrane Database Syst Rev. 2014) states that there is evidence though relatively low quality in the case of four small randomized controlled trials. They suggest that antioxidant supplementation in men with reduced fertility beneficial effects on semen quality and can improve the number of live births. We need therefore further large, well designed, double randomized placebo control trials using commercial products specially designed for the treatment of male infertility.

Frederick C.W. Wu
FUNCTIONAL CHANGES IN THE HYPOTHALAMIC-PITUITARY-TESTICULAR (HPT) AXIS IN AGEING MEN – LONGITUDINAL DATA FROM THE EUROPEAN MALE AGEING STUDY (EMAS)
Andrology Research Unit, Division of Endocrinology, Diabetes & Gastroenterology, School of Medical Sciences, Faculty of Biology, Medicine and Health, University of Manchester, Manchester, United Kingdom; frederick.wu@manchester.ac.uk
Ageing is associated with multi-level alterations in the hypothalamic-pituitary-testicular (HPT) axis function affecting both the steroidogenic and gametogenic compartments. It is not clear how this aligns with the clinical scenario of symptomatic older men presenting with low or low normal testosterone. Whether the clinico‑pathological constructs of hypogonadism, long established in young patients, can be translated to underpin the management of the burgeoning number of middle aged and older men being referred for possible androgen deficiency, is also uncertain. I will present prospective follow-up data in the observational cohort of >3,000 men from the European Male Ageing Study (EMAS), which describe the natural history of two divergent tracks of HPT axis dysfunctional that underlie the age-related decline in testosterone (T), based on the physiological classification of hypogonadotrophic (secondary) or hypergondodotrophic (primary) ‘hypogonadism’. The main findings are: the vast majority of men in the general population do not become hypogonadal during ageing. Obesity is associated with the development of sexual symptoms with chronic but reversible hypothalamic/ pituitary suppression (equivalent to secondary ‘hypogonadism’) independent of age, commonly affecting middle-aged rather than elderly men. In contrast, the less common equivalent of primary ‘hypogonadism’ found mainly in men over 70 year of age show a more severe phenotype with sexual and physical symptoms, insulin resistance and co-morbidity compatible with either androgen deficiency or general health deterioration. It is also relatively common to encounter elevated luteinizing hormone (LH) with normal testosterone in ageing men – this can be considered to be a state of compensatory ‘eugonadism’ since they do not have definite features of androgen deficiency, but amongst them will be a small minority who eventually transitions to primary ‘hypogonadism’. It is important to be reminded that epidemiological associations cannot differentiate between the co- linear symptoms of androgen deficiency and the non- specific features of ageing-related disability and chronic illness or infer causality in the presence of borderline low testosterone levels. Nevertheless, our data can improve our understanding of the aetiology and potential clinical significance of the age‑related changes in the HPT axis thereby informing current clinical practice.

KONFERENCJA POLSKIEGO TOWARZYSTWA ANDROLOGICZNEGO – 19. DZIEŃ ANDROLOGICZNY

KONFERENCJA POLSKIEGO TOWARZYSTWA
ANDROLOGICZNEGO – 19. DZIEŃ ANDROLOGICZNY
SYMPOSIUM OF SCIENTIFIC TRAINING OF THE POLISH
SOCIETY OF ANDROLOGY – 19th DAY OF ANDROLOGY
Kraków, 17–18.11.2017; www.pta2017.pl

Szanowni Państwo
Mamy zaszczyt i przyjemność zaprosić na Konferencję Polskiego Towarzystwa Andrologicznego – 19. Dzień Andrologiczny, która odbędzie się w dniach 17–18 listopada 2017 r. w Krakowie w hotelu Qubus. Konferencja będzie kolejną okazją do spotkania i wysłuchania polskich i zagranicznych ekspertów w zakresie andrologii, ale także urologii, endokrynologii, medycyny rozrodu, diagnostyki laboratoryjnej i biologii rozrodu, co pozwoli na poszerzenie wiedzy i ułatwi zdobycie umiejętności koniecznych w diagnostyce i leczeniu chorych z problemami męskiego układu płciowego. Myśl przewodnia konferencji koncentruje się wokół zdrowia i płodności mężczyzn, dlatego poruszana będzie problematyka etiopatogenezy, diagnostyki i leczenia zaburzeń w tym zakresie. Zapraszamy do udziału nie tylko członków Polskiego Towarzystwa Andrologicznego, ale również wszystkich zainteresowanych andrologią kliniczną i doświadczalną. Intencją organizatorów jest wymiana doświadczeń i zainicjowanie współpracy w środowisku interdyscyplinarnym. Mamy nadzieję, że konferencja stworzy Państwu możliwości płynące ze współpracy lekarzy klinicystów, diagnostów i badaczy reprezentujących nauki podstawowe. Bogaty program naukowo-szkoleniowy przyczynił się do sukcesu poprzednich Dni Andrologicznych, których coroczna organizacja stała się już tradycją. Mamy nadzieję, że tak będzie i tym razem w Krakowie.

Prof. dr hab. Jolanta Słowikowska-Hilczer
Przewodnicząca Komitetu Naukowego Prof. dr hab. Barbara Bilińska

Przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego

Dear Sir or Madam,

We have the honour and pleasure to invite you to the Conference of the Polish Society of Andrology – 19th Day of Andrology, which will be held in November 17–18, 2017 in Cracow at the Qubus Hotel. The conference will be the next opportunity to meet and listen to Polish and foreign experts in the field of andrology, but also urology, endocrinology, reproductive medicine, laboratory diagnostics and reproductive biology that will enhance your knowledge and help acquire the necessary skills in the diagnosis and treatment of patients with problems of the male reproductive system. The conference will focus on the health and fertility of men, especially pathogenesis, diagnosis and treatment of disorders in this regard. We invite not only the members of the Polish Society of Andrology but also anyone interested in clinical and experimental andrology. The intention of the organizers is to exchange experiences and initiate interdisciplinary collaboration. We hope that the conference will create the possibility of cooperation among clinicians, diagnosticians and researchers representing the basic sciences. A rich scientific program contributed to the success of previous Days of Andrology that annual organization has already become a tradition. We hope that it will be the same in Cracow.

Prof. Jolanta Słowikowska-Hilczer
President of Polish Society of Andrology
Prof. Barbara Bilińska

President of Organizing Committee

INSTRUKCJE DLA AUTORÓW_INSTRUCTIONS FOR AUTHORS

Informacje ogólne

Czasopismo „Postępy Andrologii Online” jest periodykiem ukazującym się co 6 miesięcy (półrocznik) w wersji elektronicznej. Czasopismo publikuje prace z zakresu fizjologii i patologii męskiego układu płciowego. Tematyka obejmuje zarówno zagadnienia kliniczne (etiopatogeneza, diagnostyka i terapia zaburzeń), jak i wyniki badań doświadczalnych. Czasopismo przyjmuje prace oryginalne, poglądowe oraz kazuistyczne. Ponadto będą zamieszczane listy do Redakcji, streszczenia i tłumaczenia publikacji anglojęzycznych, informacje o działalności Polskiego Towarzystwa Andrologicznego, komunikaty informujące o konferencjach naukowych oraz sprawozdania i streszczenia prezentacji z kongresów i konferencji naukowych w Polsce i zagranicą.

Zasady recenzowania prac

Nadsyłane manuskrypty wstępnie ocenia Komitet Redakcyjny czasopisma. Manuskrypty niekompletne lub przygotowane w stylu niezgodnym z zasadami podanymi poniżej Redakcja odsyła Autorom bez oceny merytorycznej. Pozostałe artykuły zostają zarejestrowane i są następnie przekazywane do oceny dwóm niezależnym recenzentom, z zachowaniem anonimowości autorów pracy i recenzentów. Przyjęcie pracy odbywa się na podstawie pozytywnych opinii obydwóch recenzentów. W przypadku rozbieżnych opinii Redakcja prosi o opinię trzeciego recenzenta. Autorzy zobowiązani są odnieść się do uwag recenzentów w ciągu 3 tygodni od daty otrzymania recenzji. Wszelka korespondencja z Autorami odbywa się drogą e-mailową.

Konflikt interesów

W pracy powinny być ujawnione wszelkie zobowiązania finansowe między Autorami i firmą, której produkt ma istotne znaczenie w nadesłanej pracy. Informacje te nie będą ujawniane recenzentom i nie wpłyną na decyzję o opublikowaniu pracy. Po akceptacji manuskryptu informacje o źródłach finansowania powinny być umieszczone w stopce na pierwszej stronie manuskryptu.

Informacje o prawach autorskich

Autor/autorzy przesyłając manuskrypt wraz z ilustracjami i tabelami, automatycznie i nieodpłatnie przenosi/ przenoszą na „Postępy Andrologii Online” i Polskie Towarzystwo Andrologiczne wszelkie prawa autorskie do wydawania oraz rozpowszechniania nadesłanych materiałów we wszystkich znanych formach i na wszystkich znanych polach eksploatacji, bez ograniczeń terytorialnych i językowych, pod warunkiem, że materiały te zostaną zaakceptowane do publikacji. Publikacja w całości ani żadna z jej części nie może być powielana, ani upowszechniana w jakikolwiek mechaniczny lub elektroniczny sposób bez pisemnej zgody Redaktora Naczelnego.

Ochrona danych osobowych

Nazwiska i adresy e-mail wprowadzane do serwisu czasopisma „Postępy Andrologii Online” będą wykorzystywane wyłącznie do celów publikacji ich prac i nie będą udostępniane do żadnych innych celów.

Sposób przygotowania manuskryptu

Nadsyłane prace mogą być pisane w języku polskim lub angielskim. Wszystkie prace odnoszące się do badań na ludziach lub zwierzętach muszą być zaakceptowane przez odpowiednią Komisję Etyczną. Informacja o zgodzie właściwej Komisji Etycznej na przeprowadzenie badania i świadomej zgodzie pacjentów na udział w badaniu powinna znaleźć się w rozdziale „Materiał i metody” w każdej pracy. Autorzy opisów przypadków są zobowiązani do nieujawniania personaliów opisywanych pacjentów, a w przypadku fotografii umożliwiających identyfikację pacjenta zawsze należy uzyskać pisemną zgodę pacjenta na publikację jego wizerunku.
Liczbowe wartości i symbole wszystkich wielkości winny być podane wg międzynarodowego układu jednostek SI.
W manuskrypcie należy używać 12-punktowego fontu Times New Roman, z zachowaniem 1,5-punktowego odstępu między wierszami i marginesami 2,5 cm z każdej strony. Strony należy numerować kolejno, zaczynając od tytułowej. Numery stron należy umieszczać w dolnym, prawym rogu każdej strony. Należy zachować następujący układ: strona tytułowa (osobna strona), stosowane skróty (osobna strona), streszczenie i słowa kluczowe (do 5) w języku polskim i angielskim (osobna strona), tekst podstawowy, piśmiennictwo, podpisy rycin i tabel, materiał ilustracyjny.
Strona tytułowa powinna zawierać: stopień naukowy, imię i nazwisko autora (autorów) wraz z afiliacją, adres e-mail, kontaktowy numer telefonu każdego autora (należy podkreślić nazwisko autora do korespondencji), tytuł artykułu i skróconą wersję tytułu (w języku polskim i angielskim) (40 znaków ze spacjami).
Spis skrótów należy podać w języku polskim i angielskim w jednym akapicie, według kolejności alfabetycznej np.: hESC – ludzkie embrionalne komórki macierzyste (ang. human embryonic stem cells); RFT – reaktywne formy tlenu (ang. reactive oxygen species); RT‑PCR – łańcuchowa reakcja polimerazy z wykorzystaniem odwrotnej transkryptazy (ang. reverse transcription polymerase chain reaction); itd. Skróty użyte w tekście podstawowym po raz pierwszy należy podać w pełnym brzmieniu. Nie należy rozpoczynać zdania od skrótu.
Streszczenie powinno zawierać najistotniejsze informacje wprowadzające czytelnika w publikowaną tematykę oraz wnioski końcowe (do 250 wyrazów). Nie należy używać skrótów.
Tekst podstawowy
Artykuł poglądowy powinien zawierać przegląd informacji z danej tematyki. Zaleca się uwzględnienie prac publikowanych w ostatnich 5–10 latach (ok. 60%) oraz w latach wcześniejszych (ok. 40%). Dopuszczalna liczba pozycji piśmiennictwa to 70. W manuskrypcie autorzy powinni zawrzeć własne przemyślenia, opinie i wnioski, a istotne informacje przedstawić w postaci schematów, tabel i rycin. Ponadto, artykuł mogą wzbogacić wyniki badań autorskich. Liczba stron manuskryptu łącznie z tabelami i rycinami nie powinna być większa niż 20.
Artykuł oryginalny powinien zawierać opis własnych badań klinicznych lub doświadczalnych Autorów. Powinien składać się z takich podrozdziałów jak: Wstęp, Materiał i Metody, Wyniki, Dyskusja, Podsumowanie. Dopuszczalna liczba pozycji piśmiennictwa to 20. Liczba stron manuskryptu łącznie z tabelami i rycinami nie powinna być większa niż 20.
Praca kazuistyczna to krótka forma publikacji prezentująca ciekawe przypadki kliniczne i ich omówienie oparte na własnych doświadczeniach praktyka klinicysty i doświadczeniach innych autorów. Streszczenie nie powinno przekraczać 150 wyrazów, Wstęp powinien zawierać nie więcej niż dwa krótkie akapity, Materiał i Metody nie powinny być podzielone na podrozdziały, a Wyniki, Dyskusja i Podsumowanie powinny stanowić jeden rozdział. Liczba rycin i tabel ograniczona do 2–3, piśmiennictwa do 10. Liczba stron manuskryptu nie powinna być większa niż 10.
Komunikat to krótka praca oryginalna zawierająca wstępne, ale istotne wyniki badań. W tego typu publikacjach streszczenie nie powinno przekraczać 150 wyrazów, Wstęp powinien zawierać nie więcej niż dwa krótkie akapity, Materiał i Metody nie powinny być podzielone na podrozdziały, a Wyniki, Dyskusja i Podsumowanie powinny stanowić jeden rozdział. Liczba rycin i tabel ograniczona do 2–3, piśmiennictwa do 10. Liczba stron manuskryptu nie powinna być większa niż 10.
Artykuł będący tłumaczeniem publikacji z języka angielskiego powinien dotyczyć najnowszych i istotnych pozycji piśmiennictwa anglojęzycznego. Należy dołączyć zgodę redaktora naczelnego czasopisma, w którym artykuł został opublikowany i autora na tłumaczenie artykułu. Streszczenie artykułu powinno zawierać treść istotną do przekazania dla czytelników polskich (do 250 wyrazów).
List do Redakcji jest formą wyrażenia swojej opinii, a jednocześnie głosem w dyskusji na temat współczesnych zjawisk w świecie medycyny i nauki. Dopuszczalna liczba stron manuskryptu nie większa niż 3.
Piśmiennictwo należy podać w kolejności alfabetycznej, nie wprowadzając kolejnych numerów. Każdą pozycję piśmiennictwa należy zapisywać od nowej linii. Należy podać nazwisko autora (autorów) pisane kursywą z inicjałami imion, po których stawiana jest kropka. Jeśli jest do sześciu autorów, należy przytoczyć wszystkich. Powyżej tej liczby należy podać pierwszych sześciu autorów z dopiskiem i wsp. Tytuły periodyków powinny być skracane zgodnie ze sposobem przyjętym w Index Medicus (Medline). Oto przykłady, jak należy cytować książkę: 1) w całości, 2) fragment konkretnego rozdziału wraz z podaniem numerów stron, 3), 4) oryginalną pracę naukową, 5) oryginalną pracę naukową w czasopiśmie elektronicznymi (data przeglądania i adres URL) i 6) stronę internetową (nazwa strony – materiału źródłowego, adres URL i datę wejścia na stronę):

1. Semczuk M., Kurpisz M. (red.): Andrologia. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2006.
2. Woźniak W., Bruska M., Kromer P.: Pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy i gruczoły cewkowo‑opuszkowe. W: Andrologia. Red. M. Semczuk, M. Kurpisz. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2006, 94–89.
3. Bungum M., Bungum L., Giwercman A.: Sperm chromatin structure assay (SCSA): a tool in diagnosis and treatment of infertility. Asian J Androl. 2011, 13, 69–75.
4. Kobori Y., Suzuki K., Iwahata T., Shin T., Sadaoka Y., Sato R. i wsp.: Improvement of seminal quality and sexual function of men with oligoasthenoteratozoospermia syndrome following supplementation with L-arginine and Pycnogenol®. Arch Ital Urol Androl. 2015, 87, 190–193. doi: 10.4081/ aiua.2015.3.190. PMID: 26428638
5. Walczak-Jędrzejowska R.: Stres oksydacyjny a niepłodność męska. Część I: czynniki wywołujące stres oksydacyjny w nasieniu / Oxidative stress and male infertility. Part I: factors causing oxidative stress in semen. Postępy Androl Online. 2015, 2, 5–15. [przeglądany: 07.10.2015 r.]. Dostępny w: http://www.postepyandrologii.pl
6. Wiley Online Library http://onlinelibrary.wiley. com/enhanced/doi/10.1111/andr.12051/, data wejścia 07.10.2015 r.
Cytowane w tekście piśmiennictwo należy podać alfabetycznie w okrągłych nawiasach, wymieniając pierwszego autora i podając rok publikacji, np. (Bungum i wsp., 2011; Cheng i wsp., 2011). Nazwiska autorów prac wprowadzone w tekście powinny być napisane kursywą, np. „Według Bungum i wsp. (2011) należy wprowadzić określony algorytm leczenia niepłodności męskiej w zależności od standardowych parametrów seminologicznych i wyników otrzymanych na podstawie testu z wykorzystaniem oranżu akrydyny ujawniającego zaburzenia kondensacji chromatyny plemników (SCSA)…”
Materiał ilustracyjny obejmuje ryciny (wykresy, diagramy, zdjęcia, schematy) oraz tabele opatrzone tytułami i podpisami. W przypadku rycin zarówno tytuł, jak i opis powinny być umieszczone pod rycinami, a w przypadku tabel nad tabelami. Tytuł tabeli należy wytłuścić. Podpisy rycin i tabel oraz ich tytuły, a także informacje wewnętrzne na rycinach i w tabelach należy podać w języku polskim i angielskim (dotyczy prac w języku polskim). Ryciny i tabele powinny być opatrzone numerami zgodnie z kolejnością odniesień w tekście. Osobną numerację posiadają ryciny i osobną tabele (numery arabskie). Skrót Ryc. (pisany kursywą) wprowadzamy w podpisie pod rycinami, natomiast w tytule tabeli nie stosujemy skrótu Tab., lecz Tabela. Nie stosujemy w tekście podstawowym skrótów ryc. lub tab., lecz rycina lub tabela. Mikrofotografie mikroskopowe powinny posiadać wewnętrzną skalę, a stosowane symbole, strzałki lub litery muszą być wyraźnie uwidocznione na tle. Zdolność rozdzielcza mikrofotografii nie powinna być mniejsza niż 300 dpi. Stosowane znaki do opisu danej ryciny powinny być ujednolicone w całym artykule. Stosowane oznaczenia i skróty na rycinach i w tabelach powinny być wyjaśnione w opisie rycin i tabel, niezależnie do ich rozwinięcia w tekście podstawowym. Uwaga: pojedyncze ryciny bądź ryciny złożone z kilku zdjęć, wykresów, diagramów lub schematów należy zintegrować z wewnętrznymi oznaczeniami. Rozmiary rycin i tabel: szerokość rycin i tabel powinna wynosić 17,3 cm lub 8,3 cm, natomiast ich długość nie powinna przekraczać 24,5 cm. Tekst będzie składany dwułamowo, dlatego też szerokość rycin i tabel nie może przekraczać szerokości jednego lub dwóch łamów, z kolei długość może być dowolna, ale nie większa niż długość łamu; wielkość powierzchni zadrukowanej na stronie formatu A4 będzie wynosiła 24,7 cm/17,5 cm.

Przesyłanie prac do Redakcji

Prace należy przesłać elektronicznie na adres redaktora naczelnego mpiasecka@ipartner.com.pl Tekst podstawowy, piśmiennictwo oraz podpisy rycin i tabel powinny być umieszczone w jednym pliku (Word), natomiast każda rycina (format CDR, TIF, JPG) i tabele (Word) w osobnych plikach. Tytuł pliku zawierający tekst manuskryptu powinien zawierać nazwisko autora do korespondencji oraz pierwsze słowa tytułu artykułu, natomiast tytuły plików zawierające ryciny i tabele, obok nazwiska autora, powinny zawierać numery rycin i tabel. Do pracy należy dołączyć oświadczenie, że m.n. praca nie została opublikowana lub skierowana do publikacji w innym czasopiśmie, została zaaprobowana przez wszystkich współautorów (wymagane są podpisy wszystkich autorów) oraz zostały ujawnione wszelkie źródła finansowania (oświadczenie dostępne na stronie internetowej http://www.postepyandrologii.pl).

Inne uwagi

Prace będą publikowane w kolejności otrzymywania, jednak redakcja zastrzega sobie prawo zmian uzasadnionych treścią drukowanego numeru. Ponadto zastrzega sobie prawo wprowadzenia poprawek stylistycznych i dotyczących mianownictwa oraz stosowanych skrótów bez uzgodnienia z autorem.

RECENZENCI PRAC OPUBLIKOWANYCH W 2016 R.

Katarzyna Bajszczak
Monika Frączek
Kamil Gill
Sylwia Głąbowska
Piotr Jędrzejczak
Agnieszka Kolasa
Michał Kupś
Marek Lipiński
Elżbieta Oszukowska
Małgorzata Piasecka
Mariusz Słojewski
Jan Karol Wolski